We spraken een voormalig MEK-lid over de aantrekkingskracht van sektes en extremisme

Een MEK-ceremonie in Kamp Ashraf in Irak, genomen in 2002 door een voormalig lid van de groep.

In 1979 was Masoud Banisadr gewoon een jonge wiskundestudent aan een universiteit in Newcastle, die de politieke onrust in zijn thuisland Iran via de krant en het journaal op de voet volgde. Na de val van de door het westen gesteunde sjah, besloot hij dat hij een bijdrage wilde leveren aan een nieuwe samenleving en werd hij lid van Mujahedin-e-Khalq (MEK), een islamitisch-marxistische organisatie.

Een paar jaar na de Iraanse revolutie zorgde een groeiend conflict tussen MEK en het regime van Ayatollah Khomeini ervoor dat de organisatie werd bestempeld als vijand van het nieuwe Iran. Zelfmoord- en bomaanslagen door MEK volgden. In 1981 gingen duizenden MEK-leden in ballingschap in Irak, waar ze in de opvolgende jaren een goedgeorganiseerde paramilitaire organisatie vormden onder leiding van het echtpaar Massoud (dubbel s) en Maryam Rajavi.

Banisadr werd de pr-man van MEK en reisde op en neer tussen het hoofdkwartier in Irak, Genève en Washington D.C. om westerse politici aan hun kant te krijgen. Hij verliet de groep in 1996, dook onder, en woont nu in Engeland.

De Verenigde Staten haalden in 2012 MEK van de lijst met terroristische organisaties, maar Banisadr ziet de groep nog steeds als een fanatieke sekte onder de gestoorde leiding van de Rajavis. Hij gelooft dat elke terroristische organisatie of een sekte is, of ‘geen andere keus heeft dan er één te worden om te overleven’.

Ik sprak Banisadr over de aantrekkingskracht van sektes en waarom jonge westerse mannen zich bij IS en andere extremistische groepen aansluiten.

Masoud Banisadr

VICE: Je had ooit een hoge rang bij MEK. Waarom zie je de organisatie nu als een sekte?
Masoud Banisadr: Er was een charismatische leider, Rajavi. Ze drongen je een zwart-wit wereldbeeld op, volgelingen mochten geen contact met hun familie hebben en raakten daardoor hun persoonlijkheid kwijt. Er was sprake van hersenspoeling. Bij Kamp Ashraf in Irak werden soms bijeenkomsten gehouden die dagen duurden. Ik herinner me een opdracht waarbij we op een schoolbord aan de ene kant onze oude persoonlijkheid moesten opschrijven, en aan de andere kant onze nieuwe persoonlijkheid. Er was een man die zei: ‘Mijn broer werkt op de Iraanse ambassade in Londen. Vroeger hield ik van hem als een broer, maar nu haat ik hem als een vijand. Ik ben bereid om hem morgen te doden, als het nodig is.’ En iedereen applaudisseerde.

Hoe rechtvaardigden jullie geweld?
Ik ben gelukkig nooit betrokken geweest bij enig geweld. Maar alle aanhangers zagen de MEK-aanslagen in Iran als revolutionaire acties, dat was een vorm van die hersenspoeling. En later, in mijn rol als officiële vertegenwoordiger, rechtvaardigde en verklaarde ik de acties als de enige manier die we hadden om onszelf te verdedigen. Ik was een aardige man, goedgemanierd, en ik kon heel rationeel met politici discussiëren. Dus ik was een goede verkoper.

Massoud Rajavi en zijn vrouw Maryam

Waarom gingen alle MEK-leden op een gegeven moment scheiden?
In 1990 zei Rajavi dat alle getrouwde leden moesten scheiden. Mijn eigen vrouw had toen de groep al verlaten. Alle leden moesten deze nieuwe regel accepteren, en de regel gold voor iedereen behalve de leider en zijn vrouw Maryam. Van de ene op de andere dag werd iedereen celibatair. Iemand vroeg: ‘Hoe zit het dan met seks in het hiernamaals?’ Rajavi  antwoordde: ‘Ik heb je wel door; jij wil fantaseren over het leven na de dood. Maar nee, je moet bereid zijn om seks, je geliefde en de liefde in het algemeen op te geven.’

Geen seks?
Geen seksuele gedachten. Het idee was dat we oorlog aan het voeren waren om Iran terug te krijgen, dus mocht je geen gezin hebben tot de oorlog gewonnen was. Dat was in ieder geval het excuus dat de buitenwereld te horen kreeg, maar binnen de groep werd ons verteld dat familie een barrière vormt tussen jou en de leiders. We moesten onze ziel, ons hart en onze geest overgeven aan Rajavi en zijn vrouw.

Masoud op de Internationale Arbeidsconferentie in Genève in 1987 (gepubliceerd in een MEK-krant).

Hoe is het je gelukt om MEK te verlaten?
Wat me gered heeft was het weerzien met mijn dochter. In 1996 ging ik naar Londen om een paar ontmoetingen te regelen en ik zag mijn dochter voor het eerst in jaren weer. Ik was de man die ik ooit was helemaal vergeten; de vader, de oude Masoud. Ik kende alleen nog Masoud het MEK-lid. De oude Masoud wilde haar een knuffel geven maar de MEK-aanhanger in mij wist dat dat niet mocht. Gelukkig kreeg ik last van mijn rug en moest ik naar het ziekenhuis om te herstellen. In die twee weken, omringd door normale mensen en normale gezinnen, begon ik mijn gevoelens voor m’n eigen gezin weer toe te laten. Toen besloot ik om de sekte te verlaten.

Waar ben je toen heen gegaan?
Ik ben een tijd op de vlucht geweest. Ik leerde hoe ik mezelf kon verstoppen in Engeland, tot ze het opgaven en me niet meer probeerden te vinden.

MEK-leden leggen de eed af in Kamp Ashraf, genomen rond 2002

Waarom denk je dat jonge mensen gevoelig zijn voor extremisme? 
Nou, terrorisme is een virus. Het maakt gebruik van onze zwakheden om ons aan te vallen. Het vermoordt je persoonlijkheid, je individualiteit, net als bij een sekte. Ik denk dat er drie stappen zijn. De eerste stap is het onrecht in de wereld. Jonge moslims zien onrecht, worden kwaad, en willen iets doen. Dan komt er een krachtige ideologie bij. Het wahabisme biedt een erg simpel en zwart-wit wereldbeeld en een heel erg strikte interpretatie van de jihad, die als een oplossing aan jonge moslims wordt gepresenteerd. Maar die twee stappen zijn niet genoeg om van iemand een terrorist, een wandelende bom, of een strijder voor het kalifaat te maken. Daar is nog een derde stap voor nodig: hersenspoeling: gedachtenmanipulatie die de persoonlijkheid van mensen afpakt en ervoor zorgt dat ze zich totaal identificeren met de groep en het contact met hun ouders en de maatschappij verbreken.

Dus alleen radicale ideeën zijn niet genoeg om je biezen te pakken en voor IS te gaan vechten?

Als je een jonge moslim bent en je minderwaardig voelt in de maatschappij, dan is het aantrekkelijk om te horen dat we kunnen terugkeren naar de tijd van Mohammed – dat we weer machtig en trots kunnen zijn. Daar kan je radicaal van worden, zelfs bereid zijn tot geweld, maar je zal geen strijder blijven of martelaar worden als je nog contact hebt met je ouders of de maatschappij waarin je bent opgegroeid. Daarvoor is hersenspoeling nodig die in destructieve sektes voorkomt.

IS-strijders in Syrië

Zie je de Islamitische Staat ook als een sekte en een terroristische organisatie?
De tekenen zijn er wel. De leider, Abu Bakr al-Baghdadi, is charismatisch en zijn ambitie kent geen grenzen. Hij wordt de leider van alle moslims genoemd, de kalief. Een gewone leider wil politieke macht. Sekteleiders willen meer dan een stad of een land besturen. Ze willen de geschiedenis beïnvloeden. Ze willen de structuur van de mensheid veranderen. In het begin noemden ze zichzelf ISIL, de Islamitische Staat in Irak en de Levant. Ze wilden de macht hebben over Irak, Syrië, Libanon, Jordanië en Israël.

Nu noemen ze zichzelf de Islamitische Staat. Ze willen alles wat volgens hen ooit onderdeel was van het islamitische rijk hebben, dus ook Spanje, Portugal, Noord-Afrika, India en delen van China en Rusland. Ze willen de hele wereld veroveren, en iedereen moslim maken. Dat is niet normaal leiderschap; dat gaat richting een sekte.

Wat zou je zeggen tegen westerse ouders die kinderen hebben die vechten in Syrië of Irak?

Het is moeilijk, heel delicaat. Als een ouder kritiek uit op een radicale imam of een organisatie als IS, dan kan iemand daar gelijk van in de verdediging schieten. Het is lastig om rationeel een discussie te voeren. Dus als ouders contact hebben met hun kind, moeten ze niet over politiek of religie praten. Ze moeten alleen maar liefde tonen. Dat is het zwakke punt van elke sektelid. Emoties verdwijnen niet, ook niet als de persoonlijkheid wel veranderd is. De ouders moeten aan hun kinderen laten weten dat ze er altijd voor hen zullen zijn en zullen wachten. Er moet een weg terug zijn naar een leven waarin nog steeds liefde is, een leven dat niets te maken heeft met ideologische denkwijzen. Onvoorwaardelijke liefde kan de hersenspoeling die heeft plaatsgevonden onschadelijk maken.

Volg Adam Forrest op Twitter.