Het is makkelijker dan je denkt om te zien of iemand liegt

De mens heeft (waarschijnlijk) veel goede eigenschappen, maar eerlijkheid is daar niet een van. Iedereen liegt de hele dag door, elke dag. Zonder er ook maar een moment bij stil te staan. We liegen over onze leeftijd, of we vegetarisch zijn, wat voor seksuele escapades we hebben gehad met die ene dame, we zeggen dat het goed gaat wanneer het eigenlijk voelt alsof er een kernbom in je hart is ontploft en melden ons ziek als we een extra dagje weekend willen.

We zeggen tegen onze partners dat we "voor altijd" van ze zullen houden, terwijl we in eigenlijk bedoelen "tot de volgende zomer". Het is eigenlijk om te kotsen. Als je er bij stilstaat hoeveel je elke dag liegt — en dan vooral tegen je zogenaamde vrienden en geliefden — is het niet meer dan logisch dat je wel eens zou willen weten hoe je leugens kan signaleren. Gelukkig zijn er experts die hun leven wijden aan het in kaart brengen van ons zelfgecreëerde en bijzonder geraffineerde doolhof des leugens. VICE vroeg ze naar hun beste tips om leugens te herkennen.

David Alssema is expert op het gebied van lichaamstaal. Ik ben erg blij dat ik hem telefonisch spreek. Hij weet namelijk precies wat iemand eigenlijk met zijn of haar woorden bedoelt —buiten wat er letterlijk gezegd wordt— door simpelweg naar hun ogen en handgebaren te kijken. Hij kan dus eigenlijk gedachtenlezen, en dat is best eng. "Als je door wilt hebben wanneer iemand liegt, is spraak een belangrijke indicator", zegt Alsema. "Twijfeling in de stem en veel pauzeren kan op een leugen wijzen. Als iemand lang pauzeert tijdens het praten, is-ie aan het liegen." Toch kun je leugens het beste herkennen aan oogcontact. Door te letten op welke kant iemand opkijkt kan je jezelf volgens Alssema trainen om in een paar minuten door te hebben of iemand liegt. Wat je moet weten is dat de ogen naar links of rechts bewegen als iemand nadenkt. Het ligt eraan of ze een herinnering ophalen of iets bedenken wat niet is gebeurd. "Je kan proberen je vrienden te testen door te kijken op wat voor manier zij dat doen", zegt Alssema. "Als je de persoon langer hebt geanalyseerd, weet je naar welke kant hij kijkt wanneer hij zich iets probeert te herinneren, en welke kant hij uitkijken als hij iets verzint. Dus als hij de waarheid vertelt, heb je dit snel in de gaten doordat zijn ogen naar de 'herinnerkant' gaan en wanneer hij een leugen vertellen, zie je dat doordat de ogen naar de 'liegkant' uitwijken." Stel je compagnon drie gemakkelijke vragen om uit te vogelen welke kant welke is: hoe zijn dag was, of-ie het druk had en wat hij van plan is in het weekend. "De eerste twee vragen zijn dingen die in het verleden zijn gebeurd, dus dat zal hij zich herinneren. Het weekend ligt in de toekomst. Let dus op zijn ogen, want de eerste twee zullen een herinnering zijn, en de ander wordt gemaakt," legt Alssema uit. "Als we iemand al een langere tijd kennen, krijgen we dit soort dingen al onderbewust door. Maar als je iemand pas een halve minuut geleden hebt ontmoet en je wilt heel graag weten of-ie de waarheid spreekt, kunnen deze drie vragen helpen." Als je dit een iets te radicaal experiment vindt, zijn er ook andere manieren om erachter te komen of iemand liegt. Als een leugenaar denkt dat hij betrapt wordt, is het gebruikelijk dat ze hun neus aanraken of hun nek krabben. "Dat wijst op onzekerheid.", zegt Alssema. We moedigen het niet aan, maar de logische conclusie die je hieruit kan trekken is natuurlijk niet alleen handig om van jezelf een menselijke leugendetector te maken, maar ook om beter te leren liegen. Vermijd de bovengenoemde zaken en je bent ondoorgrondelijk. Een andere manier waarop je vertrouwen kan winnen, is volgens Alssema door je handpalmen te laten zien aan degene met wie je in gesprek bent. "Verstop je handen niet achter je rug of in je zakken. Kijk iemand in de ogen aan, en probeer niet te overcompenseren."

Julia Robson, voormalig rechercheur bij de politie, is eigenaar van Online Investigations — een bedrijf dat gespecialiseerd is in het blootleggen van overspel. Een liegende partner is absoluut een rampscenario, maar helaas ook een veelvoorkomend. Dus vroegen we Robson, gespecialiseerd in het opsporen van klootzakken (m/v), om ons te vertellen waar zij op let. Terwijl ik met haar praat wordt duidelijk dat je het eigenlijk zo door kan hebben als je partner tegen je liegt. Onze instinctieve radar gaat bijna meteen af als er iets mis is in onze relatie, maar helaas doen we ook van alles om die radar zoveel mogelijk te ontkennen en negeren. "Mensen schakelt niet zomaar een privédetective in," zegt Robson, "Ze hebben een sterk vermoeden dat hun partner vreemdgaat en in de meeste gevallen is dat ook zo. Maar zowel zijzelf als de partner zullen vaak ontkennen dat er iets aan de hand is." Ze zegt dat zelfs wanneer ze mensen confronteert met bewijs in de vorm van foto's en filmpjes, beide partijen de waarheid vaak liever niet toegeven.

Als je verliefd bent, is het je instinct de ander te vertrouwen. Je heb groot vertrouwen in je partner, omdat dat niet anders kan. En zelfs wanneer andere mensen die buiten je roze wolk staan, je wijzen op 'misstappen', zullen ze je niet alles vertellen omdat ze denken dat ze niet de juiste persoon zijn om dat aan je te vertellen. "Ik had een cliënt die wanneer ze langskwam op het werk van haar man, vond dat zijn collega's zich wel heel raar gedroegen. Toen het overspel eenmaal aan het licht kwam, bleek iedereen te weten dat hij een verhouding had met een van zijn collega's," vertelt Robson. Als het eropaan komt, zijn mensen aan het begin van hun affaire erg voorspelbaar. Alle clichés die je erover hoort zijn waar, zegt Robson. "Ze kopen ineens nieuwe kleren, gaan naar de sportschool en vallen af. Ze verzorgen hun haar beter en zorgen dat ze de beste versie van zichzelf zijn," zegt ze. "Soms kan dat betekenen dat ze iemand hebben ontmoet en graag goed voor de dag willen komen, of juist dat ze begonnen zijn met de zoektocht naar een nieuwe minnaar of minnares."

Als je partner zich raar gedraagt, luister naar je instinct. Er is hoogstwaarschijnlijk iets mis. Robson zegt dat slechts een op de vijftig van haar zaken een happy end heeft. En als ik heel eerlijk ben heb ik het vermoeden dat ze dat alleen maar zegt om me een beter gevoel te geven.

"Een heel enkele keer kom je erachter dat de geliefde in het geheim een verrassing voorbereidt voor zijn of haar partner – bijvoorbeeld een verjaardagsfeest. En dat ze daar stiekem allemaal dingen voor aan het plannen waren," zegt ze. "Maar het grootste deel van de tijd zijn wij er gewoon om te bevestigen dat ze inderdaad vreemd gaan. Ik heb mijn klanten maar zelden iets positiefs te vertellen."

Als je zo goed als zeker weet dat je liefje vreemdgaat, is er een laatste test. Confronteer ze ermee, en kijk hoe ze reageren. "Als ze ermee geconfronteerd worden, kan de vreemdgaande partner heel agressief worden. Dat is een teken dat ze iets proberen te verbergen," zegt Robson.

"We vragen onze cliënten altijd wat er gebeurde na de confrontatie. Veranderde hun gedrag? Zijn ze ineens veel meer thuis of gaan ze niet meer naar de sportschool? Dit zijn tekenen dat iemand zich schuldig voelt, en dat ze zichzelf proberen in te dekken en je vermoedens te ontkrachten."

Nadat hij werkte als polygraafexpert voor de FBI, de politie van Los Angeles en de geheime dienst van de Verenigde Staten, realiseerde Steve van Aperen zich opeens iets: je hebt geen machine nodig om leugens te detecteren. "Op een dag bedacht ik: zou het niet geweldig zijn om mensen te leren om leugens te detecteren zonder dat er een leugendetector aan te pas komt?" Van Aperen, die aan meer dan 79 moordzaken gewerkt, waaronder twee seriemoordenaars, vliegt nu de hele wereld over om rechercheurs te leren hoe ze leugens kunnen herkennen zonder machines. "Onderzoek wijst uit dat mensen niet erg goed of nauwkeurig zijn in leugens herkennen: ze hebben het maar 49 tot 53 procent van de tijd goed," zegt hij. "De reden hiervoor is dat we ons erg laten beïnvloeden door anderen, en vaak niet willen geloven – vooral bij mensen die dichtbij ons staan – dat ze tegen ons zouden liegen," zegt hij. Maar liegen doen ze zeker, en ze komen er ook nog eens makkelijk mee weg. Als polygraafexpert weet Van Aperen dit als geen ander. "Je kan een leugendetector niet 'verslaan'," zegt hij. "De leugendetector meet autonome responses zoals de hartslag, bloeddruk en stresszweet. Wat er gebeurt is dat ze eigenlijk de persoon die de test afneemt verslaan, doordat hij niet goed op de metingen let of de vragen niet goed formuleert." Om een menselijke leugendetector te worden, moet je vooral letten op je taalgebruik en woordkeuze. "Je vragen moeten heel duidelijk zijn, zodat je een onbetrouwbaar iemand geen ruimte geeft om te sjoemelen," legt Van Aperen uit. Hij geeft een voorbeeld: als je Bill Clinton zou vragen of hij een seksuele relatie had met Monica Lewinsky, zou hij 'nee' kunnen zeggen en daarmee een leugendetector verslaan. Dit omdat "relatie" een lastig woord is om te definiëren, en Clinton mogelijk gelooft dat zijn acties niet onder die noemer vallen. Als je Clinton een specifiekere vraag stelt over wat ze hebben gedaan in het Oval Office, is het lastiger voor hem om een ontkennend antwoord te geven.

De volgende stap is om goed te letten op het woordgebruik en de lichaamstaal van de ander –communiceren ze op een geloofwaardige manier? Onderbreken ze hun zinnen met veel "ehm" en "ah"? Als het gaat om het betrappen van een geoefende leugenaar, zal een polygraafexpert goed letten op zijn manier van spreken en patronen daarin proberen te herkennen.

Een leugenaar gebruikt vaak geen persoonlijk voornaamwoorden en neemt geen verantwoordelijkheid voor de anekdote: als je ze vraagt wat ze gister hebben gedaan, antwoorden ze met "boodschappen gedaan" in plaats van "ik heb boodschappen gedaan." Van Aperen geeft als voorbeeld ouders waarvan het kind is ontvoerd. Als ze niks hebben misdaan spreken ze op een persoonlijke manier over hun kind ("mijn dochter" in plaats van "het meisje") en gedragen ze zich alsof het kind nog in leven is, in plaats van mogelijk dood of in gevaar. "Ze spreken altijd nog hoopvol in de tegenwoordige tijd," zegt Van Aperen. "Mensen die de waarheid vertellen, zeggen niet alleen wat er is gebeurd maar ook wat ze dachten en wat hun gevoelens daarbij waren. Als iemand je probeert te misleiden doen ze dat vaak niet; ze geven gewoon de kale feiten en betrekken zichzelf en hun gevoelsleven er niet bij." Wanneer je het vermoeden hebt dat iemand tegen je liegt, vraag dan door naar de details. Gedraag je als een rechercheur: stel ze telkens een hele rits vragen snel achter elkaar. Elke keer als ze antwoorden, moeten ze met een nieuwe leugen komen die overeenkomt met het vorige antwoord. Dat is moeilijk, en ze zullen gestrest raken. "Er is veel cognitieve verwerking voor nodig," zegt van Aperen. "Het maakt mij niet uit hoe goed iemand het leugen heeft gerepeteerd voor zichzelf: ze kunnen niet op alle vragen anticiperen die ik ze ga stellen. Ze moeten een heel nieuw verhaal verzinnen, een nieuwe werkelijkheid."

Mensen zijn eigenlijk van nature al leugendetectors. Als je vertrouwt op je intuïtie, kan je best goed uitvogelen welke figuren je beter niet kan vertrouwen. Maar soms wil je helemaal niet naar je instinct luisteren, vooral als het een goede vriend of geliefde is die niet helemaal eerlijk is over iets. En dat is waarbij observatie, lichaamstaal, en de manier waarop iemand praat je kunnen helpen: let goed op, want elk klein gebaar spreekt boekdelen.