Τα Όρνεα των Αγορών Κυνηγούν τα «Χαμένα» Δισεκατομμύρια της Κρίσης Χρέους

 Illustration: Ricardo Santos for “Profiting from Crisis”

Ανάλογα με το βαθμό μπασταρδοσύνης του καθενός, υπάρχουν περιθώρια να βγάλεις πολλά λεφτά από μία κρίση. Και πάντα υπάρχουν εκείνοι που θα σου τα δώσουν. Ειδικά όταν μιλάμε για μία κρίση χρέους κατά την οποία κράτη εξαναγκάζονται σε βεβιασμένες κινήσεις από πολιτικούς που δεν βλέπουν πέραν των επόμενων εκλογών, τα περιθώρια αυτά είναι τεράστια. Και δόξα σοι ο κύριος, υπάρχει υπέρ - αρκετό απόθεμα μπασταρδοσύνης στα γραφεία κάθε διεθνούς νομικού και επενδυτικού γραφείου.

Στην Ελλάδα, τα γραφεία αυτά που ασχολούνται με την κερδοσκοπία εν καιρώ κρίσης, γίνανε γνωστά ως τα «όρνεα των αγορών». Ο όρος αγαπήθηκε ιδιαίτερα στη χώρα μας. Χρησιμοποιείται κυρίως για να περιγράψει οργανισμούς που αγοράζουν ομόλογα κρατών λίγο πριν την υποτίμηση τους (όπως με την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους), για να διεκδικήσουν έπειτα ολόκληρη την αξία τους, ακόμα και αν αυτή η διεκδίκηση οδηγήσει τη χώρα σε νέες περιπέτειες, όπως έγινε πχ με την Αργεντινή.

Ελάχιστες ήταν οι σοβαρές απόπειρες να εξηγηθεί στην Ελλάδα το πως ακριβώς μας επηρεάζει και αν κινδυνεύουμε από αυτού του είδους την κερδοσκοπία. Οι εγχώριες (κυρίως τηλεοπτικές) παραγωγές που ασχολήθηκαν με το θέμα και έφτασαν στο ευρύ κοινό, ανησυχούσαν πάντα περισσότερο για το αν η Goldman Sachs ή ο George Soros ήταν «αναμεμειγμένοι» κάπου, παρά για περιφερειακούς παίκτες που ήδη προσπαθούσαν να βγάλουν ζεστό χρήμα από την Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Κύπρο.

Προ μερικών ημερών είχαμε την έκδοση μίας από τις λίγες σοβαρές εκθέσεις πάνω στο θέμα, από τον με βάση στις Βρυξέλλες οργανισμό Corporate Europe Observatory. Η υπεύθυνη Τύπου του οργανισμού μου την έστειλε με την ένδειξη «αυτά τα νέα δεδομένα είναι εξωφρενικά». Διαβάζοντας την, μου είναι πολύ δύσκολο να διαφωνήσω μαζί της.

Επικοινώνησα με την Pia Eberhardt, μια από τις συντάκτριες της έκθεσης. Μου είπε πως τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα στο εξωτερικό, όσων αφορά την δημοσιότητα που λαμβάνουν τέτοιες υποθέσεις: «Θα έλεγα ότι δεν υπήρχε καθόλου κάλυψη αυτών των θεμάτων μέχρι πριν ένα χρόνο. Τότε μόνο αρχίσαμε να βλέπουμε επικριτικά δημοσιεύματα πάνω στις διεκδικήσεις των επενδυτών εναντίον χωρών όπως η Γερμανία (που τις έχει κάνει μήνυση η σουηδική εταιρεία ενέργειας Vattenfall). Με τις διαπραγματεύσεις γύρω από το TTIP, ξαφνικά υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον, τουλάχιστον σε μερικές χώρες τις ΕΕ».

Με τίτλο “Profiting from Crisis”, η έκθεση αναλύει λεπτομερώς πως μια σειρά τραπεζών και νομικών γραφείων, μπορούν και σκοπεύουν να διεκδικήσουν μέχρι και 1.7 δις ευρώ από χώρες σε κρίση και να αναζωπυρώσουν την Ευρωπαϊκή κρίση χρέους, χάρη στις επιπόλαιες κινήσεις Ελλήνων και Ευρωπαίων πολιτικών που διαχειρίστηκαν το πρόβλημα τα τελευταία πέντε χρόνια.

Η Pia σημειώνει: «Οι διακανονισμοί μεταξύ κρατών και επενδυτών, κρύβουν μεγάλα προβλήματα για τις χώρες. Το κυριότερο, είναι πως μπορεί να γίνουν βάρος στον δημόσιο προϋπολογισμό όταν οι επενδυτές κερδίζουν μία δίκη. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ιδιωτικές ζημιές περνάνε στην κοινωνία, ακόμα και αν προκύπτουν από απόλυτα νόμιμες δημοκρατικές αποφάσεις. Κατά δεύτερον, οι διακανονισμοί μεταξύ κρατών και επενδυτών είναι κίνδυνος για τη δημοκρατία, καθώς εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιήσουν ως απειλή ακριβές νομικές διεκδικήσεις για να φοβίσουν κυβερνήσεις να αποσύρουν ή να “μαλακώσουν” νομοθεσίες».

Όπως παρατηρεί η έκθεση, η νομική βάση για αυτές τις διεκδικήσεις εντοπίζετε σε πάνω από 3.000 διεθνής επενδυτικές συνθήκες. Χάρη σε μια σειρά από ασαφής νομικούς όρους, οι εκάστοτε εταιρείες έχουν “λευκή επιταγή” να μηνύσουν κράτη για οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει τωρινά ή μελλοντικά κέρδη, ακόμα και αν αυτό είναι ένα μέτρο που προορίζεται  να κάνει τη ζωή των πολιτών καλύτερη (πχ μείωση στο κόστος των ΜΜΜ). Η Ισπανία ήδη αντιμετωπίζει διεκδικήσεις που αγγίζουν τα 700 εκατομμύρια ευρώ, η Κύπρος πάνω από ένα δις, ενώ για την Ελλάδα δεν έχουν καν δοθεί σχετικά στοιχεία στη δημοσιότητα.

Αυτό που γνωρίζουμε ωστόσο για τη χώρα μας, είναι πως δύο ξένες τράπεζες, η Σλοβάκικη Postová Banka και η Κυπριακή Istro Kapital (μέτοχος της πρώτης) έχουν αμφισβητήσει τους όρους της αναδιάρθρωσης του Ελληνικού χρέους στα διεθνή δικαστήρια. Η δήλωση του CEO της τράπεζας Μάρεκ Τάρντα πέρυσι τον Μάιο επιβεβαιώνει την έκθεση όσων αφορά τον τόνο που οι μηνυτές συνήθως υιοθετούν: «Η Ελλάδα υιοθέτησε μέτρα τα οποία παραβίασαν διεθνείς συμφωνίες. Με τον τρόπο αυτόν ζημίωσε την αξία της επένδυσής μας. Αποτελεί καθήκον μας να προστατεύσουμε την επένδυσή μας και να αγωνιστούμε για τα δικαιώματά μας».

Αξίζει να σημειωθεί πως στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτά τα μέτρα επιβλήθηκαν (για καλό ή κακό) από την Τρόικα, χωρίς να ληφθούν υπόψιν αυτές οι συνέπειες, παρότι ήταν γνωστές από παλιότερα παραδείγματα. Η λογική ήταν πως οι περισσότεροι κάτοχοι ομολόγων γνώριζα πως δεν είχαν πολλά νομικά περιθώρια. Τότε, όπως είχε γράψει η Καθημερινή, «δύο Έλληνες Κυβερνητικοί αξιωματούχοι με τους οποίους επικοινώνησε το Reuters, δήλωσαν ότι δεν υπήρξε παρόμοια ενέργεια από άλλες τράπεζες».

Παρέλειψαν ωστόσο να αναφέρουν πως το 2012 η Ελλάδα είχε εξαναγκαστεί να πληρώσει στην Αμερικάνικη Dart Management τουλάχιστον το 90% ενός ομολόγου αξίας 435 εκατομμυρίων ευρώ, υπό την απειλή της προσφυγής στα Αμερικανικά δικαστήρια, μία εποχή που η χώρα δεν είχε καν κυβέρνηση.

Το συγκεκριμένο ομόλογο ήταν μέρος ενός πακέτου της τάξης των 6,4 δισεκατομμυρίων Ευρώ, οπότε παρόμοιες περιπτώσεις κάθε άλλο παρά αποκλείονται στο μέλλον. Πρόσφατα, η επενδυτική φίρμα Japonica Partners θέλησε να αγοράσει τρία δις Ελληνικών ομολόγων, αποκαλώντας τα «εξαιρετική επένδυση». Παρόμοια είναι η κατάσταση και στην Κύπρο, με την Marfin Investment Group μεταξύ άλλων, να διεκδικεί εκατοντάδες εκατομμύρια σε αποζημιώσεις μετά την «διάσωση» της χώρας.

Η υπόθεση της Ισπανίας, που αναλύεται διεξοδικά στην έκθεση, θα πρέπει επίσης να χτυπάει καμπανάκια κινδύνου για την Ελλάδα. Η Ισπανία βρέθηκε εκτεθειμένη όταν μείωσε τις επιχορηγήσεις προς εταιρείες που ασχολούνταν με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Διεθνείς επενδυτές, πολλοί από τους οποίους μπήκαν στην ισπανική αγορά μετά το 2009 και αφού η κρίση χρέους είχε ξεσπάσει, διεκδικούν τώρα πάνω από 600 εκατομμύρια εξαιτίας της μείωσης αυτής, που όπως υποστηρίζουν «κλέβει» μελλοντικά τους κέρδη.

Θεωρητικά, κάθε πολυεθνική που επενδύει στη χώρα, μπορεί μετά να την τραβήξει στα δικαστήρια αν θεωρήσει ότι η πολιτική της κυβέρνησης της χαλάει την επένδυση. Επίσης τίποτα δεν φαίνεται να σταματάει τους κατόχους ομολόγων που δεν συμπεριλήφθηκαν στην αναδιάρθρωση, από το να μας χτυπήσουν την πόρτα όταν και αν η χώρα θα έχει «χρήμα» να μοιράσει. Και οι μηνύσεις, αν πάρουμε ως παράδειγμα την Αργεντινή, μπορούν να συνεχίσουν να έρχονται για δεκαετίες.

 Φωτογραφία: James Robertson/Jubilee Debt Campaign

Ένα συμπέρασμα που εύκολα βγαίνει από όλες αυτές τις υποθέσεις, είναι το πόσο τραγικά διαχειρίστηκαν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί την κρίση χρέους και πόσο εκτεθειμένοι είμαστε τώρα εξαιτίας των χειρισμών τους. Αδιαφορώντας για τα προβλήματα που ενδέχεται να δημιουργηθούν, πήραν αποφάσεις που κάλλιστα μπορεί προσθέσουν στο χρέος των εκάστοτε χωρών στο μέλλον (όπως παρατηρεί και η έκθεση), τράβηξαν κερδοσκόπους στις αγορές τους μετά το 2009 και κατά πάσα πιθανότητα αποθάρρυναν πολλούς από τους επενδυτές που θα θέλαμε να έχουμε στην Ελλάδα τουλάχιστον.

Το τι γίνεται παρακάτω δυστυχώς δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης, γιατί «αυτές οι διεκδικήσεις μπορεί να εμφανιστούν μετά από πολλά χρόνια» όπως λένε χαρακτηριστικά. Μπορούμε μόνο να είμαστε σίγουροι ότι όσο ο συνδυασμός ανικανότητας και κερδοσκοπίας είναι σχεδόν μονοπώλιο στην πιάτσα, ο λογαριασμός θα καταλήγει πάντα στους πολίτες, που στο τέλος καλούνται να πληρώσουν τα «χαμένα» δις.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.