Ως δημιουργός της δημοφιλούς και ενημερωτικής σειράς βίντεο στο YouTube "Ask a Mortician" (Ρώτα ένα Νεκροθάφτη), η Caitlin Doughty διερευνά ερωτήματα σχετικά με το θάνατο, όπως: «Τι συμβαίνει στα εμφυτεύματα στήθους όταν το άτομα αποτεφρώνεται;», «Πόσο διαδεδομένη είναι η νεκροφιλία στη βιομηχανία κηδειών;» και άλλα.

Το VICE της είχε πάρει συνέντευξη το 2012, αλλά από τότε οι φιλοδοξίες της Caitlin έχουν προχωρήσει και έχουν μετατοπιστεί. Από τον ερχόμενο Νοέμβριο, ξεκινάει ένα νέο πρότζεκτ που ονομάζεται Undertaking LA. Είναι μια εναλλακτική πρακτική κηδειών που θα μπορούσε να δώσει στον κόσμο τα εργαλεία ώστε να θέσουν εκτός εξίσωσης εντελώς το γραφείο τελετών. Ή όπως μου περιέγραψε το κόνσεπτ συνοπτικά «Η ιδέα είναι ότι εγώ κι ένας άλλος νεκροθάφτης διδάσκουμε τον κόσμο ότι στην πραγματικότητα δεν μας χρειάζεστε». Η Caitlin σίγουρα μιλάει λόγω εμπειρίας. Είναι πιστοποιημένη εργολάβος κηδειών και νεκροθάφτης που έχει δουλέψει αρκετά χρόνια στην παραδοσιακή βιομηχανία των κηδειών. Στα απομνημονεύματά της Smoke Gets in Your Eyes: And Other Lessons from the Crematory που έγιναν best-seller και κυκλοφόρησαν προσφάτως από τους New York Times εξιστορεί τα πρώτα έξι χρόνια της στη βιομηχανία. Αποφάσισα να έρθω σε επαφή μαζί της για ένα follow-up.

VICE: Διαβάζοντας το βιβλίο, έμεινα με την ενύπωση ότι δεν είσαι οπαδός της άποψης «Δεν με νοιάζει τι θα συμβεί στο σώμα μου όταν πεθάνω». Αυτή οδηγεί πολλούς ανθρώπους -αθεϊστές όπως εγώ ή μη θρησκευόμενα άτομα- να επιλέξουν την αποτέφρωση. Είναι έτσι;
Caitlin Doughty: Ναι, αυτό λέει η μαμά μου: «Σκέφτηκα για το θάνατο. Δεν είναι και τόσο σπουδαίο πράγμα. Δεν σημαίνει κάτι για μένα, το σώμα δεν σημαίνει τίποτα. Αποτέφρωσέ με, κάνε ότι θέλεις, βάλε με σε μια σακούλα σκουπιδιών στο πεζοδρόμιο, δεν έχει σημασία». Δεν πιστεύω ότι είναι αλήθεια. Είμαι επίσης απολύτως κοσμική και άθρησκη, αλλά εξακολουθώ να πιστεύω ότι το τελετουργικό είναι πραγματικά σημαντικό. Η τελετουργία και η θρησκεία είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Μπορεί να συνδέονται, αλλά οι αθεϊστές παντρεύονται συνέχεια, κάνουν πάρτι γενεθλίων όλη την ώρα.

Νιώθεις ότι είναι δικαιολογία αυτό που λένε;
Ναι, εντελώς. Επειδή επίσης είναι προνόμιο να μπορείς να το λες αυτό. Σήμερα ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα πτώματα μπορούν να εξαφανιστούν μαγικά και να πεταχτούν και να αποτεφρωθούν χωρίς την οποιαδήποτε αλληλεπίδραση από τους ανθρώπους που βρίσκονται στην άμεση κοινότητα του ανθρώπου που πέθανε. Κι είναι έτσι μόνο περίπου 75 χρόνια που έχει κανείς την πολυτέλεια να πει «Ξέρεις κάτι; Το σώμα δεν είναι κάτι σημαντικό, απλώς πάρτε το και κάψτε το». Το σημείο «απλώς πάρτε το και κάψτε το» δεν είναι κάτι που υπήρχε πριν. Το να μην έχεις το βάρος του τι θα γίνει με σώμα είναι στην πραγματικότητα τεράστιο προνόμιο-ίσως να μην είναι και τόσο προνόμιο, όμως, επειδή δεν έχεις την οποιαδήποτε πραγματική αίσθηση της θνησιμότητάς σου.

Οπότε θα έλεγες ότι είναι καλύτερα ο κόσμος να έχει μεγαλύτερο έλεγχο της διαδικασίας και να είναι δημιουργικός;
Αυτή τη στιγμή, εάν νιώθεις ότι θέλεις να προχωρήσεις με το υπάρχον status quo -το φέρετρο, την ταρίχευση, τα λουλούδια και την υπηρεσία ταφής- τότε δεν υπάρχει κανένα κίνητρο για να πιέσεις τον εαυτό σου με το θέμα του τελετουργικού, να πιεστείς όσο αφορά τη δημιουργικότητα και να βρεις κάτι που έχει νόημα για σένα. Όμως εάν πας πίσω σε ένα πιο βασικό πρότυπο, όπου έχεις τον έλεγχο του σώματος και είσαι υπεύθυνος της τελετής και είσαι υπεύθυνος για το πώς θα πάνε τα πράγματα, τότε μάλλον πρέπει να βρεις νέους τρόπους να δημιουργήσεις τελετουργικό και πράγματα που έχουν νόημα για το σώμα.

Και γιατί πιστεύεις ότι αυτό δεν έχει συμβεί ακόμα;
Επειδή είμαστε οχυρωμένοι στους μύθους της βιομηχανίας κηδειών. Έχουμε κολλήσει στην ιδέα ότι τα νεκρά σώματα είναι επικίνδυνα και πως είναι καλύτερα να έχουμε ειδικούς να κάνουν τη διαδικασία.

Κι εδώ έρχεται το Undertaking LA;
Η ιδέα του Undertaking LA είναι ότι εγώ κι ένας άλλος νεκροθάφτης διδάσκουμε τον κόσμο πως στην πραγματικότητα δεν μας χρειάζεστε. Εδώ είναι όλοι οι νόμοι, όλα τα κόλπα και τα μυστικά, το πώς να φροντίσετε το σώμα μόνοι σας, τα γραφειοκρατικά, βασικά πως θα παρακάμψετε το γραφείο τελετών. Εάν θέλετε. Δεν πρέπει να το κάνετε υποχρεωτικά αλλά είναι μια επιλογή.

Θα έλεγες ότι ο όρος «Κηδείες Κάντο Μόνος Σου» είναι ακριβής, τύπου DIY;
Νομίζω ναι. Όταν βρίσκεσαι με τη σορό κάποιου τον οποίο γνώριζες πραγματικά καλά, εμείς λέμε ότι είναι η ευκαιρία να τον αποχαιρετίσεις και να συνειδητοποιήσεις πως αυτό το άτομο είναι πραγματικά νεκρό, αλλά και να δεις τις μικρές σωματικές αλλαγές στο σώμα του, να αισθανθείς ότι παγώνουν και να πεις «Οκ, αυτό το άτομο δεν είναι πια εδώ». Αυτό το άτομο βγήκε από το κάδρο και την κοινότητα και την ζωή μου. Και έπειτα, κοιτάζοντας τη σορό κάποιου μπορεί να πεις «Πω πω κι εγώ θνητός είμαι. Είμαι καταδικασμένος να πεθάνω και ας δω τι σημαίνει αυτό για τη ζωή μου».

Όταν ο κόσμος καταλάβει ότι μπορεί να έχει τον έλεγχο της διαδικασίας τελετής και ταφής, μήπως οδηγείται να σκεφτεί δυνατότητες που ποτέ πριν δεν είχε;
Απολύτως. Αν και πιθανώς μόνο το ένα εικοστό των ανθρώπων που λένε «Θεέ μου, είναι εκπληκτικό, δεν το γνώριζα» στην πραγματικότητα θα υλοποιήσουν κάτι από όλο αυτό. Δεν είναι ότι κάποιος που μαθαίνει ότι μπορεί να φροντίσει τη σωρό μόνος του λέει «Αχ, θα τρέξω τώρα να το κάνω, φέρτε μου ένα πτώμα». Θα εξακολουθεί να υπάρχει φόβος, να υπάρχουν κοινωνικές παρανοήσεις, θα εξακολουθεί να δημιουργείται στίγμα γύρω από όλο στο μυαλό τους. Όμως το ότι απλώς γνωρίζουν πως έχουν την επιλογή τους ισχυροποιεί όταν πηγαίνουν στο γραφείο τελετών. Ακόμα κι αν θέλεις να αναλάβει τη φροντίδα του σώματος το γραφείο τελετών μπορείς να πεις «Δεν θέλω να ταριχεύσεις το σώμα επειδή γνωρίζω ότι δεν χρειάζομαι αυτή τη χημική συντήρηση και ίσως θέλω να έρθω να καθίσω με τη σορό δυο ώρες». Το να γνωρίζεις ότι έχεις αυτές τις επιλογές είναι καλό ακόμα και εάν δεν τρέχουν όλοι να φροντίσουν τη σορό ενός αγαπημένου τους προσώπου.

Στο βιβλίο γράφεις: «Τα μεγάλα επιτεύγματα της ανθρωπότητας γεννήθηκαν από τις προθεσμίες που επέβαλε ο θάνατος». Αυτό μπορεί να φαίνεται αντιφατικό σε μερικούς.
Ο θάνατος είναι το θεμελιώδες κίνητρο όλων των επιτευγμάτων στη ζωή μας. Εάν καταλήξουμε να γράφουμε ένα βιβλίο ή να χτίζουμε ένα κτίριο ή έχουμε δέκα παιδιά ή οτιδήποτε άλλο κάνουμε στις ζωές μας, ο θάνατος και η γνώση ότι πρόκειται να πεθάνουμε είναι αυτό που βαραίνει στους ώμους μας και μας κάνει να παίρνουμε αυτές τις αποφάσεις. Και εάν δεν το αναγνωρίζουμε αυτό, τότε έχουμε μικρότερη αίσθηση αυτοεπίγνωσης για τον κόσμο μας. Είναι σα να περπατάμε τριγύρω πέφτοντας πάνω σε τοίχους.

Ακούγεται σα να συμφωνείς με την συγγραφέα Susan Jacoby ότι η μακροζωία είναι υπερτιμημένη.
Γίνεται συζήτηση για την παράταση της ζωής και υπάρχει ο μαγικός μονόκερος της «αντιστροφής των κυττάρων». Απασχολεί και το πώς θα μικρύνει η ηλικία μας ή θα συντηρηθούμε στη ζωή όντας σε νεαρή ηλικία, κάτι που κατά κάποιο τρόπο αποτελεί ένα μαγικό μέλλον. Ωστόσο η πραγματικότητα είναι πως αυτή τη στιγμή το μόνο που κάνουμε με την παράταση της ζωής είναι να την παρατείνουμε πέρα από το όριο όπου οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να έχουν μια ευχάριστη ζωή. Και αυτό είναι που θέλει να πει η Susan επίσης. Από τα μέσα ενημέρωσης το μόνο που εισπράττουμε είναι η εικόνα «Είμαι 95χρονη καλόγρια, η οποία ακόμα διδάσκει ποδόσφαιρο και παίζει με κουταβάκια και κάνω ελεύθερη πτώση με αλεξίπτωτο και είμαι τόσο καταπληκτική». Όταν στην πραγματικότητα, η συντριπτική πλειοψηφία των ηλικιωμένων γυναικών είναι χωμένες σε γηροκομεία με απίστευτα χαμηλή ποιότητα ζωής. Τα χρήματα τελειώνουν και καταφεύγουν στα κρατικά βοηθήματα-ιδιαιτέρως όταν οι γενιές του baby boom μεγαλώσουν-και δεν θα έχουμε τα χρήματα ή τους πόρους για να τους φροντίσουμε. Και αυτό είναι κοινωνικό πρόβλημα. Δεν θα έπρεπε να προσπαθούμε με τόσο ριζοσπαστικό τρόπο να παρατείνουμε τη ζωή κάποιων παρά μόνο όταν θα μπορούμε πραγματικά να φροντίσουμε τους ζωντανούς.

Ποια είναι η άποψή στου για τους υπερουμανιστές όπως ο Ray Kurzweil, ο οποίος θα ήθελε να δει τον θάνατο να γίνεται φαινόμενο του παρελθόντος;
Νομίζω ότι οι άνθρωποι που εμπλέκονται με την παράταση ζωής έχουν την τάση να είναι πολύ ειλικρινείς για το θέμα που τους αφορά συγκεκριμένα. Δεν έχει να κάνει με το να βοηθήσουν να σωθούν τα παιδιά στον τρίτο κόσμο, ούτε και με το να χτιστεί με θετικό τρόπο η κοινωνία μας. Έχει να κάνει με το ότι τους αρέσει ο εαυτός τους, θέλουν να ζήσουν την προνομιακή ζωή τους και θέλουν να την παρατείνουν. Και είναι μια χαρά. Ωστόσο το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν ήδη ένα σωρό χρήματα…δεν ξέρω εάν αυτό είναι το σωστό σημείο να ξεκινήσει τη δημιουργία μιας κοινωνίας με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Και πάλι, όταν προσπαθούμε να παρατείνουμε τη ζωή γενικά, όταν δεν φροντίζουμε τους ανθρώπους που έχουμε –ακόμα και σε αυτή τη χώρα-που είναι οι προτεραιότητες μας; Πως μπορείς να βγαίνεις και να λες κάτι τέτοιο;

Θα έπρεπε ο κόσμος να φοβάται τα πτώματα για λόγους υγείας;
Όχι, απολύτως όχι. Ακόμα και για τον Έμπολα, για παράδειγμα, το μόνο που ακούμε είναι «Θεέ μου, είναι τόσο θανατηφόρο». Ο ιός δεν ζει τόσο πολύ. Εάν θάψεις ένα πτώμα και το θάψεις καλά ο ιός πεθαίνει. Και δεν υπάρχει περίπτωση αυτά τα πτώματα να ξεθαφτούν από το χώμα και να συνεχίσουν να μεταδίδουν τον Έμπολα για τα επόμενα χρόνια. Δε λειτουργεί έτσι η επιστήμη. Γνωρίζουμε πως λειτουργεί η επιστήμη σε αυτές τις σορούς σήμερα. Γνωρίζουμε ότι οποιοσδήποτε πεθάνει στο σπίτι ή σε ένα γηροκομείο στην Αμερική είναι απολύτως ασφαλής. Ο καρκίνος, η πνευμονοπάθεια, η καρδιοπάθεια, τα δυστυχήματα, ο HIV-δίνουν απολύτως ασφαλή πτώματα. Και στην πραγματικότητα είναι πιο ασφαλή από ένα ζωντανό σώμα, αφού δεν φτερνίζονται, δεν αφοδεύουν και δεν κάνουν οτιδήποτε θα μπορούσε να μεταφέρει κάποιου είδους ασθένεια. Εάν ανησυχείτε λίγο για την αποσύνθεση του πτώματος ή τα αέρια που δημιουργούνται ή οτιδήποτε σχετικό, να σημειώσω ότι τα βακτήρια που εμπλέκονται σε αυτό δεν είναι τα ίδια με εκείνα που προκαλούν την αποσύνθεση. Τα βακτήρια της αποσύνθεσης είναι εντελώς διαφορετικά από τα βακτήρια των ασθενειών.

Τότε γιατί ο κόσμος νομίζει ότι υπάρχει κίνδυνος για την υγεία; Από πού προέρχεται αυτή η παρανόηση; Το διδάσκονται αυτό στη σχολή νεκροτομίας;
Άκουσα έναν καθηγητή να λέει «Ταριχεύουμε τα πτώματα για λόγους δημόσιας υγείας. Είμαστε μηχανικοί υγιεινής για το καλό του κοινού». Πιστεύω ότι ο λόγος που μας το δίδαξαν αυτό είναι επειδή αποτελεί το μυστικό συστατικό που έκανε επαγγελματίες τους νεκροθάφτες. Αυτό τους «ιατρικοποιούσε» κατά κάποιο τρόπο. Τους έκανε να ξεχωρίζουν από τον όχλο που δεν μπορούσε να διαχειριστεί τα νεκρά σώματα. Κι αν το αφαιρέσεις αυτό, τότε αφαιρείς την θεμελιώδη αρχή των εργολάβων κηδειών, ή των νεκροθαφτών ή της βιομηχανίας της κηδείας. Οπότε πρέπει να συντηρήσεις αυτή την αντίληψη. Σε σημείο που νομίζω ότι πολλοί επαγγελματίες του κλάδου δεν γνωρίζουν πραγματικά. Δεν προσπαθούν να σας εξαπατήσουν, πραγματικά δεν γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει.

Πιστεύεις ότι η περιγραφή της εμφάνισης ενός ταριχευμένου σώματος ως «φυσικό» είναι κατάλληλη; Κόσμος μου έχει πει ότι κοιτώντας κάποιο τέτοιο σώμα ότι έχουν φρικάρει.
Ιστορία τόσο παλιά όσο κι ο χρόνος. Αυτός είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι δεν θέλουν να εμπλέκονται με το τελετουργικό του θανάτου. Γιατί εάν το πτώμα που έχει δεις ήταν του παππού σου και ήσουν 10 ετών και του φορούσαν μεικάπ και έμοιαζε με κέρινος, δεν πρόκειται ποτέ να πεις «Είναι σημαντικό και γνωρίζω ότι είναι καλό για μένα να πάω σε μια κηδεία». Γιατί η τελευταία κηδεία που πήγες ήταν σόου τρόμου. Οπότε γιατί να το ξανακάνεις;

Νομίζω ότι είναι καλύτερα να τους κάνεις να μοιάζουν με τη «νεκρή εκδοχή» τους από το να τους κάνεις αγνώριστους. Εάν επιτρέψεις σε κάποιον να είναι φυσικός-χωρίς χημική παρέμβαση ή οτιδήποτε άλλο-μετά το θάνατό του, τότε θα μοιάζει με τη νεκρή εκδοχή του εαυτού του. Κι αυτό δεν είναι κακό επειδή έχει πεθάνει. Και υποτίθεται ότι πρέπει να αποδεχθείς την ιδέα του θανάτου τους.

Φυσικά, αλλά πόσο «φυσικές» είναι τέτοιες εικόνες, ακόμα και χωρίς ταρίχευση;
Εάν το αναλάβει κάποιο γραφείο τελετών, πιθανώς θα έχουν κάποια τρικ που χρησιμοποιούν. Πιθανώς μεταξύ άλλων θα χρησιμοποιούν σύρματα, καπάκια ματιών και στιγμιαία κόλλα, όταν προετοιμάζουν το σώμα. Όμως εάν το κάνετε εσείς στο σπίτι, μπορεί να είναι όσο φυσικό θέλετε. Αιθέρια έλαια, κεριά, τυλιγμένη σε ρολό πετσέτα κάτω από το στόμα. Μπορεί να είναι όσο φυσικό θέλετε να είναι. Όμως έχει να κάνει με την κουλτούρα. Τα μισάνοιχτα μάτια, το μισάνοιχτο στόμα, το γεγονός ότι δεν έχουμε άνεση με αυτό, έχει να κάνει με την κουλτούρα. Δεν είναι έμφυτο το να μη θέλει κάποιος το στόμα ενός νεκρού να είναι λιγάκι ανοιχτό. Ο τρόμος που βιώνουμε στις πραγματικές φυσικές διαδικασίες του θανάτου είναι μέρος της σύγχρονη κουλτούρας.

Πως μπορεί ένας που δεν είναι νεκροθάφτης να περάσει χρόνο με ένα πτώμα ή πτώματα; Πέρα από το να πας σε μια κηδεία, θα μπορούσε κάποιος να το κάνει αυτό;
Όχι πραγματικά και είναι χάλια. Δεν είναι αυτή η απάντηση που θέλω να σου δώσω. Σκέφτομαι για παράδειγμα «κι αν δώριζα το σώμα μου για να αποσυντεθεί μέσα σε ένα γυάλινο φέρετρο;» και μπορούσε να έρχεται ο κόσμος να με δει.

Κάτι σαν περφόρμανς;
Ή απλώς μια δημόσια υπηρεσία: «Είσαι 40 ετών και ακόμα δεν έχεις δει αληθινό νεκρό σώμα στη ζωή σου; Έλα κάτω και ζήστε με ένα ρεαλιστικό τρόπο».

Ο φόβος του Θεού υπάρχει μέσα στους ανθρώπους στη βιομηχανία των κηδειών και στο γραφείο του ιατροδικαστή, σε τέτοιο βαθμό που είναι σα να πιστεύουν πως εάν επιτρέψουν σε κάποιον άλλον να μπει στο χώρο τους θα πάρουν φωτιά. Το θεωρούν κάτι σαν παραβίαση. Οπότε είναι δύσκολο να πείσεις κάποιον να το κάνει.

Άρα δεν είναι νομικό θέμα; Απλώς οι άνθρωποι δεν θέλουν να το κάνουν;
Ναι, και είναι κρίμα. Πιστεύω ότι ο ιατροδικαστής θα έπρεπε να κάνει ξεναγήσεις. Και πιστεύω ότι θα έπρεπε εμείς τα γραφεία τελετών να ευαισθητοποιήσουμε το κοινό, ακόμα κι αν δεν δείχνουμε πτώματα, μπορούμε να δείχνουμε τα μηχανήματα αποτέφρωσης. Ή να βλέπουν την αίθουσα ταρίχευσης χωρίς αν υπάρχουν πτώματα σε αυτή.

Ακούγεται ωραία ιδέα για σχολική εκδρομή.
Υπάρχει μια φανταστική συλλογή φωτογραφιών που βρήκα από τη δεκαετία του 1970 και όπου απεικονίζονται μαθητές λυκείου να επισκέπτονται ένα νεκροτομείο. Και να τριγυρίζουν. Δεν το βλέπεις αυτό πια.

Ακολουθήστε τον Simon Davis στο Twitter.