Hoe een stel neonazi’s een dorp in North Dakota probeerden over te nemen

Wat krijg je als je bewapende neonazi's combineert met doodsbange dorpslui en het gevecht om de controle over een klein dorpje in de Amerikaanse staat North Dakota? Dat onderzoekt de documentaire Welcome to Leith, die vanaf vrijdag op IDFA te zien is, van angstaanjagend dichtbij.

Welcome to Leith is gedurende acht maanden in eind 2013 en begin 2014 gefilmd. Het is het verhaal van hoe de beruchte neonazi Craig Cobb probeert het gehucht Leith over te nemen. Dat doet hij door grond op te kopen, gelijkgestemden op te roepen zich bij hem aan te sluiten, en de rest van de dorpsbewoners te terroriseren.

De spanning stijgt als een gewapende burgerpatrouille – geleid door de wildbehaarde Cobb en zijn handlanger Kynan Dutton, een Irakveteraan met een Hitlersnor – het aan de stok krijgt met de rest van het dorp. "You fucking kike Jew cocksucker," schreeuwt Cobb, met een geweer in de hand. "Ik schiet toch niet op je, of wel?" Uiteindelijk wordt de sheriff erbij gehaald. Cobbs en zijn handlangers worden gearresteerd, en Cobbs wordt veroordeeld voor het terroriseren van andere dorpsbewoners.

Een fragment uit 'Welcome to Leith'

Ik sprak met regisseurs Michael Beach Nichols en Christopher K. Walker over wat ze naar Leith trok, hoe het filmproces was, en hoe het is om 'een van de beroemdste racisten van de wereld' te ontmoeten.

VICE: Ik las dat je voor het eerst over de situatie in Leith hoorde via de New York Times. Wat trok je aan in dat verhaal?
Nichols: Het was gewoon zo bizar. Het gebeurde in zo'n piepklein dorp. Ik dacht dat we er als filmmakers heen konden om alles vast te leggen, en met iedereen zouden kunnen praten. Het leek zo'n klein wereldje te zijn met zo'n begrensd conflict, dat we het in z'n geheel zouden kunnen vastleggen.

Ik ben eerder in South Dakota geweest, dus ik wist hoe het er in die regio uitzag. Het is visueel ongelofelijk indrukwekkend. Bovendien geloof ik dat het in documentaires behoorlijk zeldzaam is dat je een zogenaamde 'slechterik' en een 'held' hebt. Dat bood dit verhaal op verschillende manieren. We houden natuurlijk van alle grijstinten ertussenin, dat niemand een overduidelijke held of schurk is. Maar in dit geval had je dat wel alletwee.

Christopher mailde me het artikel. Mijn eerste vraag was of Cobb wel mee zou willen werken. Die vraag groeide uit tot een voorwaarde: we wilden deze film alleen maken als hij meewerkte, zodat we beide kanten konden belichten. We hebben allemaal wel documentaires gezien over blanke haatgroepen, en die zijn allemaal eenzijdig. De extremisten worden er nooit echt in betrokken. Ze krijgen nooit de mogelijkheid te uiten waar ze in geloven.

De film heeft een indrukwekkend sterke structuur. Je kunt de spanning voelen stijgen naar een soort laatste showdown, zoals in een western of horrorfilm. Hoe belangrijk was het om dit gevoel van drama en spanning in de documentaire te hebben?
Nichols: Ik denk dat het onvermijdelijk was. We wilden alles vastleggen, en toen we aankwamen bleek dat de bewoners elkaar al de hele tijd filmden. Ze wilden hun beelden graag met ons delen om te laten zien hoe ze werden lastiggevallen.
Walker: De montage verliep heel natuurlijk. We konden het verhaal in chronologische volgorde vertellen. Dat is heel zeldzaam bij een documentaire. Het leek gebeurtenis na gebeurtenis na gebeurtenis te hebben. Het bleef zich ontvouwen, en het was interessant.
Nichols: Na ons eerste bezoek wilden we de stijl van horrorfilms en westerns gebruiken. We wilden er bijna echt een genrefilm van maken, want zo voelde het ook aan. Daarom gebruikten we een glidecam, en een soort Evil Dead-perspectief van de patrouille. Alsof we er tussendoor gleden en zweefden. Allemaal om die dreigende sfeer te krijgen.

Een fragment uit 'Welcome to Leith'

Was horror voor jullie een belangrijke invloed op de film?
Nichols: Ja, de horrorelementen zie je echt terug. Zeker omdat we heel veel plakshots hebben gedraaid. Toen we voor het eerst naar het dorp gingen, kwamen we vast te zitten in een greppel, onderweg naar de burgemeester. We zaten uren vast, we hadden geen idee waar we waren. We moesten hem bellen om ons los te trekken. Daardoor realiseerden we ons dat het onwijs lang duurt voor er hulp is, als je daar in de problemen zit. Dat is al helemaal zo voor de mensen die hier wonen. Ze hadden het gevoel dat de politie lang niet snel genoeg kon reageren. Daarnaast was er ook niet zoveel politie. Ze moesten het heft in eigen hand nemen.

Er zijn geen verharde wegen, en er is maar een winkel – een kroeg die om drie of vier uur opent. Dus in dat opzicht was het een perfecte setting voor een traditionele slasherfilm.

Er is een geweldig moment dat Craig Cobb opschept dat hij "een van de beroemdste racisten van de wereld is." Hoe was het om hem voor het eerst te ontmoeten?
Nichols: Ik belde hem voor we erheen gingen, om te vragen of hij ons wilde spreken. We waren bang dat hij 'nee' zou zeggen, maar hij was ontzettend beleefd aan de telefoon. Hij zei dat hij tijdens ons eerste bezoek niet in het dorp was, maar hij wilde ons wel spreken op een latere datum. Een paar dagen na ons eerste bezoek vond die patrouille plaats waarbij Dutton en Cobb werden gearresteerd. Toen we hem daadwerkelijk ontmoetten zat hij achter glas, in de gevangenis. Het was bijna alsof hij in shock was. Hij leek heel zacht en onderdanig, op een vreemde manier.

Hij is in persoon zo ontzettend anders dan wat je over hem leest en ziet. Meestal lijkt hij een soort confronterende gast die conflicten wil veroorzaken. We ervoeren dat helemaal niet toen we hem in de gevangenis interviewden. Toen hij weer vrij was, zagen we dat soort neigingen om de confrontatie op te zoeken wel.

Waren er dingen in zijn manier van denken die jullie verrasten?
Nicols: Zijn idee van slachtofferschap was onverwacht. Het lijkt erop dat de blanke nationalistische beweging tegenwoordig is gestoeld op het idee dat het blanke ras in de minderheid raakt. Ze willen hun cultuur beschermen.

Ik denk dat anderen deze ideologie veel sneller accepteren. De ideologie van 'Nee, het is geen haatbeweging. Het is een blanke burgerrechtenbeweging. Het gaat om het beschermen van je familie, en apart leven.'

Deze film lijkt op een bepaalde manier heel hedendaags, doordat veel dorpsbewoners de gebeurtenissen zelf konden filmen met hun telefoon. Hoeveel effect heeft die toegang tot moderne technologie op jullie film gehad?
Walker: We hadden deze film niet zonder kunnen maken. Absoluut niet. Bij een ander onderwerp hadden we niet zo snel naar die middelen gegrepen, maar in dit geval hielp het bij het invullen van het verhaal.
Nichols: Chris en ik zijn maar een kleine crew. We gaan ergens heen en beginnen te filmen. We weten dat het publiek niet zo naïef is om te denken dat alles gebeurt alsof we er niet bij zijn. Wij bepalen wat we laten zien. Mensen filmen nu overal zelf ook, dus ik denk dat men dat wel gewend is om te zien. Ik denk dat je met amateurbeelden misschien een eindresultaat krijgt dat wat dichter bij de waarheid ligt. Daarom zijn horrorfilms met found footage ook zo eng.

We hebben zelf ook dat foundfootage-element, met die patrouille. Je ziet meteen dat het gefilmd is met een handheld camera. De kwaliteit is lager, het voelt echter - het voelt enger. We konden daardoor gebeurtenissen laten zien, die heel vreemd waren geweest als we ze zelf hadden gefilmd.

Twee van de vijf vertoningen van Welcome to Leith tijdens IDFA zijn nu al uitverkocht. Je kunt hier reserveren voor één (of meer!) van de nog beschikbare data:

Vrijdag 20 november in De Kleine Komedie, om 10:15
Zaterdag 28 november in Tuschinski, om 19:00
Zondag 29 november in EYE Cinema, om 16:00