Syrische vrouwen eindigen in Turkije als tweederangs echtgenotes

Toen een matchmaker Jasmin vertelde dat ze een Turkse echtgenoot voor haar had gevonden, kon Jasmin bijna niet geloven hoeveel geluk ze had. Een jaar eerder was ze vanwege de oorlog uit Syrië gevlucht, en terechtgekomen in het stadje Gaziantep, vlak over de Turkse grens. Ze was bijna 27 – volgens traditionele Syrische normen bijna een oude vrijster – en ze kreeg te horen dat haar toekomstige Turkse echtgenoot van 38 welgesteld en vrijgezel was.

Maar kort na hun verloving kwam de waarheid aan het licht. De zogenaamde vrijgezelle man bleek getrouwd te zijn, en had vier kinderen.

"Ik was geschokt," vertelde Jasmin me (in dit stuk gebruik ik alleen haar voornaam, om de privacy van haar familie te beschermen). Nadat Jasmin achter het bestaan van deze echtgenote was gekomen, beweerde de man dat hij gescheiden was, maar problemen binnen de familie zouden ervoor hebben gezorgd dat hij weer samen was met zijn eerste vrouw. Hij bleek uiteindelijk nooit gescheiden te zijn, maar de vader van Jasmin mocht hem wel. Dat leidde er uiteindelijk toe dat Jasmin met de man trouwde, onder toezicht van een imam – het ging dus om een religieus huwelijk, dat niet officieel werd geregistreerd.

Jasmin is één van de ongeveer 2,5 miljoen Syriërs die naar Turkije zijn gevlucht; veel van hen zijn neergestreken in Gaziantep. Van de vrouwelijke vluchtelingen is ongeveer een kwart analfabeet, volgens een recent onderzoek dat werd uitgevoerd door de Turkse vrouwenrechtenorganisatie Kamer. Veel van hen zijn getrouwd om uit hun benarde situaties te ontsnappen – soms met mannen die al een echtgenote hadden.

"De belangrijkste oorzaak hiervan is armoede," zei Aynur Yildiran, leidinggevende van het Kamer-kantoor in Gaziantep. "Ze zitten tussen wal en schip in een vreemd land, en willen wat zekerheid in hun leven. Moeders denken dat ze hiermee de levens van hun dochters redden, dat ze hiermee het Turkse staatsburgerschap krijgen. Zelfs als ze weten dat ze iemands tweede vrouw zullen worden, praten ze dat naar zichzelf toe goed met excuses als 'Zijn eerste vrouw kan hem geen kinderen geven, het is een goede man.'"

Ook heerst er verwarring over wat zo'n huwelijk precies inhoudt. Yildiran gaf aan dat het in Syrië legaal is om tot wel vier vrouwen te hebben, die allemaal dezelfde rechten hebben. In Turkije ligt dat anders; polygame huwelijken komen er vrij veel voor, maar alleen de eerste vrouw maakt aanspraak op wettelijke rechten. Een Syrische vrouw kan, als tweede vrouw, geen aanvraag voor het Turkse staatsburgerschap doen; ze heeft geen recht op compensatie wanneer er een scheiding plaatsvindt, en kan ook geen voogdij krijgen over de kinderen die uit zo'n huwelijk zijn voortgekomen.

"Syrische vrouwen beginnen nu te beseffen hoe kwetsbaar ze in dit soort situaties zijn," vertelde Yildiran me.

Syriërs krijgen langzaamaan meer rechten in Turkije, waar ze een tijd lang een vage "gaststatus" kregen toebedeeld, in plaats van een erkenning als vluchteling. (Eerder dit jaar kregen Syrische vluchtelingen met deze "tijdelijke beschermde status" onder andere toegang tot werkvergunningen). Vrouwen beginnen meer hulp te zoeken, aldus de activisten, maar dat is nog niet genoeg om te voorkomen dat veel van hen tweede vrouwen worden.

Jasmin heeft waarschijnlijk nog geluk gehad. Haar man is nooit van zijn eerste vrouw gescheiden, maar heeft in plaats daarvan twee aparte families gesticht, met twee huizen en twee aparte levens. Ze vertelde mij dat ze zijn eerste vrouw ontmoet heeft en dat ze prima met elkaar overweg konden, maar ze is nog steeds bang om in de steek gelaten te worden. Als haar man bij haar weg zou gaan, zou ze geen enkele bescherming meer hebben.

Syrische vluchtelingen in Gaziantep zijn over het algemeen arm – sommigen hebben tijdens de oorlog hun fortuin verloren, anderen zijn altijd al arm geweest – en beschikken in hun nieuwe woonplaats niet over de nodige contacten.

Voor vrouwen die in vluchtelingenkampen verblijven, waar verhalen over ongewenste intimiteiten en gedwongen prostitutie schering en inslag zijn, kan een tweede huwelijk "simpelweg een wat normaler leven bieden," aldus Erkan Sahin, de lokale co-voorzitter van de Koerdische Democratische Partij van de Volkeren.

Maar sommigen zijn van mening dat Syrische vrouwen in deze situaties alsnog worden uitgebuit, aangezien ze niet dezelfde bescherming hebben die 'legale' vrouwen wel hebben.

Ibrahim Caner, een bestuurslid van de religieuze mensenrechtengroep Mazlumder, vertelde me dat veel van deze mannen hun tweede vrouw verborgen zullen houden van hun vrienden en familie "omdat het echte motief seks is, in plaats van zo'n vrouw als echtgenote te beschouwen." Vervolgens "raakt zo'n man na een tijdje verveeld" en kan hij zijn Syrische vrouw in de steek laten, zonder gevolgen.

Zeliha, een Syrische vluchteling van 56 jaar oud, vertelde me dat ze in Syrië een groot huis had, voordat zij en haar kinderen gedwongen werden naar Turkije te vluchten. Hier woont ze in een piepklein appartementje zonder ramen, en ze vindt het vreselijk dat ze als vluchteling afhankelijk is van anderen.

Daarbij moest ze ook nog eens zien te accepteren dat haar 24-jarige dochter met een 32-jarige Turkse man trouwde, die al een vrouw en drie kinderen had. Zeliha vertelde me dat de man beloofd had van zijn eerste vrouw te scheiden, maar dat gelooft ze inmiddels niet meer. Nu woont de dochter van Zeliha in het zuidoostelijke stadje Maras, samen met haar man.

"Hij en zijn familie zijn heel blij met mijn dochter," vertelde Zeliha me. "Hij zegt dat hij nooit bij haar weg zal gaan." Maar ze vertrouwt hem niet en beweert dat hij haar dochter soms mishandelt.

Mayada, een 35-jarige Syrische vluchteling in Turkije, die een tweede huwelijk altijd uit de weg is gegaan. Foto door de auteur

Lokale activisten zeggen dat Syrische vrouwen dit soort situaties zouden kunnen ontwijken door te gaan werken, wat ervoor zou zorgen dat ze financieel onafhankelijk worden. Veel van de vrouwen zouden een baan verkiezen boven een echtgenoot, aldus Majdoulin Elbe, de Syrische coördinator van MercyCorps, een liefdadigheidsinstelling die ook actief is in Gaziantep. "Ze zullen geen goed salaris krijgen, maar dat vinden ze niet erg," vertelde Elbe me. Vaak "is er meer werkgelegenheid voor vrouwen dan voor mannen, zoals koken of schoonmaken."

Elbe vertelde me dat haar groep momenteel werkt aan "de taalbarrière" en daarbij probeert om Syriërs te onderwijzen over lokale wetten en gebruiken. Ook wordt geprobeerd solidariteit te creëren met Turkse vrouwen. Ondanks al deze inspanningen is er niet genoeg werkgelegenheid voor alle vluchtelingen, waardoor sommige Syrische vrouwen alsnog hun toevlucht zoeken in onofficiële huwelijken.

Voor degenen die wel werk hebben gevonden, zijn de vooruitzichten veelbelovender. Mayada, een 35-jarige Syrische vluchteling, werkt in een kledingwinkel. Ze vertelde me dat ze nooit opnieuw zou trouwen nadat ze vijftien jaar geleden scheidde van haar man – die haar mishandelde – waarbij ze ook nog eens de voogdij over haar drie kinderen verloor. Het leven als vluchteling in Turkije is niet makkelijk, maar ze komt rond van het geld dat ze met haar werk verdient – zonder man die haar mishandelt.

"Ik vertrouw mannen niet," vertelde ze me. "Of het nou Syriërs of Turken zijn."