Sommige mensen kunnen zich iedere dag van hun leven perfect herinneren

Allemaal hebben we wel eens momenten waarop ons geheugen ons in de steek laat. Als iemand je op maandag naar je weekend vraagt en je je niet meer kunt herinneren wat de fuck je vrijdag en zaterdag hebt gedaan, bijvoorbeeld, of als je tijdens een pubquiz opeens niet op de naam van de zanger van the Cure kunt komen. Dat is niet erg, we hebben er allemaal wel eens last van. Alleen voor mensen met een extreem goed autobiografisch geheugen, oftewel HSAM, is dit geen enkel probleem.

Mensen met HSAM, of hyperthymesia, zoals het ook wel wordt genoemd, kunnen vrijwel iedere dag die ze sinds hun tiende of elfde levensjaar hebben meegemaakt onthouden, bijna tot op de minuut. Noem een willekeurige datum van een paar jaar geleden, en mensen met HSAM vertellen je zo wat voor kleur shirt ze droegen, of wat voor weer het was. Het is onduidelijk of mensen met HSAM geboren worden, of dat ze de gave op jonge leeftijd ontwikkelen. Tot nog toe is van 61 mensen bekend dat ze HSAM hebben – 56 Amerikanen en 5 in Engeland.

Ik vroeg Joey DeGrandis, een dertig jaar oude New Yorker met HSAM, of hij kon vertellen hoe 9 juli 1995 eruitzag. Hij antwoordde meteen: "9 juli 1995 was een zondag. Ik was op dat moment met mijn familie op vakantie in Chicago en volgens mij gingen we die dag naar het Shedd Aquarium. Ik weet nog dat ik een paar dagen later bij mijn vriend James thuis was, en dat we de serie I Love Lucy keken. Dat was op dinsdag 11 juli. Het was een aflevering waarin Lucy en Ethel op het eind moesten huilen, op een nogal lachwekkende manier."

De datum die ik Joey gaf is m'n verjaardag, en ik kan me nauwelijks herinneren wat ik vorig jaar deed toen ik jarig was. Joey vertelt dat hij herinneringen heel chronologisch in zich opneemt: "Ik zie mijn leven alsof het een film is. Het is bijna alsof je een dvd hebt waarop je door de verschillende hoofdstukken scrollt. Als ik denk aan mijn leven, spoel ik als het ware terug en schakel ik vanaf daar in, alsof het een hoofdstuk op een dvd is."

Het fenomeen werd voor het eerst ontdekt in 2006 door James McGaugh van de Universiteit van California, bij een meisje dat zichzelf 'AJ' noemde. McGaugh heeft inmiddels 56 mensen met HSAM geïdentificeerd, uit de honderden personen die hij testte. Aurora LePort, die haar proefschrift aan het schrijven was aan het Center for the Neurobiology of Learning and Memory, sprak in 2012 van "een verbijsterend fenomeen". Ze schreef: "Geef ze een datum en ze kunnen je gelijk van alles over die dag vertellen. Ze weten meteen welke dag het op die datum was, en vertellen je zo voor 99% exact wat ze die dag deden. Het blijft steeds weer verbazingwekkend om te zien."

Het klinkt misschien alsof zo'n vaardigheid het leven echt extreem veel makkelijker maakt, maar dat valt op zich tegen; mensen met HSAM doen het bijvoorbeeld geen haar beter tijdens examens: ze onthouden vooral heel specifiek de dingen met betrekking tot hun eigen leven en ervaringen. Het zal nog wel even duren voor we weten hoe dat komt. In 2012 vertelde McGaugh over HSAM: "We moeten als onderzoekers echt te werk gaan als detectives. We zoeken op alle allerlei manieren naar aanwijzingen die meer kunnen verklaren, in dit nieuwe gebied van de wetenschap."

Volgens geheugenexpert en professor Giuliana Mazzoni van de Universiteit van Hull, was het "voor een geheugenprofessor een feest" om te oren over HSAM. Toen ze hoorde dat het in Amerika was ontdekt, probeerde ze soortgelijke gevallen in het Verenigd Koninkrijk te vinden. Van de tweehonderd mensen die meerdere keren mochten terugkomen, weet ze zeker dat vijf daarvan HSAM hebben.

Mazzoni gebruikt meerdere methoden om te achterhalen of subjecten niet zomaar iets uit hun duim zuigen. Bijvoorbeeld door te vragen: "Wat was er die dag op tv te zien?" of "Wat voor weer was het?" Mensen die vooral geïnteresseerd waren in sport bleken wedstrijden, teams en scores heel goed te kunnen onthouden, terwijl mensen die veel tv keken precies konden vertellen wat er op een bepaald kanaal te zien was die avond. Ze gebruikt ook een methode die 'test re-test' heet. Daarbij vraagt ze mensen om allerlei data te onthouden, en na twee maanden weer, en na vier maanden, enzovoort. Dat wordt dan vergeleken met andere mensen. "Ze konden behoorlijk absurde dingen onthouden, en voor een langere tijd. Dat was bizar."

Was er iets anders met de hersenen van deze mensen? Gek genoeg vond Mazzoni geen grote verschillen in de structuur van hun hersenen in vergelijking met anderen. Het verschil zat hem niet in de samenstelling van het brein, maar in de volgorde van welke gebiedjes er als eerste aangingen, als tweede, enzovoorts.

Mazzoni's hypothese is dat de 'episodische' herinneringen van mensen met HSAM – dus herinneringen in een context of autobiografische ervaringen – tot op zekere hoogte veranderen in feiten. Ze profiteren van hun semantische vaardigheden, ze kunnen makkelijk ideeën en concepten verwerken die los staan van hun persoonlijke ervaringen, en hebben als gevolg een uitstekend, episodisch geheugen. "De datum associëren ze met meerdere voorvallen, die in nauwe verbinding staan met de datum en die ze daardoor meteen weer kunnen oproepen. Ze halen het uit hun geheugen als een soort totaalpakket van feitjes."