Noord-Korea wil niet dat je deze documentaire ziet

Toen de Noord-Koreaanse regering filmmaker Vitaly Mansky uitnodigde om een documentaire te komen maken hadden ze dit in gedachten: een puike propagandafilm die toont hoe ijverig, eensgezind en gelukkig Noord-Koreanen wel niet zijn.

Maar dat is niet wat Mansky voor ogen had met Under the Sun, zijn nieuwe documentaire die sinds deze maand te zien is in Noord-Amerikaanse filmtheaters. De in de Sovjet-Unie geboren en getogen regisseur had meer dan twee jaar onderhandeld om toegang te krijgen tot het Kluizenaarskoninkrijk, omdat hij de buitenwereld een kijkje wilde geven in het alledaagse bestaan van een gemiddeld Noord-Koreaans gezin.

Maar hij kwam er snel achter dat de overheid het script zou leveren, en dat een team van officials de locaties en de karakters zou bepalen en bij alle opnames toezicht zou houden.

"We hebben op moeilijke locaties geschoten, maar we hadden vooraf geen idee hoeveel controle ze zouden uitoefenen," zei Simone Baumann, een van Duitse producenten.

De film volgt de achtjarige Zin-mi en haar ouders tijdens haar voorbereidingen om zich bij Noord-Korea's Kindervereniging te voegen. Omdat het overheidstoezicht op de film totaal was, ging Mansky over op stiekeme tactieken.

Hij liet de camera's draaien tussen de takes in, waarmee hij de aanwezige officials vastlegde wanneer ze van achter de schermen tevoorschijn kwamen om zijn film te regisseren. Op die manier ontsluierde hij de Noord-Koreaanse overheid.

"Deze film zet vraagtekens bij andere documentaires die claimen gemaakt te zijn zonder inmenging van de overheid," zegt journalist en hoogleraar Robert Boynton. "Ik denk niet dat ik zulke claims nu nog geloof." Hij interviewde Mansky uitgebreid via een tolk van de New York Times en sprak eerder een aantal Noord-Koreaanse overlopers voor zijn boek over de ontvoering van Japanse burgers door de Noord-Koreaanse overheid, The Invitation Only Zone.

In de documentaire verschijnen de overheidsmensen bij het appartement van de familie. Ze zijn ook aanwezig bij de fabriek waar de moeder werkt en zorgen ervoor dat haar collega's zo sprankelend en collegiaal zijn als zou moeten. En als een Noord-Koreaanse veteraan vergeet de Jongerenvereniging te noemen in een zaal vol leerlingen, grijpen de inspecteurs in om de pijnlijke stilte te vullen. Het is bij tijd en wijle dolkomisch.

Maar het is ook griezelig om vreemde mannen in zwart in beeld te zien komen in een kleine gezinswoning om ze te vertellen hoe ze hun kimchi dienen op te eten.

Met name die scène, aan het begin van de film, geeft je een voorproefje van wat er gaat komen: een ijzig, tragisch en fascinerend portret van het leven onder de duim van Big Brother Kim.

Ondanks zijn achtergrond en ervaring met filmen op ontoegankelijke locaties werd Mansky nog steeds weleens verrast. "Hij is nog nooit ergens geweest waar kinderen niet naar de camera kijken," zei Boynton. "Er waren een paar momenten dat een Noord-Koreaans kind zijn of haar tong uitstak. Maar het verbaasde hem hoe afgericht ze waren."

Om al het beeldmateriaal te verzamelen gebruikte Mansky vrij simpele foefjes: "Die Noord-Koreanen wisten simpelweg niet dat sommige camera's nog steeds kunnen opnemen, ook al brandt er geen rood lampje," zei Boynton. "Ze dachten dat ze alles in de gaten konden houden, maar dat konden ze niet."

De trailer van 'Under the Sun'

Toch moest Mansky elke dag al zijn geschoten materiaal overhandigen voor goedkeuring. Maar de officials hadden geen idee dat alles werd opgenomen op niet één maar twee geheugenkaarten. De crew gaf de ene aan de inspecteurs en maakte een kopie van de andere. De officials verwijderden alles dat ze niet goedkeurden, maar wisten niets van die kopie.

Mansky ging verder: hij huurde een Russische deskundige op het gebied van Koreaans in en leidde haar op tot geluidsvrouw. Zij hield hem op de hoogte van wat de officials met elkaar bespraken. "Ze was onze spionne," zei hij tegen Boynton.

Zodoende volgen we Zin-mi's indoctrinatieproces op school, thuis en tijdens dansles. Collega's van haar ouders worden gedwongen om ze te feliciteren met hun dochters succes en groeiende enthousiasme.

Noord-Korea ontdekte de film nadat hij aandacht kreeg op filmfestivals. Het regime diende een officiële klacht in bij de Russische overheid, die de filmproductie gesubsidieerd had. Maar zelfs onder druk weigerde Mansky om de naam 'Rusland' uit de film te schrappen.

Critici, waaronder een voormalige Russische minister van cultuur, hebben geclaimd dat publicatie van de documentaire het Noord-Koreaanse gezin in gevaar brengt. Maar Mansky was volgens Boynton "zeer bezorgd om de familie. Hij heeft de film zo gemonteerd dat hij de familie beschermt" en heeft alleen scènes gebruikt die de familie niet in een negatief daglicht zetten.

"Het is moeilijk voor Noord-Korea om ze te veroordelen," zei Baumann. "De officials waren tevreden met hoe het gezin zich gedroeg. Alles ging volgens het script. De moeder zei in een interview dat het haar dochters eerste acteerklus was en dat ze het geweldig gedaan heeft."

Sinds de release van de film is Zin-mi een soort beroemdheid geworden in haar land. Noord-Koreaanse media claimen dat ze haar een bos bloemen aan Kim Jong-Un hebben zien geven na het Zevende Congress van de Arbeiderspartij in mei.

Wat betreft het lot van de inspecteurs is Mansky niet bezorgd. "Zij zijn onderdeel van de propagandamachine," zei Boynton. "Mensen in Noord-Korea worden constant beloond en bestraft. Ik denk niet dat ze zullen sterven in een concentratiekamp."

Anderen, zoals de Canadese mensenrechtenorganisatie JAYU, zetten vraagtekens bij de film als die ons alleen maar laat zien "wat we al weten" over Noord-Korea.

Maar Boynton verzet zich daartegen. "Wat we weten wordt ons constant ontnomen. Het is als zo'n Russische pop, een matroesjka. Als je die opent zit er een kleinere versie in, en dan nog een, en dan nog een."

Volgens Boynton is deze film de beste poging tot nu toe om ons te tonen wat er in Noord-Korea aan de hand is," zei hij. "De rol van kunstgrepen en praal en theater is er enorm. Mansky is de eerste die dat begrijpt. De werkelijkheid is er onwerkelijk."