Deze filmmaker interviewde mensen die denken dat ze Jezus zijn

Als er een gast in een smerig gewaad en met een zelfgemaakte kroon op zijn hoofd naar je toekomt en schreeuwt dat hij de levende incarnatie van Jezus is, ren je waarschijnlijk heel hard een andere kant op. Katarzyna Kozyra deed juist het tegenovergestelde. De laatste jaren is ze bezig geweest om dit soort mensen te vinden en met ze te hangen.

De Poolse kunstenares en filmmaker reisde sinds 2012 vier keer naar Jeruzalem om mensen vast te leggen die symptomen van het 'Jeruzalemsyndroom' vertoonden. Dat is een aandoening waarbij bezoekers van de Israëlische stad religieuze waanbeelden, obsessies en psychoses ontwikkelen. Deze personen "eindigen meestal op het politiebureau of in het ziekenhuis, vaak met uitdrogingsverschijnselen door zelfverwaarlozing van Bijbelse proporties," schreef Sam McPheeters in 2011 voor VICE. Hij schreef verder:

De beelden die Kozyra opnam vormen de documentaire Looking for Jesus. Kozyra gaat er niet vanuit dat de personen in kwestie niet goed bij hun hoofd zijn. Interviews die ze met wetenschappers en psychologen hield, zijn niet in de eindversie gebruikt. Het is niet altijd duidelijk hoe ver heen de Jezussen eigenlijk zijn. Je krijgt de indruk dat hun ideeën misschien wel gewoon voortkomen uit geloof, in plaats van uit het feit dat ze gek zijn. In ieder geval lijkt de lijn tussen die twee dingen erg dun te zijn.

Ik mailde met Kozyra over de tijd die ze met nep-Jezussen doorbracht.

VICE: Waarom wilde je met dit onderwerp aan de slag?
Katarzyna Kozyra: Toen ik over het Jeruzalemsyndroom hoorde was ik meteen geïnteresseerd in de mensen die dit hadden. De dunne lijn tussen wat we zijn en wat we geloven heeft me altijd bezig gehouden. Identiteit is iets heel boeiends, vind ik, en de identiteit van iemand die denkt dat hij extreem dicht bij God staat vind ik ontzettend interessant.

Heb je een religieuze achtergrond?
In Polen ben je of religieus, of je bent er juist helemaal tegen. Hoe dan ook, je kunt er niet omheen. Ik ben niet aan dit project begonnen vanwege mijn persoonlijke ervaringen met religie.

Wat is het interessantste dat je tijdens het filmen bent tegengekomen?
De verandering die ik bij mezelf merkte. Eerst ging het me alleen om de manier waarop mensen zich als Jezus verkleden, maar ik kreeg steeds meer het gevoel dat er iets veel groters was om te onderzoeken. De dingen die afwijken van de 'patronen' waar ik elke dag al zo erg aan gewend ben.

Heb je onderzoek gedaan voor dit project?
Ik volgde een aantal lessen over religie, maar de film gaat uiteindelijk niet zozeer over het geloof. Het gaat veel meer over persoonlijke ervaringen van mensen die denken dat ze de reïncarnatie van een heilige zijn.

Ik heb ook met psychologen en deskundigen op het gebied van het Jeruzalemsyndroom gepraat, maar dat heb ik niet gebruikt voor de film. Het gaat me niet zo erg om de wetenschappelijke kant. Ik kijk juist naar het unieke en persoonlijke.

Voor je vorige projecten filmde je ook mensen, soms zonder dat ze het wisten. Beschouw je deze film als een objectievere documentaire dan je andere films?
Ik probeer altijd objectief te zijn. De manier waarop ik beelden maak, of ik dat nou stiekem doe of niet, maakt de uitkomst niet meer of minder objectief. De vorm hangt af van het onderwerp en de inspiratie. In Looking for Jesus gaat het om het vastleggen van ervaringen.

Soms is het voor de kijker verwarrend wat echt is en wat niet. Dat komt vooral door de montage. Heb je dat bewust gedaan?
Omdat ik met sterk verschillende persoonlijkheden werkte, kon ik niet voor iedereen dezelfde monteermethode gebruiken. Iedere persoon moest op een eigen manier beschreven worden.

Zuster Jostina bijvoorbeeld, de vrouw die God dient in een Syrische kerk, leerde Engels zodat ze haar verhalen aan toeristen kon vertellen. Ze had drie verhalen die ze in het Engels uit haar hoofd had geleerd, die ze elke keer op vrijwel exact dezelfde manier vertelde. Ze wilde dit perfect doen, maar door de zenuwen moest ze constant opnieuw beginnen. Daarom leek het ons interessant om dat aspect te belichten, door het beeld te splitsen en te laten zien hoe ze hetzelfde verhaal telkens opnieuw vertelde. Vooral omdat de Heilige Geest het verhaal mogelijk maakte.

Wat hoop je dat de kijker van deze film opsteekt? Op welke reactie hoop je?
Ik hoop dat ik iemands horizon kan verbreden, of twijfels teweeg kan brengen. In ieder geval hoop ik dat het meer is dan alleen 'zomaar een leuke film'.