Οι Κρίσεις Πανικού Είναι Πιο Συχνές Απ' Όσο Νομίζεις

Ξαφνικά -ή έτσι νομίζεις- και χωρίς καμία σαφή προειδοποίηση σε κατακλύζει ο τρόμος, μουδιάζουν τα χέρια σου, ζαλίζεσαι, ιδρώνεις, νιώθεις ότι δεν μπορείς να ανασάνεις, ξεκινάει ένα ανελέητο σφυροκόπημα στην καρδιά σου κι ένα ανυπόφορο σφίξιμο στο στομάχι. Διαρκεί περίπου 10 λεπτά μέσα στα οποία, αφού αποκλείεις γρήγορα την περίπτωση της εγκυμοσύνης ή της δηλητηρίασης, μεταπηδάς στην «υπόθεση» του εμφράγματος και πιστεύεις ότι θα πεθάνεις ή ότι θα τρελαθείς. Το χειρότερο είναι ότι μόλις τελειώσουν αυτά τα βασανιστικά 10 -15 λεπτά και συνειδητοποιείς ότι τίποτα απ' αυτά δεν έχει συμβεί εγκλωβίζεσαι στο φόβο ότι θα το ξαναπάθεις.

Κρίση πανικού. «Πως είπατε;» που ρώταγε και η Έλλη αποσβολωμένη απέναντι στην ψυχρότητα που αντανακλούσε το γυαλί του ψυχίατρου στα «Υπέροχα πλάσματα». Ναι, αυτό είναι κι είναι πολύ ζόρικο. Όχι μόνο για το αίσθημα ανημποριας που προκαλεί και την ιλιγγιώδη εναλλαγή αρνητικών σκέψεων κατά τη διάρκεια της, όσο γι' αυτό το ίχνος φόβου που αφήνει στον ψυχισμό μας ανατροφοδοτώντας ένα φαύλο κύκλο προσμονής-αποφυγής και κυρίως γιατί κλονίζει την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και τη δυνατότητα ελέγχου του σηματοδοτώντας μια αναμέτρηση με το ευάλωτο της ύπαρξης μας. Είναι συγκλονιστικό το αγγλικό βίντεο που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο από το Buzzfeed με πραγματικές μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν περάσει κρίσεις πανικού και περιγράφουν ανάγλυφα αυτή την εμπειρία με φράσεις όπως: «Είναι σαν να βλέπεις όνειρο και να ουρλιάζεις, χωρίς όμως να βγάζεις φωνή. Το σώμα σου νιώθει τα πάντα, αλλά και τίποτα ταυτόχρονα».

Ξεσκονίζωντας το DSM-IV-TR (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών) που μου 'χει μείνει από τη σχολή βρίσκω στο αντίστοιχο λήμμα ότι η κρίση πανικού συνιστά μια διακριτή περίοδο έντονου φόβου ή δυσφορίας κατά την οποία εμφανίζονται απότομα και κορυφώνονται μέσα σε 10 λεπτά τέσσερα (ή περισσότερα) από τα εξής συμπτώματα: ταχυπαλμία, εφίδρωση, τρόμος, αίσθημα ασφυξίας, αίσθημα πνιγμού, θωρακικός πόνος, ναυτία, ζάλη, μούδιασμα, εξάψεις αποπραγματοποίηση, φόβος τρέλας, φόβος θανάτου. Είμαι σίγουρη ότι οι περισσότεροι τα έχουμε τσεκάρει σχεδόν όλα από τουλάχιστον μία φορά. Δε χρειάζεται λοιπόν ούτε να ντρεπόμαστε για τον εαυτό μας, ούτε να νιώθουμε άβολα γι' αυτό που μας συμβαίνει. Συμβαίνει σε πάρα πολλούς ακόμα και η εμπέδωση αυτής της διαπίστωσης είναι ένα πρώτο καλό βήμα για την απενεχοποίηση, την εξωτερίκευση και την ανάκτηση της πεποίθησης ότι το τέλος του κόσμου είναι φαντασμαγορικό χολιγουντιανό σενάριο ή γραφικό πρωτοσέλιδο της «Ελεύθερης Ώρας». Βλέπεις η κρίση πανικού ως υποκατηγορία στις αγχώδεις διαταραχές, εδράζεται στο άγχος και το φόβο και αποτελεί το βίωμα της εποχής μας.

Ειδικά η χώρα μας στη συγκεκριμένη συγκυρία της οικονομικής κρίσης αποτελεί προνομιακό πεδίο ανάπτυξης στρεσσογόνων παραγόντων, αφού συνθήκες όπως η ανεργία, η εργασιακή επισφάλεια, η φτώχεια και η μείωση του εισοδήματος όχι μόνο πλήττουν μια συντριπτική κοινωνική πλειοψηφία ενεργοποιώντας μια διαρκή αγωνία για το μέλλον κι έναν φόβο απώλειας που εμφιλοχωρεί στις ίδιες τις ανθρώπινες σχέσεις ανατρέποντας παλιές ισορροπίες και διαρρηγνύοντας τον κοινωνικό ιστό. Η κρίση βέβαια δε μπορεί να αποτελεί μια μονοσήμαντη ερμηνεία για την ανάλυση όλων των φαινομένων. Υπήρχαν πάντα τραυματικά γεγονότα, όπως ένας χωρισμός, μια δύσκολη δουλειά, μια οικογενειακή δυστυχία που οδηγούσαν σε μια τόσο βίαιη σωματοποίηση του άγχους. Απλώς η κρίση αφαιρώντας ένα ελάχιστο δίχτυ προστασίας που υπήρχε σε επίπεδο κοινωνικού κράτους μεγιστοποίησε τα επίπεδα του άγχους και ξεδίπλωσε το εύθραυστο του ανθρώπινου ψυχισμού.

«Η κρίση δημιουργεί ένα πλαίσιο αβεβαιότητας και έλλειψης ελπίδας για το μέλλον. Αυτό λειτουργεί καταλυτικά για το ψυχικό σύστημα και δημιουργούνται κρίσεις πανικού και άλλες ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη. Βέβαια σε κάθε άνθρωπο η επίδραση εξατομικεύεται γιατί δεν είμαστε όλοι το ίδιο αδύναμοι απέναντι στην οικονομική δυσχέρεια, ούτε διαθέτουμε όλοι τους ίδιους μηχανισμούς αυτοπροστασίας. Το κοινωνικό μας πλαίσιο, το πόσο υποστηρικτικό είναι δηλαδή, παίζει σημαντικό ρόλο σ' αυτή τη διαδικασία. Το άγχος είναι πανανθρώπινο φαινόμενο και κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Το ζήτημα είναι αν η ποσότητα του άγχους που βιώνουμε μπορεί να είναι τέτοια ώστε να κάνει δυσλειτουργική τη ζωή μας» μου εξηγεί ο ψυχίατρος και Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Στέλιος Στυλιανίδης.

Σήμερα τα επίπεδα εμφάνισης αγχωδών διαταραχών στην ελληνική κοινωνία κυμαίνονται στο 20- 25%. Πιο συγκεκριμένα σε ομάδες υψηλού κινδύνου όπως είναι οι άνεργοι, έχει διαπιστωθεί ότι το 50% εμφανίζει συμπτώματα έντονου άγχους και το 1/3 συμπτώματα ελαφριάς μορφής κατάθλιψης. Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ πριν την οικονομική κρίση οι κρίσεις πανικού και η κατάθλιψη είχαν μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στο γυναικείο πληθυσμό, πλέον τα ποσοστά μεταξύ ανδρών και γυναικών τείνουν στην εξίσωση. Το βασικό πρόβλημα στις μέρες μας όμως είναι ότι σ' ένα καθεστώς κατάρρευσης της δημόσιας υγείας, η συνήθης εκδοχή αντιμετώπισης των κρίσεων πανικού είναι η απλή συνταγογράφηση αγχολυτικών.

Ρωτάω το Στέλιο Στυλιανίδη αν ο δρόμος για τη σωτηρία της ψυχής περνάει από το φαρμακείο της γειτονιάς: «Για μένα είναι ένα ερώτημα βιοιατρικού μοντέλου. Συνήθως σε έντονη και γενικευμένη αγχώδη διαταραχή χρειάζεται μια αρχική φαρμακευτική αγωγή μαζί όμως και με μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Εκτός από τα φάρμακα το άτομο χρειάζεται να μάθει να αναπτύσσει ψυχοκοινωνικές δεξιότητες. Το να καταναλώνεις απλώς πέντε λεπτά για τη συνταγογράφηση αγχολυτικών ή αντικαταθλιπτικών είναι μια πολύ κακή πρακτική. Δε χρειάζεται να υιοθετήσουμε μια απόλυτη στάση αφορισμού της φαρμακευτικής αγωγής αλλά δε γίνεται να οδηγηθούμε στην εμπορευματοποίηση της ανθρώπινης οδύνης. Συνάντησα ανθρώπους τώρα στις γιορτές που μου έλεγαν ότι έπρεπε οπωσδήποτε να περάσουν καλά. Αυτή η προσδοκία είναι λαθεμένη. Έχουμε δικαίωμα στον πόνο και το πένθος» απαντάει.

Το διαδίκτυο είναι γεμάτο με απλές συμβουλές τεχνικού χαρακτήρα και συμπεριφοριστικής έμπνευσης για τις κρίσεις πανικού. Να αναπνέεις βαθιά και να επικεντρώνεσαι στη διαδικασία της αναπνοής, να κάνεις ασκήσεις, να εκτίθεσαι σταδιακά στο αντικείμενο που συμβολοποιεί το φόβο κλπ. Κι ίσως αρκετές από αυτές να επιφέρουν όντως μια συγκυριακή ανακούφιση κι αυτό από μόνο του δεν είναι καθόλου απαξιωτικό αλλά όχι αρκετό για να επιλύσει τις βαθύτερες εσωτερικές μας συγκρούσεις. Αυτή είναι μια δουλειά που προϋποθέτει κόπο σε ατομικό επίπεδο και κοινωνική αλληλεγγύη σε συλλογικό. Γιατί αυτό που μας συμβαίνει είναι το εξατομικευμένο κλινικό σύμπτωμα της κοινωνικής οδύνης και δεν ξεμπερδεύουμε απλώς με την ψυχιατρικοποίηση της ζωής μας κι ένα xanax στην τσέπη.

Πριν από δύο χρόνια περίπου διάβασα ένα εκπληκτικό κείμενο από το μπλογκ http://mpananas.wordpress.com με τίτλο «Ένα βαγόνι γεμάτο νεκρούς» και περιέγραφε μια αληθινή σκηνή στο μετρό της Αθήνας, όπου μια γυναίκα έπαθε κρίση πανικού και οι περισσότεροι από τους επιβαίνοντες αδιαφόρησαν απέναντι στο επώδυνο θέαμα. «Την ξέρω την κρίση πανικού. Είναι μια σκέτη φρίκη. Ωμή απελπισία που σου κόβει την ανάσα. Αυτό που σε πεθαίνει όμως δεν είναι αυτό. Θάνατος είναι αυτά τα εκατοντάδες όρθια και καθιστά ζόμπι που παρακολουθούσαν. Τα σώματα τους έχουν παγώσει από το θάνατο. Η μόνη με ζεστό ακόμα χνώτο φώναζε 'χάνομαι' και 4-5 ζωντανοί της κρατούσαν το χέρι. Αυτοί, οι μόνοι ζεστοί». Έτσι τελείωνε το κείμενο. Κι εγώ θα τελειώσω το δικό μου λέγοντας ότι το να μη γίνουμε ζόμπι είναι ίσως το πιο ισχυρό αντίδοτο.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.