Οι Ερευνητές που Εξάγουν Απόρρητα Έγγραφα από τη Συρία

Μέχρι στιγμής, η SCJA έχει καταφέρει να μεταφέρει 300.000 έγγραφα στην ευρωπαϊκή έδρα της. (Όλες οι φωτογραφίες είναι της Syrian Commission for Justice and Accountability)

Την πρώτη φορά που ο Αχμέτ πυροβολήθηκε από τις κυβερνητικές δυνάμεις της Συρίας, βρισκόταν έξω από το Χαλέπι και οδηγούσε ένα αυτοκίνητο φορτωμένο με τσάντες που περιείχαν ενοχοποιητικά έγγραφα. Μπορούσε να ακούσει τους πυροβολισμούς προς την κατεύθυνσή του μέσα στην πυκνή ομίχλη της νύχτας.

Πριν από τον πόλεμο ο Αχμέτ ζούσε μια άνετη ζωή ως Σύρος δικηγόρος στο Κουβέιτ. Έπειτα τον συνεπήρε ο πρώιμος ενθουσιασμός της επανάστασης. Συμμετείχε στις διαδηλώσεις στην πόλη Νταράα στον συριακό νότο -την άνοιξη του 2011- και παρακολουθούσε τις κυβερνητικές δυνάμεις ασφαλείας που πυροβολούσαν εναντίον άοπλων διαδηλωτών από τις στέγες των κτιρίων. Διαδηλωτές έπεσαν γύρω του. Οι τραυματισμένοι συνελήφθησαν, δεν μεταφέρθηκαν στα νοσοκομεία. Μετά από αυτό δεν μπορούσε να επιστρέψει στην ήρεμη ζωή του.

Σήμερα ο Αχμέτ -ψευδώνυμο που χρησιμοποιεί για την προστασία του- είναι επικεφαλής 30 πρακτόρων που επιχειρούν στη ρημαγμένη χώρα ψάχνοντας αποδεικτικά στοιχεία για εγκλήματα πολέμου. Δουλεύουν για το μη κερδοσκοπικό οργανισμό Syrian Commission for Justice and Accountability (SCJA) και έχουν εκπαιδευτεί από δικηγόρους της Δύσης για το πώς να συλλέγουν έγγραφα και να εντοπίζουν μάρτυρες οι οποίοι μπορούν να συνδέσουν υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους με σφαγές, σεξουαλική βία και βασανιστήρια.

«Είναι επικίνδυνη δουλειά» μας είπε ο Αχμέτ μέσω μεταφραστή. «Οι οικογένειες μας ανησυχούν αλλά εργαζόμαστε για τη χώρα μας.»

Τρία χρόνια μετά, ο πόλεμος στη Συρία δεν παρουσιάζει σημάδια ύφεσης. Ένα σωρό ομάδες ανταρτών, κυβερνητικές και συνεργαζόμενες δυνάμεις ανταγωνίζονται για την επιρροή και τον έλεγχο. Ακριβής απολογισμός θανάτων είναι δύσκολο να υπάρξει -ακόμα και με συντηρητικές εκτιμήσεις φαίνεται να είναι πάνω από 100.000. Η κυβέρνηση τακτικά βομβαρδίζει πολίτες από αέρος. Η πρώτη μας συνέντευξη μέσω Skype με τον δικηγόρο Yousuf Houran της ερευνητικής ομάδας Justice, αναβλήθηκε όταν έξι εκρηκτικά βαρέλια προσγειώθηκαν κοντά στο οικογενειακό αυτοκίνητο στο Χαλέπι, σπάζοντας παράθυρα και τραυματίζοντας την κόρη του με οβίδα.

Παρά την ιστορική τους σπουδαιότητα, οι έρευνες για εγκλήματα πολέμου είναι γραφειοκρατικές προσπάθειες που προχωρούν μόνο μετά το τέλος των συγκρούσεων και αρκετό καιρό μετά τη φερόμενη διάπραξη των παραβιάσεων. Στο μεταξύ, μάρτυρες και δράστες μπορεί να εξαφανιστούν και απτές αποδείξεις μπορεί να καούν.

Στη Συρία, από την αρχή, ντόπιοι δικηγόροι και ακτιβιστές δεν ήθελαν να καθίσουν με σταυρωμένα τα χέρια. Ενώ οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως το Human Rights Watch ερευνούσαν τις αγριότητες κατά τη διάρκεια προηγούμενων πολέμων, η Συρία είναι η πρώτη χώρα στην οποία μικρές ιδιωτικές ομάδες όπως οι Justiceκαι SCJAδιεξάγουν πλήρεις ποινικές έρευνες, με τον πόλεμο να μαίνεται, σύμφωνα με τον William Wiley, επικεφαλή των επιχειρήσεων της SCJA. Ο Wiley δούλεψε στη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα, ήταν επικεφαλής ερευνών στο Ανατολικό Κονγκό για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και έγραψε το σημείωμα υπεράσπισης του Σαντάμ Χουσεϊν.

Η SCJA ιδρύθηκε τον Μάιο του 2012, κατόπιν συνμβουλής από δυτικούς οι οποίοι, όπως ο Wiley, διεξάγουν διεθνείς έρευνες και οργανώνουν νόμιμα δικαστήρια τις τελευταίες δυο δεκαετίες. Η οργάνωση εξοπλίζει και εκπαιδεύει ντόπιους ως προς τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να συλλέξουν αποδεικτικά στοιχεία βάση των προδιαγραφών που απαιτούνται για διεθνείς ποινικές διώξεις. Φέτος, ΗΠΑ, Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν επενδύσει 3 εκ. λίρες για την υποστήριξη αυτού του πρότζεκτ.

Πριν να έρθουν στο προσκήνιο αυτοί οι ερευνητές, ομάδες της αντιπολίτευσης που συνδέονται με τους αντάρτες του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, συχνά έμπαιναν σε στρατιωτικές ή κρατικές εγκαταστάσεις πληροφοριών, τις λεηλατούσαν από όπλα και πυρομαχικά και τους πυρπολούσαν ενώ χόρευαν έξω στο δρόμο, λέει ο Wiley. Έπειτα φόρτωναν όλο το σκηνικό στο YouTube. Το χειμώνα, κάηκε τεράστιος όγκος εγγράφων καθώς χρησιμοποιήθηκαν ως καύσιμο για να ζεσταθούν οι μαχητές.

Για το προσωπικό της SCJA, η στιγμή του «Εύρηκα!» έφθασε όταν παρακολουθώντας ένα βίντεο στο διαδίκτυο, συνειδητοποίησαν ότι οι αποδείξεις για τα παραπτώματα του καθεστώτος γίνονταν στάχτες. Έτσι σιγά-σιγά προσέγγισαν τις ομάδες των ανταρτών και έκαναν μία συμφωνία. Τώρα πια, οι μαχητές εντοπίζουν τα έγγραφα και τα παραδίδουν στους εργαζομένους που δουλεύουν για τη SCJA. Καταλαβαίνουν πόσο σημαντικές είναι αυτές οι σελίδες, λέει ο Wiley. «Απλώς έπρεπε να ευαισθητοποιηθούν».

Το πραγματικά επικίνδυνο κομμάτι της αποστολής είναι αυτό που ακολουθεί την παραλαβή των εγγράφων. Οι πράκτορες της ΜΚΟ πρέπει να μεταφέρουν το φορτίο τους, από κουτί σε κουτί, από φορτηγό σε φορτηγό, διασχίζοντας επικίνδυνους δρόμους και τα διεθνή σύνορα. Η διαδικασία μπορεί να πάρει εβδομάδες ή ακόμα και μήνες. Κατά τη διάρκεια αποφεύγουν κυβερνητικά σημεία ελέγχου και αντάρτες που εφαρμόζουν τη σαρία, οι οποίοι έχουν ελάχιστη ιδέα από τη δυτική έννοια της δικαιοσύνης. «Αυτοί οι τύποι θα σου κόψουν το κεφάλι» λέει ο Wiley. «Κυριολεκτικά».

Το ανθρώπινο κόστος είναι μεγάλο. Ερευνητές της SCJA -άνδρες και γυναίκες- έχουν συλληφθεί και κρατηθεί για μήνες τόσο από την κυβέρνηση όσο και από τις δυνάμεις των ισλαμιστών. Δύο βρίσκονται ακόμα σε κρατική φυλακή. Τρεις πυροβολήθηκαν και τραυματίστηκαν και ένας τέταρτος σκοτώθηκε από αγνώστους ενώ ήταν σε αποστολή στο βορρά. Ο Αχμέτ διστάζει όταν μιλάει για αυτό.

Παρά τους κινδύνους, η SCJA έχει καταφέρει να μεταφέρει 300.000 σελίδες στην μυστική ευρωπαϊκή έδρα της οργάνωσης. Περισσότερα από 250.000 παραμένουν ακόμα κρυμμένα σε ένα δίκτυο ασφαλών σπιτιών σε όλη τη χώρα, και περιμένουν να βγουν λαθραία.

Η όλη ιστορία έχει κάποια θέματα. Ενώ η ΜΚΟ χρειάζεται να παραμένει ουδέτερη για να διατηρεί τη νομιμότητά της, οι ερευνητές εξαρτώνται από σχετικά μετριοπαθείς ένοπλες ομάδες προκειμένου να έχουν πρόσβαση και ασφάλεια. Πως παραμένεις δίκαιος και κρατάς ισορροπίες όταν συνεργάζεσαι με αντάρτικες ομάδες που και οι ίδιες έχουν κατηγορηθεί για απαγωγές, βασανιστήρια και εκτελέσεις;

«Υπάρχει ένα παράδοξο, μία αντίφαση εάν θέλετε, στη βάση αυτού που κάνουμε» λέει ο Wiley. «Δεν μπορούμε να κάνουμε τη δουλειά χωρίς συμμαχίες με την ένοπλη αντιπολίτευση». Στην πραγματικότητα, μόνο μία από τις δέκα ομάδες του Αχμέτ που επιχειρούν επικεντρώνεται στα εγκλήματα των ένοπλων γκρουπ της αντιπολίτευσης.

«Μπορεί να είναι δύσκολο να διερευνήσει κανείς τις παραβάσεις των ανταρτών» παραδέχεται ο Αχμέτ. «Είναι περίπλοκη αυτή η κατάσταση».

Δεδομένου ότι αυτές οι ομάδες παράγουν πολύ λιγότερα αρχεία από την κυβέρνηση, οι ερευνητές σε μεγάλο βαθμό βασίζονται στις συνεντεύξεις με αποστάτες και φυλακισμένους που κρατούνται από τους αντάρτες συντρόφους τους. Αλλά οι κρατούμενοι που έχουν «μαλακώσει» από τους δεσμοφύλακες τους, αποτελούν μια νομική και ηθική κόκκινη γραμμή -την οποία οι ερευνητές δεν τολμούν να περάσουν- και οι προδότες  σπανίως είναι ευχάριστοι χαρακτήρες. Ο Wileyέχει περάσει πολύ καιρό με δολοφόνους στη διάρκεια της καριέρας του.

Εάν όλα αποτύχουν, υπάρχει πάντα το Ίντερνετ, που προσφέρει ένα θησαυρό πλάνων από μαχητές που μαγνητοσκοπούν μόνοι τους τον εαυτό τους επ’αυτοφώρω. «Η ηλιθιότητα του εγκληματικού μυαλού, στη Συρία και αλλού, δεν έχει πάψει ποτέ να με εκπλήσσει» λέει ο Wiley.

Όταν τα αποδεικτικά στοιχεία είναι ασφαλή εκτός της χώρας, νομικοί αναλυτές από τη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή ανατρέχουν στα έγγραφα και τα ελέγχουν. Κάνουν το διάγραμμα των διοικητικών δομών, συνδέοντας θηριωδίες που διαπράχθηκαν από χαμηλότερους στην ιεραρχία πολεμιστές με ηγετικά στελέχη της κυβέρνησης και άλλων ενόπλων δυνάμεων που τους έδωσαν τη διαταγή. Εάν μπορούν να αποδείξουν ότι υψηλά ιστάμενοι διοικητές ήλεγχαν τα κέντρα κράτησης όπου γίνονταν ευρέως βασανιστήρια, για παράδειγμα, τότε έχουν δέσει την υπόθεση.

Όπως αποδεικνύεται, το συριακό καθεστώς διατηρεί πολλά αρχεία. Ανώτερος αξιωματούχος της αμερικανικής κυβέρνησης, προσκείμενος στο πρότζεκτ λέει ότι σπανίως έχει δει τεκμηριώσεις τόσο υψηλής ποιότητας. «Μακάρι να είχαμε αυτό το είδος πληροφοριών στη Ρουάντα» λέει. «Είναι σε θέση να δείξουν ότι ορισμένα περιστατικά μαζικών εκτελέσεων υλοποιήθηκαν με εντολή από ψηλά».

Αυτό το υλικό μπορεί να αποτελέσει τη βάση επιτυχημένων διώξεων στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ή τα εθνικά δικαστήρια. Επιτρέπει στους μελλοντικούς κατήγορους να κινηθούν γρήγορα χωρίς να διακόψουν για να συλλέξουν περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία, λέει ο David Crane σύμβουλος της SCJA και πρώην γενικός εισαγγελέας στο Ειδικό Δικαστήριο για τη Σιέρρα Λεόνε.

Ωστόσο αυτές οι διώξεις είναι πιθανώς χρόνια μακριά, εάν γίνουν κιόλας, αφού οποιαδήποτε ενδεχόμενη ειρηνευτική συμφωνία θα μπορούσε να περιλαμβάνει αμνηστία για τους ανώτερους διοικητές. Η εναλλακτική λύση θα μπορούσε να είναι μια επιτροπή αλήθειας που δημοσιεύει παράπονα και καταγγελίες, ενώ βοηθάει στη διάλυση της δημοφιλούς αντίληψης ότι η βία είναι μονόπλευρη.

Μέχρι τότε, η SCJA θα διατηρεί αρχείο παραβιάσεων κατά τον πόλεμο και θα χτίσει τη δυνατότητα οι Σύροι να διαχειριστούν μόνοι τις υποθέσεις τους. Σωστό ή λάθος, πιστεύουν στη δύναμη της δημόσιας δικαιοσύνης ως αρωγού στην ίαση των εθνικών πληγών.

«Γνωρίζουμε ότι εάν υπάρχει ένα καλό δικαστικό σύστημα» λέει ο Αχμέτ «θα υπάρξει σταθερότητα».