Afgelopen weekend eiste de Chinese regering dat de huidige dalai lama zou reïncarneren, én dat dat in China zou gebeuren. Dit naar aanleiding van wat uitspraken van de hoogste Tibetaanse geestelijke zelf, waarin hij suggereerde dat het misschien beter was als hij helemaal niet zou reïncarneren, en al helemaal niet in op Chinees grondgebied.

Ikzelf kan niet eens van mijn onderbroeken eisen dat ze weer in de juiste witte kleur uit de wasmachine verschijnen, laat staan waar ik mijn portie verdiende karma laat na mijn dood. Daarom vroeg ik me af: is reïncarnatie iets dat je kunt beheersen? Waarom wordt de dalai lama nooit per ongeluk geboren in Purmerend of 's-Gravendeel?

Hoogste tijd om een parapsycholoog en een leraar in boeddhisme alles te vragen over hoe het zit met dat wedergeboren worden.

Psycholoog, parapsycholoog en onderzoeker Titus Rivas doet onderzoek naar reïncarnatie bij jonge Nederlandse kinderen; zijn team heeft nu dertig gevallen gevonden van kinderen die hun ouders spontaan hebben verteld over een vorig leven. Hij is naar eigen zeggen een van de weinige wetenschappers die deze gevallen serieus neemt en schreef onder andere de Encyclopedie van de Parapsychologie.

VICE: Ha Titus, kan de dalai lama zelf beslissen waar hij wordt wedergeboren?
Titus Rivas: Dat ligt aan specifieke omstandigheden, maar volgens het Tibetaanse boeddhisme krijgt een belangrijke lama [een spirituele leider, red.] vaak van tevoren een visioen of droom over zijn reïncarnatie. Hij kan aangeven in welke streek hij gaat reïncarneren, uit welke economische klasse zijn ouders komen en onder welke omstandigheden hij wedergeboren wordt.

De dalai lama zegt dat hij misschien helemaal niet meer terugkomt. Is dat gekkenpraat?
Je moet begrijpen dat het bij de dalai lama gaat om een andere orde dan een gewoon mens. Hij kan namelijk een incarnatie zijn van een bodhisattva, iemand die in feite al een verlichte Boeddha is, maar terugkeert voor de mensheid. Binnen die Tibetaanse traditie gaat men ervanuit dat zo iemand niet meer hoeft te reïncarneren, als hij geen behoefte heeft voor zichzelf of zijn eigen ontwikkeling.

Als hij besluit om toch te reïncarneren, hoe groot is de kans dat de dalai lama in Purmerend terugkomt?
Bepaalde welbekende Tibetaanse lama's zijn ook in het Westen gereïncarneerd, zoals bijvoorbeeld die ene jongen binnen een boeddhistische Spaanse gemeenschap. Dus het zou in theorie kunnen, maar de vraag is: hoe handig is dat? Als je uitgaat van het leiden van een geestelijke gemeenschap dan heeft het niet zoveel zin om in het Amazoneregenwoud geboren te worden tussen de indianen. Daar komen geen boeddhisten voor.

Of in Purmerend.
Daar zijn er ook niet veel, denk ik.

Los van het Tibetaanse idee over wedergeboorte, is er voor ons normale mensen een manier om controle te krijgen over hoe je terugkomt, waar en wanneer?
Wel in de zin dat er kennelijk een mogelijkheid is om te kiezen tussen verschillende ouders. Ik bekijk het als parapsycholoog op een wetenschappelijke manier. Ik heb ouders gesproken over de herinneringen die kinderen hebben aan een vorig leven; daarbij komt het voor dat die kinderen nog weten dat zij in een soort spirituele wereld kwamen waar zij een keuze voorgelegd kregen tussen verschillende setjes ouders. Er werd dan verteld dat zij een pad konden kiezen door met bepaalde ouders in zee te gaan. Dat gaat dan om doorsnee mensen, geen spiritueel ontwikkelde mensen.

Maar er is dus al een voorselectie gedaan voor de ouders waar je uit kunt kiezen?
Ja, die keuze is beperkt. Ik heb zelf een meisje in Nederland onderzocht; die kreeg drie verschillende paren ouders te zien, en daar mocht ze uit kiezen.

Kun je ook als iets anders terugkomen?
Men gaat uit van karma – de daden die je verricht in een bepaald leven hebben op lange termijn consequenties voor waar en hoe je wedergeboren wordt. Of je bijvoorbeeld als gehandicapte of als dier wordt geboren.

Dus karma is een manier om toch controle te houden over je volgende levens?
Dat is binnen die filosofie de manier. Je eigen gedrag zo optimaal mogelijk maken, want dat bepaalt waar je terechtkomt.

Moet ik het zien als dat je punten spaart, en dat je dan uiteindelijk je volle zegelboekje inlevert?
Misschien in de populaire beleving van gelovigen, maar ik heb begrepen dat het iets ingewikkelder is. Bepaalde karmagevolgen kunnen bijvoorbeeld een paar levens later plaatsvinden. Dat maakt het voor mij moeilijk om empirisch te onderzoeken. Op de korte termijn is er weinig bewijsmateriaal voor karma; tussen kinderen zie ik weinig karmisch verband. Trouwens, de dalai lama is zo hoog ontwikkeld dat hij boven het hele karmagebeuren verheven is. Het is niet denkbaar dat hij een degradatie gaat meemaken.

Dharmachari Ujukarin is een van de twaalf leraren van Boeddhistisch Centrum Amsterdam Tritatna.

VICE: Dag Ujukarin. Ik sprak net een parapsycholoog over deze kwestie. Wat denk jij: heb je controle over of en waar je reïncarneert?
Dharmachari Ujukarin: Dit is geen mainstream boeddhisme. Een bodhisattva zoals de dalai lama voorspelt vlak voor zijn dood met wat vage kreten waar hij herboren wordt. Dat wordt opgenomen – zoals in Little Buddha [die met Keanu Reeves, red.], en dan gaan monniken in de eerste jaren na de dood op zoek naar bijvoorbeeld een gele boom of zoiets, en een kind dat rond die tijd is geboren.

Is er een manier om voor elkaar te krijgen dat je reïncarneert in Tibet, en niet op de vloer van de Dirk van den Broek?
Nou, daar kan in worden gemanipuleerd. Er is in de karma kagyü-stroming bijvoorbeeld een geestelijke gestorven, de karmapa, en nu zijn er twee bevechtende tradities ontstaan die allebei zeggen: deze jongen is de karmapa. Die strijd gaat er nogal eens heet aan toe. Dat heeft niks met China te maken maar met geld en belang. En de pänchen lama [de nummer twee na de dalai lama, red.] slijt zijn dagen in een cel in Beijing; in plaats van hem heeft de Chinese regering een pänchen lama aangewezen. En het ding is: de reïncarnatie van de dalai lama moet door de pänchen lama worden erkend. Dus de Chinezen hebben al een voet tussen de deur.

Er is een valse pänchen lama in de omloop?
De meningen erover zijn verdeeld. De Tibetanen in ballingschap zeggen dat de jongen in de cel de echte is, maar Tibetanen in China zeggen dat die van hen de echte is.

Is er een manier om te voorkomen dat je reïncarneert?
Ja. Je kunt bijvoorbeeld niet in deze wereld reïncarneren, of je wedergeboorte vijfhonderd jaar uitstellen. De dalai lama kan zeggen: "ik vind het niet meer nodig, ik ga gewoon op mijn wolkje zitten in de hemel net als de boeddha, want die is ook niet gereïncarneerd." Maar er zullen geheid monniken zijn die alsnog in iemand een dalai lama willen herkennen en dan uiteindelijk zeggen: "Wij weten het beter dan wat de beste man zelf zei voor zijn dood." Dit kunnen hele modderige discussies worden.

En voor gewone stervelingen?
De oefeningen om dit te beheersen zijn vrij intensief. Maar het zou kunnen. Er zijn leerlingen en leraren die drie jaar en drie maanden in retraite gaan, en misschien dat sommige van hen het daarna wel kunnen. Maar ik zou er niet al te zeer op rekenen. Het moet geen doel op zich zijn. Je moet geen dingen naar jezelf toetrekken; de kunst van het boeddhisme is juist om jezelf te overstijgen.