Wat is er precies ongemakkelijk aan broccoli tussen je tanden?

Net als een heleboel mensen op deze wereld vind ik ongemakkelijkheid nogal stom. Dat is vrij normaal, en gelukkig gaan dit soort situaties vrij snel weer over. Ik word pas echt spinnijdig als een situatie ongemakkelijk wordt gemaakt door iemand als dat helemaal niet nodig is. Er komt opeens een hele vervelende olifant de kamer binnengelopen, omdat iemands ongemakkelijkheidsalarm al is afgegaan toen die olifant nog een onschuldige mug was. Wat ik wil zeggen is: bestempel het niet als zodanig en ga alsjeblieft door met normaal doen. Het helpt.

Toch koesteren een heleboel mensen een enorme fascinatie voor dit fenomeen ( awkward!) en lijkt 'praten over ongemakkelijkheid', als collectieve hobby van iedereen tussen de twintig en veertig, me een prima verklaring voor de ijzingwekkende hoeveelheid filterkoffietenten in de stad. Ongemakkelijkheid houdt de mens dus bezig, maar er zijn niet heel veel zinnige onderzoeken naar gedaan. Thomas van Neerbos is mateloos gefascineerd door het fenomeen. Hij is docent Retorica aan de UvA, en tevens het brein achter de workshop Lekker Ongemakkelijk, waarin hij de vloer wil aanvegen met ongemakkelijkheid. Ik sprak hem over zijn fascinatie en vroeg hem onder andere of het ongemakkelijk zou zijn als ik tijdens het praten mensen een beetje in hun gezicht spuug (antwoord: ja). VICE: Hoi Thomas. Hoe is het gesteld met de ongemakkelijkheid in Nederland?
Thomas van Neerbos: We hebben er een zware kluif aan; volgens mij zijn we er meer mee bezig dan ooit. In Nederland proberen we het bijvoorbeeld te verbloemen als er tijdens een lezing een glas kapot valt. Door het niet te benoemen maken we de situatie juist ongemakkelijk. De moderne Amerikaanse retorica leert juist dat je het even moet benoemen, zodat je de spanning en de onzekerheid weghaalt, waardoor je de situatie meester bent. Het is wat kort door de bocht, maar in Nederland worstelen mensen er enorm mee. Daar kwam ook mijn interesse uit voort. En ik ben me vaak heel erg bewust van mezelf, bijvoorbeeld op een feestje waar ik weinig mensen ken. Of als ik na een hartstochtelijk afscheid nog een stuk dezelfde kant op blijk te moeten.

Voelen we sneller ongemak omdat we zelfbewuster zijn geworden?
Door social media weet iedereen weet alles van elkaar, en word je je bewuster van de wereld om je heen en van jezelf. Dat zet je voort in je dagelijks leven en voor je het weet ben je je gesprek bij de kapper ook op waarde aan het beoordelen. Daar wordt ongemakkelijkheid wel door aangewakkerd, ja. Mensen in Nederland maken zich misschien ook wel druk om de snelheid waarmee ze iemand te voet passeren omdat ze niet constant beschoten worden door een groep strijdlustige rebellen. Heeft ongemakkelijkheid niet ook te maken met wat er wel en niet belangrijk is in je leven?
Tot op zekere hoogte. Als wij nu in een oorlogssituatie terecht zouden komen en moesten rennen voor ons leven, dan zouden we ons niet zo snel druk maken over bijvoorbeeld onze houding tijdens het rennen. Maar misschien is er ook dan wel iemand die roept dat iets ongemakkelijk is. Als mensen eenmaal op die manier denken is het lastig om weer af te leren.

Dus als er morgen een atoomaanval komt en ik zit in een kelder te schuilen met iemand die ik niet ken, dan zou diegene alsnog het woord 'awkwarrrrd' in de mond kunnen nemen.
Het zou kunnen.

Is ongemakkelijkheid niet een vorm van sociale machteloosheid, die bij sommige mensen sterker is dan bij anderen?
Ik denk eerder dat het een vorm van empathie is. Als je met iemand in de lift staat die je vaag kent voel je een druk om de situatie leuk te maken. Dit hoeft trouwens niet altijd zo te zijn; je kan ook totaal geen zin hebben om te praten. Dan is de situatie voor jou ook niet ongemakkelijk. Voel je wel empathie? Haal de druk van de situatie door je niet zo aan te stellen en gewoon 'hoi' te zeggen en te gaan babbelen.

Wordt je workshop ongemakkelijk?
Ja, dat is wel de bedoeling. Vervolgens geef ik tips om ermee om te gaan. Helemaal uitbannen kunnen we het waarschijnlijk nooit. Ik heb ook geen formule voor een oplossing, maar je kan het wel wat leuker maken. Signaleren kan bijna iedereen. Vervolgens kun je die situaties leuker maken door ze te benoemen, te omarmen en vervolgens naar een hoger niveau proberen te tillen. Hoe bedoel je?
Je neemt bijvoorbeeld uitgebreid afscheid van iemand, maar komt er dan achter dat jullie allebei nog een stukje dezelfde kant op moeten. Dan slaat de ongemakkelijkheid toe. Als je je geen houding weet te geven slaat dat misschien over op de ander en zo stapelt het zich op, totdat het echt vervelend wordt. Wat kun je ervan leren als iemand tegen je zegt dat je bijvoorbeeld een stuk broccoli tussen je tanden hebt?
Nou, als iemand gewoon zegt dat je broccoli tussen je tanden hebt zitten, dan vind ik dat fijner dan wanneer iemand het niet durft te zeggen en zo de situatie ongemakkelijk maakt. Als je het niet zegt zie je elkaar niet voor vol aan, en wordt de situatie in mijn ogen niet zo leuk als hij had kunnen zijn. Niet dat iedereen het altijd zo leuk mogelijk wil maken hoor, maar als je er daar geen zin in hebt moet je dat ook kunnen zeggen. Het gaat erom om zo veel mogelijk onnodige ongemakkelijkheid weg te nemen. Daar gaat het me in mijn workshop ook voornamelijk om.

Ik heb nog een aantal situaties verzameld die veel mensen ongemakkelijk schijnen te vinden. Stel dat je in gesprek bent met iemand en diegene per ongeluk een klein beetje in het gezicht spuugt.
Als je het allebei doorhebt hoef je het eigenlijk alleen maar te erkennen. Maar het is wel echt een ding. Een 6. Benoem het, omarm het en ga in godsnaam verder, om dezelfde reden als bij het broccoliverhaal.

Je wil je vrienden een grappig filmpje laten zien op je laptop. Het filmpje laadt niet en iedereen kijkt naar een bufferend scherm.
Ai, een pijnlijke. Een 5! Hier wordt er wel een beroep gedaan op je improvisatievermogen. Het beste is om iedereen even weg te sturen en opnieuw te beginnen. Je bent op een druk feestje en iemand zegt iets tegen je. Je verstaat er geen zak van. Je lacht, knikt en hoopt dat het geen vraag was. Het blijkt toch een vraag!
Dat valt erg mee omdat het een feestje is en geen etentje bij nieuwe schoonouders. Een 2. Als het echt een belangrijke vraag is zegt ander: "Hallo, ik vroeg je iets!" Je gaat in een volle collegezaal zitten, klapt je laptop open en er staat porno aan.
Op een schaal van ongemakkelijkheid, een 8. Je hebt bijna geen kans om het uit te leggen en het is hoe dan ook vervelend. Dat is best hoog. Welke situatie zou een 10 opleveren?
Als ik met een college mijn laptop op de beamer zou inpluggen en er zou porno van de belachelijkste soort openstaan, dan kom dat met mijn rol als docent wel in aanmerking voor een 10. Zeker als het semester pas net bezig is en ik mijn imago nog aan het opbouwen ben. Waarom blijft dat toch zo'n heet hangijzer?
Porno en dus seksualiteit worden in een fractie van een seconde op de meest basale manier geïnterpreteerd: seks is vies. Dan treedt er schaamte op. Als ik een racistische website open zou hebben, of ik was een wapen aan het zoeken op Marktplaats, zijn er nog te veel vragen die er gesteld kunnen worden. Misschien ben ik wel op die sites voor onderzoek. Bij porno volgt meteen een stigma. Wat vond je van dit gesprek?
Ik vond het verre van ongemakkelijk, dus ik ga voor een 0,5. Netjes. Bedankt! We namen afscheid en liepen allebei een andere kant uit. De workshop Lekker Ongemakkelijk, is onderdeel van het Logos Festival dat van 4 tot en met 8 maart plaatsvindt in de Balie.