Tien jaar na de fantastische serie 'Probleemwijken'

Het fantastische programma Probleemwijken van SBS6 was controversieel toen het werd uitgezonden, eindigde in rellen in een volkswijk, en bereikte in latere jaren een cultstatus. Dit voorjaar is het tien jaar geleden dat het werd uitgezonden.

In de winter van 2005 woonde ik aan de rand van één van de wijken die door SBS6 in beeld werd gebracht: de Bartjes in Den Bosch ­– bij het grote publiek beter bekend als de Graafsewijk. Voor de bewoners is het een hechte, gezellige wijk waar iedereen elkaar kent en waar je dingen onder elkaar oplost. Voor justitie, 'de instanties' en burgemeester Rombouts was het een criminele buurt die hard aangepakt moest worden.

Natuurlijk was het lachen geblazen om de mensen waar het programma om draaide. Dat is ook waar de fans op de facebookpagina Probleemwijken moet een tweede seizoen krijgen voor gevallen zijn. De hoofdrolspelers zijn culthelden geworden, en op de facebookpagina worden ook andere mensen in het zonnetje gezet die er dezelfde filosofie als de probleemwijkers op nahouden.

Een compilatie van het beste van Probleemwijken

Maar het programma scheen ook een broodnodig licht op een onzichtbare onderklasse in de samenleving: arme mensen wiens leven weinig van doen heeft met een systeem waar wij allemaal prima in meedraaien. Mensen die uit hun huis worden gezet begeleid door onbegrijpelijke ambtenarentaal, omdat ze wat wietplanten hebben staan. Nota bene zelf aangegeven. Het was lachen, maar je kon niet anders dan ook met ze te doen hebben.

Voor dit stuk heb ik geprobeerd om in contact te komen met de bekendste types uit het programma, maar ze waren geen van allen happig om mee te werken.

Met Fransien en Bennie gaat het goed. Ze moesten hun huis uit omdat ze wat wietplantjes in hun huis hadden staan "voor wat extra centen" en speelden de hoofdrol in de Den Bosch-aflevering. Na jarenlang elders te hebben gewoond, zijn ze nu weer terug in de wijk. Ik ben bij ze thuis geweest, maar ze willen niet met een interview en foto in dit stuk. Ze zijn een gelukkige opa en oma en hebben een mooi appartement met uitzicht over Den Bosch. "Met ons gaat het keigoed." Maar Probleemwijken vinden ze "te lang geleden" en ze hebben niet opnieuw zin in aandacht.

Cees 'Stervende-hoeren-kankerkachel' woont nog steeds op hetzelfde adres in Woensel en woont samen. Ik belde hem op, maar met weinig succes. Forumbezoekers van Fok hebben hem meerdere malen lastiggevallen via de telefoon. "Niks, niks meer mee te maken hebben," zei hij tegen me, vlak voordat hij met veel passie de hoorn erop gooide. Zijn broer Ruud had tien jaar geleden "overal schijt aan" en vertelde in de afgelopen jaren tegen het Eindhovens Dagblad nog eens het verhaal over hoe de jongens hun moeder zijn verloren bij een busongeluk.

De meest controversiële hoofdrolspeler is Willem. Hij woonde samen met zijn vrouw Willy en zijn zoon John, die in de uitzending door zijn bed was gezakt. Willem had de dochter van Willy misbruikt toen ze acht was, en had daar 'tien maanden voor gezeten'. Zijn persoon werd uiteindelijk de aanleiding voor de rellen.

Een pedo, die moest de buurt niet. SBS maakte vervolgens een nogal schurende edit. Fransien vraagt de kijker over haar wietkweek: "pedofielen krijgen toch ook een tweede kans?" Waarop direct wordt gesneden naar Willem die over de wietkwekers zegt: "Bezint, voordat je begint. Dat doe ik altijd."

Willem zit nog wel eens op een datingsite

Het programma was nog niet afgelopen, of er vloog al iets door de ruit bij Willem, Willy en John, die door de politie uit voorzorg uit hun huis waren gehaald. De bank ging de fik in, de buurman kreeg er een taakstraf voor. "Tsja, hoort erbij hè," grinnikte die eerder dit jaar tegen me, en hij heeft er geen spijt van.

Willem woont tegenwoordig alleen in het oosten van Nederland. Willy is een aantal jaren geleden overleden. "Aan kanker," meende de broer van Willem zich te herinneren toen ik hem belde. "Maar verder weet ik eigenlijk niks. Ik heb hem al twee jaar niet gesproken." Willem bevindt zich her en der nog online – bijvoorbeeld op een datingsite – en zegt daarop dat hij van tuinieren en voetbal houdt. "Er moest maar eens rust in het huishouden komen," zei Willy ooit – en dat lijkt er nu te zijn.

Wie er tien jaar later wel uitgebreid over wil praten is de eindverantwoordelijke voor het programma. Taco Rijssemus. In 2005 was hij nog hij nog hoofdredacteur van de nieuwsprogramma's van SBS. Sinds 2008 is hij mediadirecteur bij de KRO.

VICE: Hoe kwamen jullie ooit op het programma?
Taco Rijssemus: Wie het precies heeft bedacht weet ik niet meer, maar het kwam voort uit Hart van Nederland. Voor het programma hadden we vaak verslaggevers in de buurten waar veel problemen speelden. En het thema van probleemwijken was op dat moment ook actueel. Het leek ons een mooi idee om die wijken eens in beeld te brengen.

Met wat voor opdracht werden de verslaggevers op pad gestuurd?
Om de meest problematische wijken in Nederland vast te leggen en te kijken wat daar aan de hand was. Hoe functioneren die wijken? Zouden we kunnen aantonen dat die problemen diep zitten? We wilden inzoomen op het sociale gedrag van mensen die voortdurend voor problemen zorgen en blijven zorgen. Wat zijn dat voor mensen? Hoe komt het dat ze constant met justitie in aanraking komen?

En wat was – vóór de uitzending over Den Bosch – de sfeer op de redactie? Wat vonden jullie ervan?
We vonden dat we de blik van journalistiek Nederland op iets richtten dat tot dan toe onderbelicht was gebleven. Wij vonden het succesvol. Maar er waren al stevige tegenreacties. Burgemeesters vonden dat het imago van hun stad werd aangetast. Die van Assen was erg boos.

Er gingen verhalen rond dat jullie kratten bier en coke uitdeelden.
Het beeld was: SBS6 overschrijdt alle ethische normen voor de kijkcijfers. Ze gaan over lijken. De gedachte dat een campingzender een serieus maatschappelijk probleem aan de kaak zou kunnen stellen vond iedereen bij voorbaat al belachelijk. Dat van die kratten bier en coke was volslagen onzin. De verslaggevers waren professionele journalisten die ik nog steeds hoog heb zitten.

Maar de mensen die ik gesproken heb zeggen wel dat het programma ze enorm heeft achtervolgd. Vooral de meest kleurrijke, zoals Cees Kankerkachel, die naar de hoeren ging en een broer had die de hele dag niks deed.
Cees Kankerkachel? Ik vind het moeilijk om me alle afleveringen te herinneren. Maar we hebben wel discussie gevoerd over wat we wel en niet konden laten zien.

Hoe ging die discussie bij pedo Willem, die uiteindelijk een nieuw leven moest beginnen?
Ik zei: dit is waar het om draait. In zijn geval kwamen heel veel problemen samen over wat er in die wijk aan de hand was. Het ging over incest, over huiselijk geweld, allerlei vormen van asociaal gedrag. We hadden er felle discussies over. Mijn eindredacteur zei: we moeten het niet doen. En ik zei toen: we moeten het wel doen.

Jij was verantwoordelijk voor het feit dat hij er op die manier in zat?
Ja, en dat is achteraf een foute beslissing geweest. We hadden hem onherkenbaar kunnen maken, maar ja. Dat was ook weer zoiets. Het was een groot dilemma, en ik zou het nu niet meer doen. Achteraf kun je een koe in z'n reet staren, is de uitdrukking. Ik heb het onderschat. Misschien had ik alleen het incestverhaal moeten weglaten.

Soms werd er gezegd: je moet ze tegen zichzelf in bescherming nemen.
Ze hebben toestemming voor het uitzenden gegeven. Ze vonden het wel interessant dat we eens kwamen kijken. En een hoop mensen vonden helemaal niet dat ze iets verkeerd deden. Zij gingen allemaal ethische grenzen over, wij brengen het in beeld, en vervolgens zouden wij een ethische grens over gaan.

Ik heb het gevoel dat programma's als dit te weinig worden gemaakt. Het liet toch iets zien wat normaal gesproken verborgen blijft. Is er nog ruimte voor meer?
Paul Witteman heeft wel eens tegen me gezegd dat hij het een heel interessant programma vond. Wij hebben ervoor gekozen om de ervaringen van die mensen te laten zien, en daarom was het zo'n bijzondere serie. Dat het geweld heeft uitgelokt, dat is echt een fout geweest. Ik ging er niet van uit, het is wel gebeurd, en dat is gewoon niet goed.