Παιχνίδια Κατασκοπείας, Αλκοόλ και Γκάφες στη Βρετανία της Δεκαετίας του '50

Το θέμα δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE News.

Στις 25 Μαΐου 1951, εξαφανίστηκαν οι Donald Maclean και Guy Burgess.

Τέσσερις μέρες αργότερα, η σύζυγος του Maclean, τηλεφώνησε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Βρετανίας, όπου εργάζονταν οι δύο άνδρες, για να αναφέρει ότι ο άνδρας της είχε εξαφανιστεί. Ερευνητές της Υπηρεσίας Ασφαλείας θα ανέφεραν αργότερα ότι η κυρία Maclean ήταν «μάλλον περισσότερο ενοχλημένη παρά ταραγμένη», για την αναχώρησή του. Όταν τη ρώτησαν γιατί πίστευε ότι ο Donald μπορεί να είχε εγκαταλείψει τη Βρετανία, αυτά που είπε ήταν διφορούμενα - «εκτός αυτού όταν ήταν υπό την επήρεια αλκοόλ έκανε τα πιο απίθανα πράγματα».

΄Ολη η παραπάνω ιστορία συνέβη πέντε χρόνια πριν, οι δυο άνδρες να επανεμφανιστούν, στην «καρδιά» της σοβιετικής Μόσχας.

Έτσι άρχισε το μεγαλύτερο, κατασκοπευτικό θρίλερ στη σύγχρονη ιστορία της Βρετανίας. Λίγο αφότου έφυγαν οι Burgess και Maclean, αποκαλύφθηκε ότι ήταν σοβιετικοί κατάσκοποι· διπλοί κατάσκοποι που έδιναν για χρόνια πληροφορίες στο Κρεμλίνο αφού είχαν στρατολογηθεί από το πανεπιστήμιο Cambridge τη δεκαετία του 1930. Οι δύο άνδρες, μαζί με τρεις συνεργάτες, έγιναν γνωστοί ως «Cambridge Spy Ring» (Σπείρα Κατασκόπων του Cambridge) ή «Cambridge Five» (Οι Πέντε του Cambridge).

Πίσω στο Λονδίνο, το Yπουργείο Εξωτερικών ήταν φανερά ξαφνιασμένο. Οι κατάσκοποι ήταν επιδέξιοι στον τρόπο που δρούσαν. Κανένας δεν είχε δει την καταιγίδα να έρχεται. Έτσι η ιστορία συνεχίζεται ή συνεχίστηκε.

Νέα ντοκουμέντα, που δόθηκαν πριν λίγες ημέρες στη δημοσιότητα από το Υπουργείο Εξωτερικών της Βρετανίας, το Υπουργικό Συμβούλιο και τις Βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες ΜΙ5, αποκαλύπτουν ότι στην πραγματικότητα αξιωματούχοι των υπηρεσιών πληροφοριών είχαν υποδείξει τους δυο άνδρες ως αιτίες σοβαρής ανησυχίας και παρακολουθούσαν από κοντά τις κινήσεις τους τις ώρες πριν από την εξαφάνισή τους.

Τα αρχεία, τα οποία ερεύνησε το VICE News νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, υποδεικνύουν ότι η αυτομόληση των διαβόητων κατασκόπων θα μπορούσε να είχε ματαιωθεί. Παράλληλα, σκιαγραφούν μια σχεδόν γελοία εικόνα των προσπαθειών της ΜΙ5 να ξεριζώσουν τους Σοβιετικούς πληροφοριοδότες.

Οι ενδείξεις για την προδοσία και την ανικανότητα των Burgess και Maclean ήταν πρόδηλες και πολλές, ενώ περιελάμβαναν απίστευτες ποσότητες αλκοόλ.

Τον Ιανουάριο του 1951, ο Maclean έγινε «λιώμα» σ' ένα πάρτι και παραδέχθηκε ότι ήταν κομμουνιστής. «Ξέρετε, φυσικά είμαι μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος», είπε τραυλίζοντας. «Είμαι εδώ και χρόνια».

Περίπου εκείνη την εποχή, αξιωματούχοι έμαθαν ότι ο Maclean είχε πάθει «ένα είδος νευρικού κλονισμού στο Κάιρο», ενώ ήταν σε διπλωματική αποστολή. Είχε εμπλακεί σε καυγά ενώ ήταν μεθυσμένος και είχε σπάσει το πόδι ενός συναδέλφου.

Στο μεταξύ, είχαν κάνει αναφορά στην ΜΙ5 για «ανεύθυνη και αδιάκριτη συμπεριφορά» του Burgess - τον πίεζαν να παραιτηθεί από τη θέση του μετά από πλήθος περιστατικών «ανεύθυνων συζητήσεων». Είχε την τάση να αφήνει ευαίσθητα έγγραφα τριγύρω, χωρίς επίβλεψη.

Παρόλα αυτά, οι δύο άνδρες παρέμειναν στις υψηλόβαθμες θέσεις τους. Ο Maclean, ως επικεφαλής του Αμερικανικού Τμήματος του Υπουργείου Εξωτερικών και ο Burgess ως διπλωμάτης στη Διεύθυνση Άπω Ανατολής.

Τα αρχεία που δημοσιοποιήθηκαν προσφάτως και σήμερα βρίσκονται στα Εθνικά Αρχεία στο Λονδίνο, αποκαλύπτουν επίσης ότι μετά την εξαφάνιση των Burgess και Maclean, Βρετανοί αξιωματούχοι υποβάθμισαν τη σημασία όσων γνώριζαν από πριν για τους δυο άνδρες και εργάστηκαν για να ρίξουν τους τόνους των εκθέσεων γύρω από το σκάνδαλο.

Ομοίως, δημοσίως υποβάθμισαν τον βαθμό που οι Burgess και Maclean είχαν πρόσβαση σε κρατικά μυστικά, συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών για το ατομικό πρόγραμμα της Βρετανίας.

«Αυτό που θα είχε σοβαρές συνέπειες», έγραψε το 1953 ο διπλωμάτης Baron Talbot de Malahide, «θα ήταν η αποκάλυψη ότι ο κ. Maclean ήταν ύποπτος πριν να φύγει, ότι γνωρίζαμε πως ήταν πράκτορας των Σοβιετικών από το 1937 και παρόλα αυτά τον αφήσαμε να δραπετεύσει».

Οι πάνω από 400 νέοι φάκελοι, οι περισσότεροι εκ των οποίων καλύπτουν τη δεκαετία του '50 και εστιάζουν στις έρευνες την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, επίσης απαθανατίζουν μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών· όταν οι μυστικές υπηρεσίες ΜΙ5 και ΜΙ6 διευρύνονται και γίνονται πιο δυσκίνητες - διευρύνονται πέρα από το παραδοσιακό δίκτυο των καθωσπρέπει τύπων της Οξφόρδης και του Cambridge που είχαν «αξιοποιηθεί» από φίλους της οικογένειας για την υπηρεσία.

Καθώς οι υπηρεσίες ασφαλείας μεγάλωσαν σε μέγεθος και επεκτάθηκαν σε πεδίο εφαρμογής, αξιωματούχοι του Υπουργείου Εξωτερικών και του Υπουργικού Συμβουλίου εξέφρασαν την ανησυχία τους για τη διατήρηση της εποπτείας των σκιωδών συναδέλφων τους. Τα φαντάσματα, από την πλευρά τους, ήταν εχθρικά στις προσπάθειες οικονομικής εποπτείας και επέμεναν ότι τα μυστικά τους παρέμεναν δικά τους και μόνο.

Το 1934, οι Maclean και Burgess στρατολογήθηκαν από τον Σοβιετικό κατάσκοπο Arnold Deutsch. Ήταν και οι δυο νεαροί φοιτητές στο Cambridge με έντονες κομμουνιστικές τάσεις. Τα χειρόγραφα πρακτικά του Σοσιαλιστικού Κλαμπ του Πανεπιστημίου Cambridge -αργότερα τα συνέλεξε η ΜΙ5- αποκαλύπτουν ότι ο Maclean εκλέχθηκε μέλος της επιτροπής του κλαμπ μετά από ταραχώδη συνεδρίαση.

Αμέσως μετά την αποφοίτηση, ο Maclean στρατολογήθηκε στη διπλωματική υπηρεσία και τελικά υπηρέτησε στο Παρίσι, το Κάιρο και την Ουάσινγκτον.

Ο Burgess βρήκε δουλειά σε κάποιο βουλευτή. Αργότερα έγινε παραγωγός του BBC, εργάστηκε για την ΜΙ6 (την υπηρεσία ασφαλείας που είναι υπεύθυνη για τις πληροφορίες εξωτερικού) και εντάχθηκε στο τμήμα ειδήσεων του Yπουργείου Εξωτερικών.

Όμως, ενώ οι δυο άνδρες παρέμειναν σε υψηλόβαθμες θέσεις, είχαν «κερδίσει» το μένος των συναδέλφων τους.

Ο Burgess ήταν, σύμφωνα με δεκάδες απόρρητα έγγραφα, διαβόητος μέθυσος, επιρρεπής σε «επαίσχυντη συμπεριφορά». Σε διακοπές στην Ταγγέρη το 1949, συζητούσε δυνατά μπροστά σε αγνώστους «ορισμένα γεγονότα σχετικά με την οργάνωση της ΜΙ5 και της ΜΙ6», όντας τσαντισμένος με κάτι. Επίσης, αναφερόταν στον εαυτό του ως «σοσιαλιστής της αριστερής πτέρυγας».

Αλλά και ο Maclean αγαπούσε το ποτό. Στο Κάιρο, είχε πάθει νευρικό κλονισμό, τον οποίον το Υπουργείο Εξωτερικών είχε αποδώσει «στην παρατεταμένη εργασία, σε συνδυασμό με τη μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ και μια ταραχώδη κοινωνική ζωή». Μια φορά, εισέβαλε σε ένα διαμέρισμα αξιωματούχου της αμερικανικής πρεσβείας και έκανε χάλια τον τόπο.

Το ότι οι άνδρες διατήρησαν τις εργασίες τους αποκαλύπτει, εν μέρει, τη φύση των διπλωματικών σωμάτων της Βρετανίας εκείνη την εποχή· μια κλίκα κυρίων οι οποίοι έχωναν πάρα πολύ τη μύτη τους στις δουλειές άλλων κυρίων.

Στην πραγματικότητα, τα έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών αποκαλύπτουν ότι μέχρι το 1945, οι εργαζόμενοι στην ΜΙ5 δεν ελέγχονταν σοβαρά πριν να προσληφθούν. Μόλις το 1951, τέθηκε σε ισχύ διαδικασία για «θετική εξουσιοδότηση», σύμφωνα με την οποία έπρεπε να ερευνηθούν «ο χαρακτήρας, το παρελθόν, οι απόψεις και οι σχέσεις» εκείνων που ζητούσαν εργασία.

Τον Μάρτιο του 1948, η κυβέρνηση αποφάσισε ότι «κανένας γνωστός κομμουνιστής ή φασίστας δεν θα έπρεπε να προσλαμβάνεται», από οποιονδήποτε κλάδο του Κράτους που διαχειρίζεται απόρρητο υλικό. Αλλά, οι Burgess και Maclean, οι οποίοι είχαν προσληφθεί τη δεκαετία του 1930, ποτέ δεν ελέγχθηκαν.

Στο μεταξύ, όπως εξηγεί σημείωμα του Υπουργείου Εξωτερικών, κυβέρνηση και ΜΙ5 άρχισαν να λαμβάνουν «πληροφορίες που υποδεικνύουν πως η Ρωσική Υπηρεσία Πληροφοριών είχε πηγή ή πηγές στο βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών». Η πληροφορία προήλθε από Ρώσους που είχαν αυτομολήσει, ωστόσο ήταν ασαφής. Μόλις το 1951, ο Maclean ταυτοποιήθηκε ως πιθανή πηγή απόρρητων που διέρρευσαν στη Ρωσία.

Τότε, οι Maclean και Burgess τέθηκαν υπό στενή παρακολούθηση. Την ημέρα που εξαφανίστηκαν, ο Burgess εθεάθη να αγοράζει δύο εισιτήρια τρένου, καθώς επίσης και μια βαλίτσα και μια καπαρτίνα που δεν ήταν στο μέγεθός του.

Όμως, παρά την παρακολούθηση, κανένας δεν παρενέβη όταν γύρω στις 10 μ.μ. στις 25 Μαΐου, οι Burgess και Maclean έφυγαν από το Λονδίνο με το αυτοκίνητο του Burgess. Αργότερα, αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών αιτιολογούσαν ότι οι άνδρες είχαν προειδοποιηθεί για την έρευνα της κυβέρνησης για τον Maclean από έναν τρίτο κατάσκοπο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, η «Κόκκινη Απειλή» ήταν ζωντανή και καταλάμβανε την Ουάσινγκτον. Ωστόσο, χρειάστηκε πολύ περισσότερο για να πειστούν οι Βρετανοί αξιωματούχοι ότι χρειαζόταν μια τέτοιου τύπου επαγρύπνηση στο πρωθυπουργικό μέγαρο. Τα προσφάτως δημοσιευθέντα έγγραφα αποκαλύπτουν ότι η υπόθεση των Burgess και Maclean επίσπευσε την αλλαγή.

Λίγους μήνες μετά την αυτομόληση των ανδρών, η βρετανική κυβέρνηση «συμφώνησε κατ' αρχήν, πως θα έπρεπε να γίνουν μερικά θετικά βήματα για την αντιμετώπιση των δραστηριοτήτων του κομμουνισμού σε αυτή τη χώρα και ότι, εντός ορίων, οι κρατικές υπηρεσίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν για αυτό το σκοπό», σύμφωνα με επιστολή που έγραψε ο γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου Norman Brook.

Περίπου εκείνη την περίοδο, είχε συσταθεί επιτροπή για να μελετήσει «τους ελέγχους ασφαλείας που γίνονται στα μέλη των μυστικών υπηρεσιών». Στα τμήματα των κρατικών υπηρεσιών τέθηκε η «ερώτηση περί ομοφυλοφιλίας». Τόσο ο Burgess όσο και ο Maclean, κατά περιόδους είχαν θεωρηθεί ομοφυλόφιλοι. Μετά την αυτομόλησή τους, το Υπουργείο Εξωτερικών πρότεινε οι ομοφυλόφιλοι που υπηρετούν στις μυστικές υπηρεσίες να «παρακολουθούνται προσεκτικά», όχι επειδή ήταν γκέι αλλά διότι «η ομοφυλοφιλική συμπεριφορά έφερε μαζί της τον κίνδυνο του σκανδάλου» και για αυτό έκανε τους γκέι πράκτορες ευάλωτους στον εκβιασμό. Το Υπουργείο Εξωτερικών επισήμανε «26 περιπτώσεις» υπόπτων ή επιβεβαιωμένων «εν ενεργεία ομοφυλόφιλων».

Άλλα έγγραφα που δόθηκαν σήμερα στη δημοσιότητα αποκαλύπτουν τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας των βρετανικών υπηρεσιών ασφαλείας, σε μια στιγμή που διευρύνονταν σε μέγεθος και πεδίο δράσης.

Αν και οι MI5 και MI6 ιδρύθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα, η βρετανική κυβέρνηση δεν αναγνώρισε την ύπαρξή τους παρά το 1989. Το 1994, με το νόμο Intelligence Services Act, τους δόθηκε επίσημο νομικό υπόβαθρο.

Τη δεκαετία του 1950, οι υπηρεσίες ήταν στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να αποκαλύψουν μυστικά. Στον απόηχο της αυτομόλησης των Burgess και Maclean, κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποχρεώθηκαν να σκεφτούν εάν αυτή η μυστικότητα ήταν δικαιολογημένη. Η ΜΙ6, για παράδειγμα, ήταν πρόθυμη να διευρύνει τις επιχειρήσεις της για να πολεμήσει καλύτερα τη σοβιετική απειλή. Αλλά την ίδια στιγμή, εσωτερική έκθεση «θρηνούσε» ότι η υπηρεσία είχε «σημαντικές δυσκολίες στο θέμα της στρατολόγησης. Δεν μπορεί να κάνει διαφήμιση για υποψήφιους».

Το ότι οι φάκελοι των Burgess και Maclean δεν είδαν ποτέ το φως της μέρας είναι κατά κάποιον τρόπο απίστευτο.

Θεωρητικά, η MI5 υποχρεούται να δίνει στη δημοσιότητα έγγραφα μετά από αρκετές δεκαετίες, σύμφωνα με το νόμο Public Records Act της Βρετανίας. Αλλά η υπηρεσία διαθέτει διάφορες εξαιρέσεις προστασίας. Σε αντίθεση με άλλες κρατικές υπηρεσίες, η ΜΙ5 δίνει ιστορικά ντοκουμέντα μόνο όταν γουστάρει.

Αρκετές φορές τον χρόνο, πετάνε σε δημοσιογράφους και ιστορικούς μερικά «κόκκαλα», παρουσιάζοντάς τους ένα μικρό αρχείο με νέα έγγραφα. Αλλά οι ακαδημαϊκοί υποψιάζονται ότι οι πιο ενοχοποιητικοί φάκελοι δεν δίνονται ποτέ στη δημοσιότητα.

Πριν να δοθούν στη δημοσιότητα τα έγγραφα για τους Burgess και Maclean πέρασαν από «επιμέλεια» και αφαιρέθηκαν ολόκληρες σελίδες, σύμφωνα με εξαιρέσεις για την εθνική ασφάλεια.

Στην πραγματικότητα, η MI5 δεν κρύβει το ότι συνεχίζει να καταστρέφει εκατοντάδες χιλιάδες έγγραφα, αντί να τα διατηρεί για να δοθούν στη δημοσιότητα. Κατά τη δική της εκτίμηση, από τις αρχές του 1990, η ΜΙ5 έχει καταστρέψει περίπου 200.000 φακέλους, πολλοί από τους οποίους σχετίζονται με «ανατρεπτικές ενέργειες».

Περισσότερα από το VICE

Φωτογραφίες από τις Καταλήψεις του Λονδίνου τη Δεκαετία του ΄70

Γιατί οι Καλοί Άνθρωποι μας Τρομοκρατούν Τόσο Πολύ;

Πώς Είναι η Ζωή σου όταν Είσαι ο Μοναδικός Tattoo Artist σε μια Πόλη;