Πώς η Μεταναστευτική Πολιτική της Ευρώπης Αποδεικνύεται Αναποτελεσματική για την Ίδια

Το θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE News.

Όταν ο Mohamed έφτασε στη Φινλανδία, νόμιζε πως το μακρύ ταξίδι του είχε τελειώσει. Ο 30χρονος, που εργαζόταν στις μυστικές υπηρεσίες, άφησε πίσω τη γυναίκα και τα δυο του παιδιά στο Ιράκ όταν η δουλειά του προκάλεσε απειλές κατά της ζωής του από παραστρατιωτικές ομάδες και στη συνέχεια το Ισλαμικό Κράτος (ΙSIS). Ταξίδεψε από ξηράς για μήνες, διασχίζοντας την Τουρκία και την Ελλάδα, και συνέχισε παραπέρα, με την ελπίδα να καταφέρει να υποβάλει αίτημα ασύλου στη σκανδιναβική χώρα και να καλέσει κοντά του την οικογένειά του.

Στις αρχές του περασμένου χρόνου τα κατάφερε, όμως λίγες μονάχα εβδομάδες μετά την άφιξή του στην Φινλανδία, το σχέδιό του κατέρρευσε.

Κατά τη διάρκεια της σάρωσης των δακτυλικών του αποτυπωμάτων, διαδικασία τυπική στις αιτήσεις ασύλου, η ευρωπαϊκή βάση δεδομένων σήμανε συναγερμό, σφραγίζοντας τη μοίρα του. Την ίδια στιγμή βρέθηκε σε ένα αεροπλάνο με προορισμό την Ουγγαρία – μια χώρα την οποία δεν γνώριζε σχεδόν καθόλου, η οποία, όμως, ήταν η πρώτη χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πολύμηνο ταξίδι του στην οποία τον είχε σταματήσει και καταγράψει η αστυνομία.

Σύμφωνα με μια πολιτική της Ε.Ε. γνωστή πια –με τις αναθεωρήσεις– ως «Δουβλίνο 3», οι πρόσφυγες υποχρεούνται να κάνουν αίτηση ασύλου στο πρώτο κράτος-μέλος όπου καταγράφονται – το οποίο υποτίθεται πως είναι και το κράτος μέσω του οποίου πρωτοεισέρχονται. Ο κανονισμός, όμως, αυτός θεσπίστηκε το 1997, φυσικά χωρίς να έχει προνοήσει για την κρίση που έχει ξεσπάσει στις ακτές της Ευρώπης, με τις χιλιάδες μεταναστών και προσφύγων που καταφθάνουν στην Ελλάδα και την Ιταλία κάθε εβδομάδα.

«Ένιωσα τεράστια απογοήτευση που με ξεγέλασαν. Αναζητούσα μια βοήθεια, γιατί μου το έκαναν αυτό; Μου συμπεριφέρθηκαν σαν σε ανόητο», είπε ο Mohamed. Τώρα ζει σε έναν υπερπλήρη προσφυγικό καταυλισμό 27 μίλια από τη Βουδαπέστη, προσπαθώντας να επιβιώσει με 108 δολάρια τον μήνα. «Ζω σε πολύ άσχημη κατάσταση. Δεν έχω λεφτά και τρώω ένα γεύμα κάθε δύο μέρες. Είμαι μακριά από την οικογένειά μου χωρίς καθόλου νέα τους», είπε ο Mohamed στο VICE News, μιλώντας από το τηλέφωνο του καταυλισμού.

Βρίσκεται στην Ουγγαρία σχεδόν εννέα μήνες τώρα, όμως τα συστήματα της χώρας έχουν κατακλυστεί από τον αριθμό των νέων αφίξεων κι έτσι η αίτηση ασύλου του Mohamed είναι πολύ δύσκολο να εξεταστεί σύντομα.

Ο Mohamed είναι μόνο ένας από τις δεκάδες χιλιάδες αιτούντες άσυλο οι οποίοι επαναπροωθήθηκαν από τη δυτική Ευρώπη σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ουγγαρία και η Βουλγαρία – χώρες οι οποίες είναι ήδη υπερφορτωμένες λόγω της μαζικής εισροής, έχουν τις χειρότερες κοινωνικές παροχές και δεν διαθέτουν τα απαραίτητα μέσα ώστε να διαχειριστούν σωστά τις νέες αιτήσεις ασύλου.

Κοντά στις 71.000 αιτούντες άσυλο μετακινήθηκαν από μια χώρα της Ε.Ε. σε άλλη μεταξύ του 2010 και του 2014, σύμφωνα με τα νεότερα ευρωπαϊκά δεδομένα. Την ίδια στιγμή, η ανάλυση των εκθέσεων του 2015 από διαφορετικές χώρες, στην οποία προχώρησε το VICE News, έδειξε ότι 6.300 αιτούντες άσυλο εκδιώχθηκαν κατά τα τρία πρώτα τέταρτα του έτους μόνο από τέσσερις χώρες: το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Σουηδία και την Ελβετία.

Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο απομάκρυνε περισσότερους από 6.100 αιτούντες άσυλο από τις αρχές του 2010 σε άλλες χώρες της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων Σύρων και Ερυθραίων. Τουλάχιστον 510 άνθρωποι εκδιώχθηκαν από τη χώρα κατά τα τρία πρώτα τέταρτα του περασμένου έτους, εκ των οποίων περισσότεροι από το ένα τρίτο μετατοπίστηκαν στην Ιταλία. Κάποιοι από αυτούς που «επιστράφηκαν» κατέληξαν να ζουν στον δρόμο άποροι, σύμφωνα με δικηγόρους. Άλλοι επέστρεψαν αργότερα στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Περισσότεροι του ενός εκατομμυρίου αιτούντες άσυλο κατέφτασαν στις ευρωπαϊκές ακτές το 2015, η πλειονότητα των οποίων εισήλθε μέσω Ιταλίας και Ελλάδας. Παρά την τεράστια αυτή εισροή στη Μεσόγειο, όμως, οι κυβερνήσεις της Δύσης –συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου– εξακολουθούν να επιστρέφουν τους ανθρώπους στην «πρώτη γραμμή» της κρίσης.

Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι υποστήριξε ότι οι κανονισμοί «απομονώνουν» χώρες όπως η Ιταλία, ενώ ο Έλληνας υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας διαμαρτυρήθηκε ότι ο κανονισμός της Ε.Ε. εγκλωβίζει έναν τεράστιο, μη διαχειρίσιμο αριθμό ανθρώπων στην Ελλάδα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είπε ότι ο κανονισμός έχει «συστημικές ανεπάρκειες» και χρήζει γενικής αναθεώρησης. «Στο δεύτερο μισό αυτού του έτους, κατά πάσα πιθανότητα την άνοιξη, θα προτείνουμε έναν νέο κανονισμό "Δουβλίνο"», ανέφερε εκπρόσωπος την περασμένη Παρασκευή. «Αυτό κρίνεται απαραίτητο γιατί είναι ξεκάθαρο ότι το παρόν σύστημα του Δουβλίνου δεν λειτουργεί σωστά σε κανένα επίπεδο».

Δεν έχουν δοθεί στη δημοσιότητα πληροφορίες σχετικά με τη μορφή της νέας μεταναστευτικής πολιτικής, όμως πολλές χώρες πιέζουν για τη δημιουργία ενός συστήματος ποσόστωσης με στόχο την ίση κατανομή των αιτήσεων ασύλου σε όλες τις χώρες της Ε.Ε.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αντιτίθεται σε τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις και έχει ξεκαθαρίσει ότι θα κάνει χρήση του δικαιώματός του στην αυτοεξαίρεση σε περίπτωση που αποσυρθεί ο κανονισμός του Δουβλίνου. «Η κυβέρνηση θεωρεί ότι οι αρχές που βρίσκονται στην καρδιά του συστήματος του Δουβλίνου έχουν μακρά παράδοση και είναι σωστές», είπε στο VICE News εκπρόσωπος του υπουργείου Εσωτερικών. «Πιο συγκεκριμένα, είμαστε υπέρ της αρχής του να υποβάλλονται αιτήσεις ασύλου στην πρώτη ασφαλή χώρα και θεωρούμε ότι αυτό πρέπει να διατηρηθεί και στο μέλλον. Η Βρετανία έχει την επιλογή της απαλλαγής από οποιοδήποτε μέτρο θεσπίζεται από την ευρωπαϊκή εσωτερική πολιτική».

Η Κομισιόν παραδέχτηκε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει καμία υποχρέωση να συμμετάσχει στην αναθεώρηση του συστήματος του Δουβλίνου, αλλά σημείωσε πως «είναι πολύ νωρίς για να πούμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις σε περίπτωση που [το Ηνωμένο Βασίλειο] αποφασίσει να πάρει μέρος ή όχι».

Στο μεταξύ οι επαναπροωθήσεις συνεχίζονται. Ο φόβος όμως της επιστροφής σε χώρες με ζοφερές προοπτικές για τους αιτούντες άσυλο έχει οδηγήσει μερικούς από αυτούς σε απεγνωσμένα βήματα ώστε να αποφύγουν την καταγραφή. Πολλοί υπόκεινται σε σκληρές συνθήκες, όπως το να σκαρφαλώνουν φράχτες με συρματοπλέγματα ή να κοιμούνται έξω στο κρύο για να μην τους προσαγάγει η αστυνομία και καταχωρήσει τα δακτυλικά τους αποτυπώματα σε μια ανεπιθύμητη χώρα προσωρινής διαμονής.

Άλλοι φέρονται να έχουν κάψει τις άκρες των δακτύλων τους, στην προσπάθειά τους να αποφύγουν τον μετέπειτα εντοπισμό τους.

Ο Greg O Ceallaigh, ένας από τους δικηγόρους του Garden Court Chambers στο Ηνωμένο Βασίλειο, είπε στο VICE News: «Η πραγματικότητα της συμφωνίας του Δουβλίνου 3 είναι τραυματική για τους πρόσφυγες που τη βιώνουν, ιδιαίτερα για εκείνους που έχουν υποστεί φρικτές συνθήκες σε κάποιες από τις χώρες που βρίσκονται στην περιφέρεια της [μεταναστευτικής] κρίσης.

Έχω δει αρκετούς ευάλωτους πελάτες μου να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας· κάποιοι τραυματίζονται εκ νέου. Μου λένε ότι προτιμούν να επιστρέψουν σε χώρες που κινδυνεύει η ζωή τους απ' ό,τι σε κάποιο κράτος της Ε.Ε. στο οποίο πιστεύουν ότι θα καταλήξουν άστεγοι και άποροι».

Το σύστημα φημίζεται, επίσης, για την αναποτελεσματικότητά του. Μεταξύ του Ιανουαρίου και του Σεπτεμβρίου της περασμένης χρονιάς η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου υπέβαλε περισσότερα από 2.000 αιτήματα σε άλλες χώρες, ζητώντας τους να δεχθούν ανθρώπους πίσω. Όταν όμως ενεπλάκησαν δικηγόροι, με δαπανηρές δικαστικές διαμάχες για το υπουργείο Εσωτερικών, πολλές από τις απομακρύνσεις που επιχειρήθηκαν ανακόπηκαν, ενώ μόλις ένα τέταρτο εξ αυτών πραγματοποιήθηκε.

Όσο για αυτούς που «επιστράφηκαν», κάποιοι ενδέχεται να μείνουν για μεγάλες περιόδους σε υπερπλήρη κέντρα κράτησης αιτούντων άσυλο.

Το 2014 η ιταλική εφημερίδα Il Fatto Quotidiano περιέγραψε τα κέντρα υποδοχής που στεγάζουν τους μετανάστες στην Ιταλία ως τη «σκοτεινή πλευρά της κολάσεως». Η εφημερίδα έγραψε: «Με το που εισέρχεσαι, το κεφάλι σου αρχίζει να γυρίζει – η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική και παντού υπάρχουν σκουπίδια, κουρέλια και απομεινάρια μουχλιασμένου φαγητού».

Μια αναφορά που εστάλη σε Βρετανούς δικηγόρους σημείωνε πως ευάλωτοι αιτούντες άσυλο από τη Σομαλία και το Αφγανιστάν επεστράφησαν σε ένα αεροδρόμιο του Μιλάνου όπου και αφέθηκαν να ζουν για 15 και 9 μέρες αντίστοιχα, και με τα λίγα χρήματα που είχαν επιβίωναν τρώγοντας κομμάτια πίτσας, έως ότου μεταφέρθηκαν στη Βενετία με τρένο για να στεγαστούν και πάλι.

Τα αντίστοιχα συστήματα στη Βουλγαρία, την Αυστρία και την Ουγγαρία εμφανίζουν παρόμοια σημαντικά εμπόδια.

Η Amanda Johnson, δικηγόρος από τη Σουηδία, μίλησε στο VICE News για μια οικογένεια από το Κόσοβο η οποία μεταφέρθηκε από τη Σουηδία στην Ουγγαρία.

«Υπήρχε μια οικογένεια με ένα πολύ άρρωστο αγόρι. Ήταν δεκαέξι χρόνων αλλά ήταν τόσο υποσιτισμένο που έμοιαζε να είναι δέκα. Εδώ στη Σουηδία έκανε επέμβαση, του αφαίρεσαν όλα τα δόντια –έπρεπε, γιατί ήταν όλα χαλασμένα– και τώρα πρέπει να τρέφεται με σωληνάκι [στο στομάχι του]», είπε η Johnson, βρισκόμενη σε ένα κέντρο υποστήριξης αιτούντων άσυλο στο κέντρο του Μάλμε.

«Η οικογένεια στάλθηκε πίσω στην Ουγγαρία, όμως εκεί οι συνθήκες υποδοχής ήταν τόσο κακές που δεν μπόρεσε να μείνει εκεί και να ακολουθήσει τις διαδικασίες αίτησης ασύλου», συνέχισε. «Τελευταία φορά που μίλησα με την οικογένεια, τα πράγματα δεν ήταν καλά. Πήγαν στο Κόσοβο και η υγεία του παιδιού χειροτέρεψε πολύ».

Ο αριθμός των ανθρώπων που απομακρύνθηκαν από τη Σουηδία λόγω της Συμφωνίας του Δουβλίνου κατά τα τρία πρώτα τέταρτα του 2015 ήταν υψηλότερος απ' ό,τι ο καταγεγραμμένος αριθμός για όλο το 2014.

Ειδικοί ανέφεραν στο VICE News ότι η μετακίνηση των αιτούντων άσυλο από τη μια χώρα της Ε.Ε. στην άλλη μπορεί να εκμηδενίσει τις πιθανότητες να τους χορηγηθεί άσυλο.

Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν διαθέτουν μια κοινή λίστα «ασφαλών χωρών» ή συμφωνημένων πολιτικών σχετικά με το ποιες χώρες αποτελούν πραγματικό κίνδυνο για αυτούς που τρέπονται σε φυγή. Κάτι το οποίο σημαίνει για τους αιτούντες άσυλο, όπως ο Mohamed, ότι οι πιθανότητες παραχώρησης ασύλου διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Ως Ιρακινός, ο Mohamed έχει 76% πιθανότητα να του χορηγηθεί άσυλο στη Φινλανδία, όμως αυτό το ποσοστό έπεσε γύρω στο 67% με την επιστροφή του στην Ουγγαρία.

Το ίδιο ισχύει και για άλλες εθνικότητες και ποσοστά χωρών. Σχεδόν το 90% των Σύρων που κάνουν αίτηση στο Ηνωμένο Βασίλειο υπόκεινται σε καθεστώς προστασίας, ενώ το ίδιο ισχύει μόνο για το 64% αυτών που κάνουν αίτηση στην Ιταλία. Αυτό σημαίνει ότι οι Σύροι που επιστρέφονται από το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ιταλία έχουν λιγότερες πιθανότητες να υπαχθούν σε ένα είδος προστατευτικού καθεστώτος.

Επιπροσθέτως, κάποιοι από αυτούς που επέστρεψαν υπό τους κανονισμούς του Δουβλίνου μπορεί να μην αποκτήσουν πρόσβαση στο σύστημα ασύλου της συγκεκριμένης χώρας αν έχουν υπάρξει εκτός συστήματος για πολύ καιρό, κάτι το οποίο σημαίνει ότι ποτέ δεν θα πραγματοποιηθεί πλήρης έλεγχος της αίτησης ασύλου τους.

«Το σύστημα δεν είναι λειτουργικό», είπε ο Μίνως Μουζουράκης από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για Πρόσφυγες και Εξόριστους (ECRE), ειδικός στους κανονισμούς.

«Αρχικά, η ιδέα πίσω από το Δουβλίνο ήταν ότι όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα μπορούσαν να διαθέσουν τους ίδιους πόρους για την παροχή ασύλου, αλλά η πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτό. Στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Ιταλία είδαμε ότι οι συνθήκες είναι υποβαθμισμένες, όσον αφορά τόσο τις συνθήκες διαβίωσης όσο και την πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου. [Οι κανονισμοί] έχουν πραγματικά ξεπεραστεί από τα γεγονότα του τρέχοντος έτους», πρόσθεσε.

Δικηγόροι του Ηνωμένου Βασιλείου ετοιμάζονται να αναλάβουν δοκιμαστικά μια σειρά υποθέσεων τους ερχόμενους μήνες, ισχυριζόμενοι ότι οι μετακινήσεις προς την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία και την Αυστρία δεν είναι πλέον ασφαλείς και πρέπει να σταματήσουν.

Ο χρόνος θα δείξει ποιο θα είναι το καινούργιο σύστημα που θα προτείνει η Κομισιόν και πώς θα αντιδράσουν οι διάφορες χώρες απέναντι σε καινούργια μέτρα.

Τίποτα από αυτά όμως δεν θα βοηθήσει τον Mohamed. Το μακρύ του ταξίδι κατέληξε σε αδιέξοδο, εγκλωβίζοντάς τον σε έναν ουγγρικό καταυλισμό, αφήνοντάς τον να ονειρεύεται τη Φινλανδία χωρίς να μπορεί να φέρει την οικογένειά του, η οποία ζει κρυμμένη στο Ιράκ με τον φόβο του θανάτου. «Νιώθω σαν φυλακισμένος, δεν μπορώ να πάω πουθενά», λέει αναστενάζοντας. «Είμαι ένα θύμα χωρίς ελπίδα, χωρίς βοήθεια. Δεν έχω μέλλον».

Περισσότερα από το VICE

Είκοσι Στιγμές από την Υπέρλαμπρη Δημαρχία Μαραθώνα του Ηλία Ψινάκη

Η Νυχτερινή Αγορά της Καμπότζης Είναι μια «Χώρα του Ποτέ» για Αλκοόλ και Φαγητό

Ιερόδουλες μας Λένε για το πώς Φιλτράρουν τους Πελάτες τους