Hoe komt het dat zoveel Vlamingen zelfmoord plegen?

Hoe graag Nederlanders ook grappen maken over Belgen, en Belgen begroeten met "Ah, patatteke!!", mag er best gezegd worden dat België over het algemeen de zaakjes keurig voor elkaar heeft. Een onderzoek van het OECD laat bijvoorbeeld zien dat Belgen beter dan gemiddeld scoren op zaken als werkloosheid, inkomens, economische ongelijkheid, politiek vertrouwen en de zorg. Toch is er één onderwerp waarbij een flinke negatieve uitschieter wordt gemaakt, en dat is zelfmoord. Vooral in het westen van Vlaanderen zijn de cijfers schrikbarend: anderhalf keer het Europese gemiddelde, en twee keer zoveel als in Nederland. Onder jongeren tussen de 20 en de 25 is zelfdoding zelfs doodsoorzaak nummer één – boven verkeersongelukken en ernstige ziektes.

Waar deze nogal bizarre cijfers vandaan komen is moeilijk te zeggen; zelfmoord is een complex probleem en kent veel mogelijke oorzaken. Twee veelgenoemde oorzaken die geregeld uit statistische onderzoeken naar voren komen zijn mentale ziektes en slechte sociaaleconomische omstandigheden. Op het eerste oog zijn dat nuttige indicaties, maar in het geval van West-Vlaanderen worden de zelfmoordproblemen er alleen maar mysterieuzer op: Nederland en België verschillen maar heel weinig van elkaar als je kijkt naar het percentage mensen met een mentale stoornis, en ook qua werkloosheid en inkomen scoort West-Vlaanderen niet veel slechter dan Nederland. Hoe komt het dan dat mensen in West-Vlaanderen zoveel vaker een einde aan hun leven maken?

De eerste de beste Vlaming die ik hierover sprak kon al meteen vier gevallen opnoemen van mensen van haar vroegere middelbare school die een zelfmoordpoging hadden ondernomen. De oorzaken hiervan waren volgens haar vooral worstelingen met geaardheid en andere persoonlijke crises. Hoewel deze dingen tragisch genoeg zijn, zijn het niet per se typisch West-Vlaamse problemen – overal ter wereld plegen mensen zelfmoord om dit soort worstelingen.

Wat mogelijk wel anders is in België dan in de rest van de wereld, is hoe er met dit soort problemen wordt omgegaan. Zo zei psychotherapeut Bob Vansant, in gesprek met de Belgische organisatie Sapphohuis (die suïcidale mensen begeleidt): "Ik denk dat het zelfmoordcijfer in België zo hoog is, omdat we in ons land nogal bescheiden zijn. Wij kunnen onze gevoelens niet zo gemakkelijk uiten." Dirk de Wachter, een andere vooraanstaande Vlaamse psychotherapeut, schetste aan de telefoon eenzelfde soort beeld: "Het is misschien moeilijk om met wetenschap te staven, maar ik denk dat iedereen die over Nederlanders en Vlamingen praat wel voelt dat er een verschil zit in de volksaard. Het Nederlandse volk is dan veel mondiger, en praat makkelijker – ook over moeilijkheden. Dit terwijl de Vlamingen meer binnenvetters zijn – mensen die, zeker als het om problemen gaat, beschaamd naar de grond kijken en er niet over willen praten."

Bekijk ook onze documentaire 'Psychische problemen achter de tralies':

Ik sprak ook de West-Vlaamse Melanie (niet haar echte naam), die op haar zeventiende probeerde haar leven te beëindigen met een overdosis migrainepillen. In haar geval leek het beeld dat De Wachter schetste inderdaad te kloppen. " Ik kom uit een heel goed en degelijk gezin, maar bij ons thuis werd niet echt over gevoelens gepraat," liet ze per mail weten. "Als er slaande ruzie was geweest, deden we de volgende ochtend gewoon alsof er niks gebeurd was. Ook nu, acht jaar later, ondervind ik nog vaak dat vrienden/vriendjes/familie niet makkelijk praten over wat er omgaat in hun hoofd. Ooms en tantes die stilzwijgend wrok koesteren, vriendjes die onmogelijk kunnen uitdrukken dat ze me leuk vinden of graag zien, je ziet het overal om je heen. Het ergste is dat we dat beseffen – we weten dat we erover moeten praten, maar het lukt niet. We doen blijkbaar graag oogkleppen op; dat laat het sociale leven makkelijker verlopen of zo."

Het is natuurlijk onzin om de volledige Vlaamse volksaard te doorgronden op basis van een paar persoonlijke ervaringen, maar het lijkt er toch op dat het probleem rondom de mentale volksgezondheid sterk te maken heeft met de hoge mate van taboe die eromheen hangt. Het is waarschijnlijk ook geen toeval dat de Belgen behoren tot de gretigste antidepressivagebruikers van de wereld. In totaal meer dan een miljoen; dat is één op de acht volwassenen (in Nederland is dit aantal 900 duizend, oftewel één op de veertien volwassenen).

Blijkbaar kun je beter praten over de dingen waar je mee zit dan jezelf een ongeluk slikken aan antidepressiva. Melanie: " Toen ik na mijn zelfmoordpoging naar de psychiater moest van mijn ouders, werd dat direct in de doofpot gestopt. Ik denk dat ze zich enorm schaamden voor wat ik had gedaan. Een vriendin van me deed een paar jaar geleden ook een zelfmoordpoging, en zij heeft daarna een paar maanden in een instelling gezeten. Haar hele reputatie in Brugge was toen om zeep. Iedereen veroordeelde haar, vond haar gek, niet normaal, krankzinnig, zielig – noem maar op. Dus ja, alles is omhuld met taboe, en psychologische aandoeningen worden in de ogen van de meeste mensen niet echt gezien als 'echte' ziektes."

En dat is een ander heikel punt: de manier waarop er in Vlaanderen met mentale zorg wordt omgegaan. Het Steunpunt Welzijn, Gezondheid en Gezin stelde bijvoorbeeld in een onderzoek uit 2009 vast dat Vlamingen minder snel geneigd zijn om psychiatrische hulp in te schakelen als ze ergens mee worstelen: "Belgen zoeken meer medisch georiënteerde hulp maar zijn ook minder snel geneigd om gespecialiseerde hulpverleners te consulteren dan Duitsers en Nederlanders." Saskia Aerts van het Vlaamse Expertisecentrum Suïcidepreventie bevestigt deze tendens: " Een bezoek aan een psycholoog in Vlaanderen wordt in de meeste gevallen niet terugbetaald. Bovendien zijn de wachtlijsten van de centra voor geestelijke gezondheidszorg, waar je relatief goedkoop een psycholoog kan raadplegen, erg lang. Het taboe op geestelijke gezondheidszorg in combinatie met de lange wachtlijsten en hoge kostprijs zorgen ervoor dat de drempel om psychologische hulp te zoeken erg hoog is."

Vlamingen zijn zich terdege bewust van dit probleem, en er zijn de laatste tijd veel initiatieven op gang te komen om een einde de maken aan de soms oorverdovende stilte rond mentale problemen. Er zijn nationale campagnes zoals Oe Ist en Te Gek!?, waar mensen expliciet worden uitgenodigd om hun problemen te bespreken, de universiteit van Gent heeft een aparte eenheid voor zelfmoordonderzoek, de Vlaamse overheid heeft een website gemaakt waar alle organisaties op zijn verzameld, en naast de bestaande zorg zijn er online zelfhelpcursussen over hoe om te gaan met zelfmoordgedachten.

Een moeilijk en tragisch probleem als dit los je niet in een paar jaar op, zeker niet als de oorzaak diep in de West-Vlaamse cultuur geworteld ligt. Wat dat betreft kun je van Nederlanders zeggen dat ze lomper zijn dan Belgen omdat ze sneller hun bek opentrekken als iets ze dwars zit, en dat Belgen wat dat betreft beschaafder en beleefder zijn, maar uiteindelijk kun je misschien toch maar beter een klein beetje een lompe lul zijn. Maak van je hart geen zelfmoordkuil, Vlamingen!

Als jij of iemand uit je omgeving worstelt met depressie, suïcidale gedachten, of andere psychische problemen, neem dan contact op met Stichting Korrelatie op 0900 1450, of kijk op korrelatie.nl

Lees meer stukken over geestelijke gezondheid op onze themapagina.