Photo via Wikimedia
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της έκθεσης που συνέταξε η Επιτροπή Πληροφοριών της Γερουσίας για το πρόγραμμα βασανιστηρίων της CIA, η οποία και βγήκε προς τα έξω αυτήν την εβδομάδα, έχει να κάνει με την αποκάλυψη πως δύο ψυχολόγοι πληρώθηκαν 80 εκατομμύρια δολάρια για να αναπτύξουν και να εκτελέσουν το πρόγραμμα «ενισχυμένης ανάκρισης» της υπηρεσίας.Την Τετάρτη, μια ήμερα μετά την κυκλοφορία της έκθεσης, το VICE News δημοσίευσε μια αποκλειστική συνέντευξη με έναν εκ των δύο αυτών ψυχολόγων, τον πρώην αξιωματικό του στρατού James Mitchell. Ο Mitchell και ο συνεργάτης του ο Bruce Jenssen, -οι οποίοι αναφέρονται στην έκθεση με τα ψευδώνυμα «Grayson Swigert» και «Hammond Dunbar»- ήταν ψυχολόγοι του στρατού στους οποίου ανατέθηκε η δόμηση ενός λειτουργικού προγράμματος ανάκρισης για την CIA, βασισμένο στις εμπειρίες τους από το πρόγραμμα SERE (Survival, Evasion, Resistance and Escape) της Πολεμικής Αεροπορίας, το οποίο προετοίμαζε το στρατιωτικό προσωπικό για βασανιστήρια και ανακρίσεις.Σύμφωνα με το έκθεση της Γερουσίας, οι δύο τους αποδόμησαν τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους του προγράμματος SERE, έτσι ώστε να εξελίξουν τις μεθόδους ανάκρισης για την CIA, που συμπεριελάμβαναν και την πλέον πασίγνωστη μέθοδο του waterboarding, αν και οι ίδιοι δεν είχαν ανακρίνει ποτέ κανέναν. Η έκθεση αναφέρει πως το 2003, οι ψυχολόγοι είχαν άμεση εμπλοκή στην ανάκριση του κατηγορούμενου για τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, Khalid Sheikh Mohammed. Η έκθεση εξηγεί επίσης πως το 2005, ο Mitchell και ο Jensen έφυγαν από την CIA και έστησαν μια δική τους επιχείρηση η οποία συνεργαζόταν με την υπηρεσία σε υποθέσεις ανάκρισης. Σύμφωνα με τους ερευνητές της Γερουσίας, η εταιρία έλαβε 81 εκατομμύρια δολάρια πριν το συμβόλαιό τους λήξει το 2009.Λόγω των συμφωνιών εμπιστευτικότητας με την CIA, ο Mitchell δεν μπορούσε να σχολιάσει τις λεπτομέρειες της δουλειάς του με την CIA, κατά την διάρκεια της συνέντευξής του με το VICE News. Όμως τα ευρήματα της έκθεσης εγείρουν κάποια σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το ηθικό κομμάτι των ρόλων των δύο ψυχολόγων στο πρόγραμμα ανάκρισηςΘέλοντας να μάθω περισσότερα για αυτό, μίλησα με τον Stephen Soldz, καθηγητή δεοντολογίας στο Boston Graduate School of Psychoanalysis και συνιδρυτή του Coalition for an Ethical Psychology, ο οποίος έχει ασκήσει έντονη κριτική στη Αμερικάνικη κυβέρνηση για την χρήση ψυχολογικών βασανιστηρίων στο πλαίσιο του War on Terror.VICE: Έχετε ασκήσει έντονη κριτική σε ψυχολόγους που μετέχουν σε ανακρίσεις. Ποια ακριβώς είναι τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν;
Stephen Soldz: Υπάρχουν δύο επίπεδα ηθικής εμπλοκής, για το κοινό γενικότερα και τους ψυχολόγους ειδικότερα. Τα βασανιστήρια είναι παράνομα σύμφωνα με μια διεθνή σύμβαση που έχει υπογραφεί από τις περισσότερες χώρες του κόσμου (που δυστυχώς βέβαια παραβιάζεται από πολλές από αυτές). Τα βασανιστήρια είναι μια ιδιαίτερα σκληρή διαδικασία και σε ένα γενικότερο κοινωνικό επίπεδο, η ύπαρξή τους και μόνο μειώνει τις αξίες πάνω στις οποίες έχει χτιστεί το κοινωνικό δόμημα.Και για τους ψυχολόγους;
Για τους ψυχολόγους αλλά και τους εργαζόμενους στον ιατρικό τομέα, είναι μια παραβίαση όλων των βασικών κανόνων τους επαγγέλματός τους. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε τις ικανότητές μας για να κάνουμε κακό σε κόσμο.Υπάρχει τρόπος να εφαρμόσει κανείς τη ψυχολογία στον χώρο των ανακρίσεων, χωρίς να παραβεί τα όρια;
Φυσικά, άλλωστε η αστυνομία το κάνει συνεχώς. Ξέρεις, το να προσπαθείς να αποσπάσεις πληροφορίες από άτομα που δεν θέλουν να στις δώσουν, αυτό συμβαίνει συνέχεια και δεν είναι ανήθικο. Στα βασανιστήρια όμως κάνεις κακό σε κάποιον ηθελημένα, για να αποσπάσεις πληροφορίες. Δεν είμαι ανακριτής, αλλά έχω μιλήσει σε αρκετούς και είναι ξεκάθαροι. Ακόμα και το να «πλευρίζεις» την έννοια του βασανιστηρίου είναι εντελώς ανήθικο και σε βάζει στον λάθος δρόμο.Ποια είναι η ψυχολογική βάση για μερικές από τις μεθόδους που περιγράφονται στην έκθεση;
Σχετικά με το πρόγραμμα ενισχυμένης ανάκρισης της CIA, το όποιο είναι απλά ένα συνώνυμο για τα βασανιστήρια, όλο αυτό βασίστηκε στην θεωρία του Martin Seligman σχετικά με το να μαθαίνεις στον άλλον να είναι αβοήθητος. Η ιδέα όπως την καταλαβαίνω, είναι ότι μέσω των βασανιστηρίων αυξάνεις το πόσο αβοήθητος νιώθει κανείς και στο τέλος απλά τα παρατάει και κάνει ό,τι του πεις. Από εκεί αλλάζεις τον τρόπο που κινείσαι, τους πείθεις να συνεργαστούν μαζί σου και αυτοί υποκύπτουν.Έχουν υπάρξει έρευνες σχετικά με το αν μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να οδηγήσει στην αλίευση σημαντικών πληροφοριών;
Η CIA υποστηρίζει πως έχει στα χέρια της κάποιες απόρρητες μελέτες, αλλά εγώ δεν έχω δει κάτι. Ξέρω όμως πως αξιωματούχοι της υπηρεσίας μάζευαν εδώ και καιρό στοιχεία για αυτές τις μεθόδους. Ακόμα και έτσι όμως, υπήρχαν πολλά άτομα εντός της CIA που ανησυχούσαν για την καταπάτηση των κανόνων περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι υπάρχουν από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου και ουσιαστικά απαγορεύουν την μελέτη σε ανθρώπινα «δείγματα», χωρίς την σύμφωνη γνώμη του ατόμου.Υπάρχει κάποιος καλύτερος τρόπος για να συλλέξει κανείς πληροφορίες;
Κάποιοι έμπειροι ανακριτές είπαν πως η CIA θα είχε καλύτερα αποτελέσματα αν φερόταν διαφορετικά στους κρατούμενούς της, όπως για παράδειγμα είχαν φερθεί στους στρατηγούς των Ναζί. Οι αξιωματικοί της αντικατασκοπείας είχαν αποσπάσει σημαντικές πληροφορίες παίζοντας σκάκι μαζί τους και χτίζοντας σχέσεις, μέσω των οποίων οι κρατούμενοι κατέληξαν να μιλούν ελεύθερα και να αποκαλύπτουν στοιχεία. Με αυτές τις μεθόδους της CIA, οι ανακριτές δεν χρειαζόταν να είναι και ιδιαίτερα έξυπνοι.Δεν υπήρχε όμως και κάποια αξία στο να έχεις έναν ψυχολόγο σε αυτήν την μέθοδο ενισχυμένης ανάκρισης; Ώστε τουλάχιστον να εγγυηθεί ότι δεν θα οδηγηθεί η διαδικασία στα βασανιστήρια;
Αρχικά, δεν υπάρχουν οι αποδείξεις πως οι ψυχολόγοι έκανα κάτι τέτοιο. Όλο αυτό ήταν ένας μύθος που έχτισαν οι δικηγόροι του Υπουργείου Δικαιοσύνης, όταν δημιούργησαν τα αρχεία βασανιστηρίων. Ο μύθος λοιπόν, έλεγε πως θα έχεις αυτούς τους επαγγελματίες ψυχολόγους να εγγυώνται πως οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν δεν θα προκαλούσαν κάποια «σοβαρή, μόνιμη ζημιά», που βασικά ήταν ο τρόπος που ορίζονταν τα βασανιστήρια σε αυτά τα αρχεία. Αν προκαλούσε ζημιά λοιπόν η όποια μέθοδος, η υπηρεσία θα έλεγε πως «δεν είχαμε σκοπό να το κάνουμε αυτό», μιας και ένας επαγγελματίας του ιατρικού χώρου τους είχε διαβεβαιώσει πως θα ήταν εντάξει. Άρα, η παρουσία της δεν προστάτευε τους κρατουμένους, αλλά τους βασανιστές.Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Stephen Soldz: Υπάρχουν δύο επίπεδα ηθικής εμπλοκής, για το κοινό γενικότερα και τους ψυχολόγους ειδικότερα. Τα βασανιστήρια είναι παράνομα σύμφωνα με μια διεθνή σύμβαση που έχει υπογραφεί από τις περισσότερες χώρες του κόσμου (που δυστυχώς βέβαια παραβιάζεται από πολλές από αυτές). Τα βασανιστήρια είναι μια ιδιαίτερα σκληρή διαδικασία και σε ένα γενικότερο κοινωνικό επίπεδο, η ύπαρξή τους και μόνο μειώνει τις αξίες πάνω στις οποίες έχει χτιστεί το κοινωνικό δόμημα.Και για τους ψυχολόγους;
Για τους ψυχολόγους αλλά και τους εργαζόμενους στον ιατρικό τομέα, είναι μια παραβίαση όλων των βασικών κανόνων τους επαγγέλματός τους. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε τις ικανότητές μας για να κάνουμε κακό σε κόσμο.Υπάρχει τρόπος να εφαρμόσει κανείς τη ψυχολογία στον χώρο των ανακρίσεων, χωρίς να παραβεί τα όρια;
Φυσικά, άλλωστε η αστυνομία το κάνει συνεχώς. Ξέρεις, το να προσπαθείς να αποσπάσεις πληροφορίες από άτομα που δεν θέλουν να στις δώσουν, αυτό συμβαίνει συνέχεια και δεν είναι ανήθικο. Στα βασανιστήρια όμως κάνεις κακό σε κάποιον ηθελημένα, για να αποσπάσεις πληροφορίες. Δεν είμαι ανακριτής, αλλά έχω μιλήσει σε αρκετούς και είναι ξεκάθαροι. Ακόμα και το να «πλευρίζεις» την έννοια του βασανιστηρίου είναι εντελώς ανήθικο και σε βάζει στον λάθος δρόμο.Ποια είναι η ψυχολογική βάση για μερικές από τις μεθόδους που περιγράφονται στην έκθεση;
Σχετικά με το πρόγραμμα ενισχυμένης ανάκρισης της CIA, το όποιο είναι απλά ένα συνώνυμο για τα βασανιστήρια, όλο αυτό βασίστηκε στην θεωρία του Martin Seligman σχετικά με το να μαθαίνεις στον άλλον να είναι αβοήθητος. Η ιδέα όπως την καταλαβαίνω, είναι ότι μέσω των βασανιστηρίων αυξάνεις το πόσο αβοήθητος νιώθει κανείς και στο τέλος απλά τα παρατάει και κάνει ό,τι του πεις. Από εκεί αλλάζεις τον τρόπο που κινείσαι, τους πείθεις να συνεργαστούν μαζί σου και αυτοί υποκύπτουν.Έχουν υπάρξει έρευνες σχετικά με το αν μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να οδηγήσει στην αλίευση σημαντικών πληροφοριών;
Η CIA υποστηρίζει πως έχει στα χέρια της κάποιες απόρρητες μελέτες, αλλά εγώ δεν έχω δει κάτι. Ξέρω όμως πως αξιωματούχοι της υπηρεσίας μάζευαν εδώ και καιρό στοιχεία για αυτές τις μεθόδους. Ακόμα και έτσι όμως, υπήρχαν πολλά άτομα εντός της CIA που ανησυχούσαν για την καταπάτηση των κανόνων περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίοι υπάρχουν από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου και ουσιαστικά απαγορεύουν την μελέτη σε ανθρώπινα «δείγματα», χωρίς την σύμφωνη γνώμη του ατόμου.Υπάρχει κάποιος καλύτερος τρόπος για να συλλέξει κανείς πληροφορίες;
Κάποιοι έμπειροι ανακριτές είπαν πως η CIA θα είχε καλύτερα αποτελέσματα αν φερόταν διαφορετικά στους κρατούμενούς της, όπως για παράδειγμα είχαν φερθεί στους στρατηγούς των Ναζί. Οι αξιωματικοί της αντικατασκοπείας είχαν αποσπάσει σημαντικές πληροφορίες παίζοντας σκάκι μαζί τους και χτίζοντας σχέσεις, μέσω των οποίων οι κρατούμενοι κατέληξαν να μιλούν ελεύθερα και να αποκαλύπτουν στοιχεία. Με αυτές τις μεθόδους της CIA, οι ανακριτές δεν χρειαζόταν να είναι και ιδιαίτερα έξυπνοι.Δεν υπήρχε όμως και κάποια αξία στο να έχεις έναν ψυχολόγο σε αυτήν την μέθοδο ενισχυμένης ανάκρισης; Ώστε τουλάχιστον να εγγυηθεί ότι δεν θα οδηγηθεί η διαδικασία στα βασανιστήρια;
Αρχικά, δεν υπάρχουν οι αποδείξεις πως οι ψυχολόγοι έκανα κάτι τέτοιο. Όλο αυτό ήταν ένας μύθος που έχτισαν οι δικηγόροι του Υπουργείου Δικαιοσύνης, όταν δημιούργησαν τα αρχεία βασανιστηρίων. Ο μύθος λοιπόν, έλεγε πως θα έχεις αυτούς τους επαγγελματίες ψυχολόγους να εγγυώνται πως οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν δεν θα προκαλούσαν κάποια «σοβαρή, μόνιμη ζημιά», που βασικά ήταν ο τρόπος που ορίζονταν τα βασανιστήρια σε αυτά τα αρχεία. Αν προκαλούσε ζημιά λοιπόν η όποια μέθοδος, η υπηρεσία θα έλεγε πως «δεν είχαμε σκοπό να το κάνουμε αυτό», μιας και ένας επαγγελματίας του ιατρικού χώρου τους είχε διαβεβαιώσει πως θα ήταν εντάξει. Άρα, η παρουσία της δεν προστάτευε τους κρατουμένους, αλλά τους βασανιστές.Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.