De oorzaken van 20 jaar xtc-doden in Nederland

Vorig jaar overleden tijdens het Amsterdam Dance Event drie bezoekers, waardoor in de dagen en weken daarna de discussie over het gebruik van drugs op feesten weer oplaaide. De Telegraaf pakte uit met de kop 'PILLENGENERATIE NEGEERT GEVAAR'. Die kop was nogal symbolisch voor hoe slecht geïnformeerd media en politiek zijn, over een middel dat 688.000 Nederlanders ooit hebben gebruikt.

Sinds xtc voor het eerst werd gesignaleerd in Nederland in 1985, bestaat de discussie over hoe gevaarlijk 3,4-methyleendioxyamfetamine (mdma of xtc) nou eigenlijk is. Cijfers over sterfte worden pas bijgehouden door het Trimbosinstituut sinds 1996 en blijken ontzettend vaag. Het Trimbos baseert zich op cijfers van het CBS, maar gaat niet in op de specifieke omstandigheden van het overlijden.

De codes waaronder de dodelijke gevallen worden geregistreerd omvatten niet alleen amfetamine en mdma-achtige stoffen, maar ook andere middelen zoals efedrine en khat. Alleen wanneer er een strafrechtelijk onderzoek plaatsvindt, onderzoekt het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) een overlijdensgeval beter, en komen er soms wat meer details naar buiten.

De gemeente Amsterdam heeft gisteren bekend gemaakt waar de drie bezoekers van ADE aan zijn overleden, omdat er bij deze personen zo'n onderzoek van het NFI heeft plaatsgevonden. Voor één van de bezoekers is het onbekend gebleven, voor de andere twee valt er niets meer te concluderen dan dat er mdma is aangetroffen. Het blijft echter onduidelijk waarom de ene persoon wel overlijdt aan xtc en de andere niet.

Om meer inzicht te krijgen in waar gebruikers van xtc aan overlijden, heb ik geprobeerd alle zaken van de afgelopen twintig jaar te indexeren aan de hand van de Trimboscijfers, krantenartikelen en politieverklaringen. Dit is het resultaat.

Het opvallendst is de grote hoeveelheid zaken die als 'onbekend' is geëindigd. In die gevallen zijn er voldoende aanwijzingen dat er xtc in het spel was, maar is er niet duidelijk waar de persoon aan is overleden. Misschien was het de combinatie met veel alcohol, misschien was het uitdroging, misschien bleek er een ander middel in de pil te zitten, misschien was het een hartaandoening waar de gebruiker al veel langer last van had.

Bij de andere categorieën bestaat die twijfel eigenlijk nog steeds, maar zijn de aanwijzingen sterk genoeg om te kunnen concluderen dat de doorslaggevende factor vervuiling of complicaties moet zijn geweest.

Het is verrassend genoeg niet vaak voorgekomen dat er mensen in Nederland duidelijk zijn overleden aan vervuilde xtc. In 2002 zijn de drugstesten op feesten verboden door het kabinet Balkenende. Er is een piek in het aantal doden in 2003, maar die vallen vooral onder 'onbekend', dus daar valt niks over te zeggen.

Pas in 2011 is duidelijk te zien dat er pillen met het gevaarlijke PMMA op de markt waren. Er wordt vaak gepleit voor drugstesten op feesten, maar gezien het lage aantal doden door vervuilde pillen is de vraag of dat echt verschil zou maken.

Bij alle 'blauwe' doden is er weinig twijfel over de doodsoorzaak. Ze hadden veel te hoge doseringen genomen, nauwelijks water gedronken of juist veel te veel. Met betere voorlichting hadden deze mensen misschien nog geleefd. Daarom gaat de gemeente Amsterdam het vullen van flesjes makkelijker maken op feesten, waarbij wel rekening gehouden wordt met het gevaar van te veel water drinken. Uit een onderzoek op Awakenings in 2010 bleek dat 25% van de vrouwelijke mdma-gebruikers te veel water had gedronken. Mannen zijn er minder gevoelig voor, maar ook die moeten oppassen. Stappen zoals die nu in Amsterdam genomen worden, kunnen misschien dus helpen.

Toch is er dan nog altijd de grote groep waarvan de precieze doodsoorzaak onbekend is. Sommige van deze gevallen zijn enorm schrijnend. Een jongen die tijdens de zomerfeesten in Nijmegen 's middags paddo's eet, 's avonds drie biertjes drinkt, en de avond afsluit met een pil. Risicovol, maar voor de meeste mensen niet dodelijk. Waarom bij hem dan wel?

De vraag blijft dus: kan een gebruiker van xtc bij een normale dosering (ongeveer 1 tot 1,5 milligram per kilo lichaamsgewicht) komen te overlijden? Het antwoord daarop is nog altijd onbekend, schrijft het Trimbosinstituut: "Ondanks ruim twintig jaar onderzoek is nog steeds niet duidelijk hoe schadelijk ecstasy precies is." Ook is niet bekend welke dosering nou wel en welke nou niet tot schade leidt.

Het enige wat wel duidelijk is geworden, is dat de gemiddelde sterkte van een pil de laatste jaren enorm gestegen is. De voorlichting op dat gebied kan sowieso een stuk beter. Bordjes en foldertjes die gebruikers vertellen om nooit met meer dan een kwartje te beginnen, zouden het gevaar van de zware pillen misschien kunnen verminderen. Het is alleen de vraag of zo'n bordje politiek haalbaar is. Ook de gemeente Amsterdam zegt dat het einde van het gebruik van alle soorten drugs het uitgangspunt is (behalve het sociaal geaccepteerde ethanol). Voorlichting mag nooit de indruk wekken dat drugsgebruik wordt aangemoedigd.

Tragisch genoeg is het nu eigenlijk gewoon wachten op de volgende drugsdode, en de mogelijke mediahype die daar weer uit gaat volgen. Wie het aantal xtc-doden vergelijkt met het aantal ongelukken bij skiën (tientallen doden per jaar) of paardrijden (ongeveer vijftig spoedeisende gevallen per jaar), moet erkennen dat de mediahypes over xtc op z'n minst een beetje overtrokken zijn.

We stappen binnenkort over naar een andere facebookpagina. Like VICE Nederland voor je dagelijkse partij prachtverhalen: