FYI.

This story is over 5 years old.

Stuff

Een psycholoog legt uit waarom klimaatverandering niemand iets interesseert

Hoe vaker er in de media over klimaatverandering wordt gesproken, hoe minder mensen zich er druk om lijken te maken. Een expert legt uit hoe dit komt.

De Surprise Glacier in Alaska. Foto via US Geological Survey

Vorige maand liet de Amerikaanse National and Atmospheric Administration weten dat de hoeveelheid koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer voor het eerst hoger dan 400ppm is gemeten. De instelling voegde eraan toe dat de gemiddelde uitstoot ook toeneemt en dat we waarschijnlijk sneller dan verwacht het onomkeerbare punt van 450ppm bereiken, tenzij we onze uitstoot enorm verminderen.

Wat zeg je? Je voelt nu niet opeens de keiharde drang om heel milieubewust te gaan leven? Begrijp je niet wat "onomkeerbaar" betekent of zo?

Advertentie

Je bent niet de enige, zeker niet als je in een westers land woont, en het verbaast Per Espen Stoknes dan ook niet dat je er zo over denkt. Hij is de auteur van Waar we aan denken als we niet over de opwarming van de aarde proberen na te denken. Het boek begint met het onderzoeken van de 'klimaatparadox', het deprimerende fenomeen in welvarende landen als de VS, Canada, en Australië, waar de bevolking zich steeds minder interesseert in klimaatverandering, ondanks meer angstaanjagende nieuwsberichten over dit onderwerp dan ooit. Ik praatte met Stoknes over klimaatverandering en over waarom zoveel mensen zich er totaal niet druk om maken.

Foto dankzij Per Espen Stoknes

VICE: Waarom denk je dat het de journalistiek niet lukt om mensen te overtuigen van de enorme omvang van dit probleem?
Per Espen Stoknes: Het blijkt dat Het ligt aan de manier waarop erover bericht wordt. De klimaatverandering wordt geframed als een natuurramp. Ook hebben de media buitenproportioneel veel aandacht voor actieve ontkenners van klimaatverandering, zogenaamd om beide kanten van het verhaal een stem te geven. Daardoor ontstaat het idee dat het toch wel mee moet vallen.

Er is wel een verandering gaande. De verhalen gaan nu meer over de mensen die verandering mogelijk maken. Er wordt gekeken naar mogelijkheden, oplossingen en echte groene groei. Vanuit de psychologie weten we dat mensen het meest betrokken raken als er sprake is van een ratio van één negatief tegenover drie positieve verhalen. Uit mijn onderzoek blijkt dat er vier soorten verhalen verteld (moeten) worden: duurzame mogelijkheden, hogere levenskwaliteit, ethische milieukwesties en verhalen over de veerkracht van de natuur. Hoe meer mensen geloven dat we een betere samenleving met minder uitstoot kunnen creëren, hoe eerder ze actie kunnen ondernemen.

Advertentie

Hoe wordt dissonantie psychologisch verklaard, en hoe kunnen acties om klimaatverandering tegen te gaan zo effectief mogelijk worden georganiseerd?
Stel je wordt door anderen aangemoedigd om iemand te pesten. Om een positief zelfbeeld te houden heb je de neiging om de dissonantie te verminderen door het te rechtvaardigen, bijvoorbeeld door te zeggen dat de ander het verdient. Het werkt ook andersom: als je geld aan daklozen geeft of bloed doneert en eigenlijk denkt dat het nutteloos is, dan is er ook sprake van dissonantie: "Ik ben een goed persoon, maar ik verspil mijn geld/bloed." Dit gevoel proberen we te voorkomen door onszelf ervan te overtuigen dat het doel toch wel echt heel belangrijk is.

Dus hoe meer we autorijden, vlees eten, vliegen, of energie verbruiken, hoe meer dissonantie we voelen als we vreselijk nieuws horen over de opwarming van aarde door onze levensstijl. Tegenovergesteld: hoe meer we elektrisch rijden, zonnepanelen op ons dak hebben liggen en duurzaam leven, hoe meer we geloven in het probleem van klimaatverandering.

Door het makkelijker of de norm te maken om actie te ondernemen tegen klimaatverandering krijgen mensen een houding die daadwerkelijk bijdraagt aan verbetering.

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat veehouderijen de meeste uitstoot veroorzaken – meer dan energieverbruik en transport. Denk je dat een massale overstap naar een dieet waarbij mensen alleen nog planten eten mogelijk is?
Als je tegen mensen zegt dat ze geen vlees meer mogen eten, dan wordt de weerstand waarschijnlijk groter. Ecologisch gezien heb je misschien gelijk, maar psychologisch roept dat gelijk veel verzet op. Er moet steun uit de samenleving komen voor structurele oplossingen: minder voedselverspilling, minder ontbossing, minder vleesconsumptie. Voor consumenten moet het leuk, makkelijk en inspirerend zijn om plantaardig te eten. Er wordt al met zulk eten geëxperimenteerd in restaurants en dergelijke, waardoor het hip wordt. Dat draagt bij aan vermindering van vleesconsumptie.

In het boek stel je dat het probleem politiek gepolariseerd is, omdat mensen vooral hun identiteit willen verdedigen als ze geconfronteerd worden met klimaatverandering. Kan dat ooit veranderen, zodat mensen zich niet gelijk persoonlijk aangevallen voelen als je over klimaatverandering begint?
Er zijn verschillende strategieën voor nodig om die polarisatie op te lossen: het gebruik van social media, een goede manier van framing, simpele acties, verhalen en de goede signalen. De mensen die de boodschap overbrengen moeten mensen zijn uit ongepolariseerde netwerken zoals sportteams, kerken, buurten, dorpen en steden. Je moet mensen niet bang maken en het vooral niet hebben over kosten en de dingen die je allemaal moet opofferen. Je moet het juist hebben over mogelijkheden, risicomanagement, de zekerheden die milieubewust leven biedt, en gezondheid. We moeten het kopen van zonnepanelen en zuinige apparaten makkelijker maken. Je moet praten over dromen, niet over nachtmerries!

Sommige personen met veel macht, zoals de directeur van ExxonMobil, hebben het in het geval van bewuster leven vooral over de grote netto verliezen. Denk je dat de normale burger eigenlijk wel genoeg kan doen om het gedrag van dit soort machtige mensen te beïnvloeden, aangezien die voor de status-quo willen behouden?
Nee, van onderaf alleen is het niet mogelijk om dat soort oliedinosaurussen te verslaan. Maar andere giganten kunnen en zullen dat wel doen. Van de vier grootste bedrijven in de wereld is er maar één een oliebedrijf. De overige drie zijn Apple, Google en Microsoft. Waarom zouden deze bedrijven ExxonMobil toelaten om de groei van hun consumentenmarkt in de weg te staan? Wereldwijde organisaties weten dat een goed klimaat nodig is voor een stabiele zakenwereld. Je kunt niet echt lekker zaken doen op een planeet die verwoest is. Het is nu een strijd tussen bedrijven, en niet langer tussen idealisten en bedrijven. De omslag is onvermijdelijk, het is alleen nog niet zeker wanneer het gebeurt.

In de media wordt veel gesproken over het feit dat we mogelijk ooit een andere planeet koloniseren. Beïnvloedt dat mensen om misschien minder bezig te zijn met klimaatverandering, omdat ze geloven dat we uiteindelijk toch niet meer op aarde hoeven te leven?
Er zijn veel waanideeën over onze redding vanwege onze christelijke cultuur. Het vluchten naar andere planeten of wachten op Jezus is niet voldoende. Er zijn te veel goede redenen waarom mensen de vele feiten over klimaatverandering negeren. Het komt neer op de vraag: waarom zou ik? Die vraag onthult een simpel feit: de meest fundamentele obstakels om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan zijn niet fysiek, technologisch, of zelfs institutioneel – het gaat om hoe we denken en wat we doen. Dat het hieraan ontbreekt blijkt uit het gebrek aan moed, vastberadenheid en verbeelding om klimaatverandering tegen te gaan. Gelukkig zijn deze menselijke eigenschappen net zo hernieuwbaar als de wind en zonneschijn. Mensen zullen nadenken over de lange termijn als ze op de goede manier gestimuleerd worden. Het is dus aan de mensen die de boodschap overbrengen om dat op een goede manier te doen.