FYI.

This story is over 5 years old.

News

Μπήκαμε στο Πρώτο Εργοστάσιο υπό Εργατικό Έλεγχο στην Ελλάδα

Οι εργαζόμενοι της ΒΙΟΜΕ στη Θεσσαλονίκη, στα πρότυπα της Αργεντινής, πήραν το εργοστάσιο στα χέρια τους και το κρατούν ανοιχτό δύο χρόνια τώρα.

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης

«Η Ζανόν συναντά τη ΒΙΟΜΕ» γράφει μία από τις πολλές αφίσες στο μικρό δωμάτιο, όπου μαζεύονται κάθε πρωί οι εργάτες πριν πιάσουν δουλειά. Η Ζανόν ήταν το κεραμοποιείο-σύμβολο του κινήματος των κατειλημμένων εργοστασίων στην Αργεντινή της κρίσης του 2001. Το δωματιάκι των εργατών που βρίσκομαι σήμερα στεγάζεται σε μια γωνιά του εργοστασίου της «Βιομηχανικής Μεταλλευτικής» (ΒΙΟΜΕ), χημικής βιομηχανίας που παρήγαγε προϊόντα για τον κατασκευαστικό κλάδο στην Ανατολική Θεσσαλονίκη. Εδώ συντελείται δύο χρόνια τώρα η ελληνική εκδοχή του «πειράματος της Αργεντινής». Οι εργάτες, παραβλέποντας μια σειρά από νομικά ζητήματα και κυρίως την καπιταλιστική βεβαιότητα της αγοράς, πήραν στα χέρια τους τη μονάδα, που είχε εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες της, αφού πρώτα απαξιώθηκε και βυθίστηκε στα χρέη. Και το προσεχές τριήμερο, 13-15 Φεβρουαρίου, διοργανώνονται εκδηλώσεις για τα δύο χρόνια λειτουργίας του πρώτου εργοστασίου στην Ελλάδα που πέρασε σε εργατικό έλεγχο.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Περνάμε την πύλη του εργοστασίου, στην οποία η πινακίδα γράφει πλέον «Συνεργατική ΒΙΟΜΕ», ένα πρωινό στις αρχές της εβδομάδας με χιονόνερο στη Θεσσαλονίκη. Ο Μάκης Αναγνώστου είναι ο εκπρόσωπος του σωματείου των εργαζομένων, ένας άντρας με καθαρά μάτια πίσω από μια πυκνή γενειάδα. Πιάνει το νήμα της αφήγησης από την αρχή: «Η ΒΙΟΜΕ ήταν θυγατρική της Φίλκεραμ-Johnson της οικογένειας Φιλίππου, άλλοτε κραταιάς βιομηχανίας πλακιδίων και δομικών υλικών. Την εξαετία 2000-2006 η ΒΙΟΜΕ ήταν από τις επικερδέστερες επιχειρήσεις στη Βόρεια Ελλάδα, που διπλασίασαν τον τζίρο και τα κέρδη τους. Τα πρώτα σύννεφα φάνηκαν στις αρχές του 2008, καθώς η θυγατρική αναγκαζόταν να καλύπτει τρύπες της μητρικής εταιρείας, με αποτέλεσμα την άνοιξη του 2011 να μας οφείλονται τέσσερις μισθοί και να έχουν κοπεί επιδόματα» περιγράφει ο Αναγνώστου.

Τον Αύγουστο του 2011 η Φίλκεραμ-Johnson κατέθεσε πτώχευση. Χωρίς να συμβεί το ίδιο στη ΒΙΟΜΕ, η διοίκηση εγκατέλειψε το εργοστάσιο, οι μηχανές έσβησαν και 70 άτομα βρέθηκαν στον δρόμο. Από τις πρώτες εργατικές συνελεύσεις λήφθηκε η απόφαση η μονάδα να επαναλειτουργήσει «είτε το ήθελε η εργοδοσία είτε όχι», όπως λέει σήμερα ο Αναγνώστου. Μία από τις προτάσεις εκείνη την περίοδο ήταν να συγκεντρωθούν χρήματα από τα επιδόματα ανεργίας μαζί με την επιδότηση που προβλέπεται για την ίδρυση νέας επιχείρησης σε κάθε άνεργο χωριστά, και με αυτό το ποσό να γίνονταν τα πρώτα βήματα. Όμως κάτι τέτοιο δεν προχώρησε.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

«Την Άνοιξη του 2012 η κρίση φούντωνε και διαβάζαμε στις εφημερίδες για τις αυτοκτονίες ανέργων. Αποφασίσαμε τότε να ανοίξουμε τον αγώνα μας στην κοινωνία. Σε ένα βράδυ στείλαμε χιλιάδες e-mail προς κάθε πιθανό αποδέκτη και πράγματι υπήρξε ανταπόκριση. Συγκεντρώθηκαν κάποια τρόφιμα και το σημαντικότερο, ενεργοποιήθηκαν πρωτοβάθμια σωματεία και συλλογικότητες» θυμούνται οι εργαζόμενοι της ΒΙΟΜΕ. Γρήγορα δημιουργήθηκε ένα μεγάλο κύμα αλληλεγγύης σε Ελλάδα και εξωτερικό. Στον αντίποδα, η συνδικαλιστική γραφειοκρατία και το Εργατικό Κέντρο κράτησαν αποστάσεις την πιο κρίσιμη στιγμή, κατηγορώντας τους εργάτες για αυταπάτες ή προσπαθώντας να τους καπελώσουν.

«Μέσα από συναντήσεις με πρωτοβάθμια εργατικά σωματεία και αλληλέγγυους, έπεσαν στα χέρια μας φυλλάδια συναδέλφων από τα ανακτημένα εργοστάσια της Αργεντινής. Είδαμε ότι δικές μας σκέψεις ήταν γραμμένες σε χαρτιά που έρχονταν από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά» λέει ο Αναγνώστου. Και σε μία από τις συνελεύσεις εκείνης της περιόδου πάρθηκε η απόφαση: «εργατικός έλεγχος της παραγωγής» και «αυτοδιεύθυνση μέσω συνελεύσεων». Εργάτες χωρίς κομματική καθοδήγηση και αντίστοιχη κουλτούρα εργατικών αγώνων αποφάσισαν τη λειτουργία του εργοστασίου μέσω συνεταιριστικού σχήματος. Θα ήταν ισότιμοι μέτοχοι και οι αποφάσεις θα λαμβάνονταν από κοινού. Ήταν τότε που ακούστηκε πρώτη φορά το σύνθημα «κανένας εργαζόμενος μη μέτοχος, κανένας μέτοχος μη εργαζόμενος».

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Πριν από την εργατική χειραφέτηση και την αμεσο-δημοκρατία, όμως, υπήρχαν άνθρωποι. Το πρώτο πράγμα που έπρεπε να κάνει κάθε εργαζόμενος ήταν να συζητήσει την απόφαση με τους δικούς του ανθρώπους. Ορισμένοι τότε έκαναν πίσω, υπήρξαν συναισθηματικά και πρακτικά αδιέξοδα, κάποιοι αναγκάστηκαν να χωρίσουν. Άλλοι έφυγαν για δουλειά στο εξωτερικό ή βρήκαν φθηνά περιστασιακά μεροκάματα και κάποιοι παρέμειναν στην κατάθλιψη του καναπέ και του καφενείου. Από τους 60 εργαζόμενους που συμμετείχαν στις πρώτες συνελεύσεις, την τελική απόφαση πήραν οι 24.

Οι οποίοι τον Φεβρουάριο του 2013 άνοιξαν μια καινούρια πύλη στη μάντρα του εργοστασίου και μπήκαν πανηγυρικά με συνθήματα και πλακάτ στην εγκαταλελειμμένη μονάδα, μαζί με εκατοντάδες υποστηρικτές, συνδικαλιστές και μέλη αριστερών οργανώσεων. Την επαναλειτουργία του εργοστασίου κάλυψαν εκτενώς ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία. «Ήταν η κρίσιμη στιγμή που γίναμε από εργάτες δημιουργοί. Τελικά, ψυχή και μεράκι χρειάζεται», μου λέει ο Δημήτρης Νικολαΐδης, εργαζόμενος της συνεταιριστικής ΒΙΟΜΕ.

Η βασική προτεραιότητα των εργατών ήταν η νέα παραγωγή να είχε κοινωνικό χαρακτήρα. Το κόστος αγοράς πρώτων υλών για την κατασκευή των παλιών προϊόντων του εργοστασίου (κόλες πλακιδίων, αρμοί κλπ) ήταν μεγάλο και όσες πρώτες ύλες είχαν δεσμευτεί με δικαστική απόφαση στις αποθήκες, θα έπιαναν μικρή τιμή σε δημοπρασία. Επιπλέον, διατυπώθηκε η άποψη ότι τα δεσμευμένα υλικά ανήκαν και σε όσους πρώην εργαζόμενους δεν ακολούθησαν τη νέα προσπάθεια.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Έτσι, έγινε αλλαγή σχεδιασμού και στήθηκε γραμμή παραγωγής φθηνών φυσικών καθαριστικών για το σπίτι και το μπάνιο, με συνταγές που παραχωρήθηκαν από χημικούς τους κινήματος αλληλεγγύης. Τα νέα προϊόντα πωλούνται σήμερα σε παζάρια χωρίς μεσάζοντες και μέσω του δικτύου αλληλεγγύης σε στέκια στην Ελλάδα, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Αυτό εξασφαλίζει ένα μικρό αλλά αξιοπρεπές εισόδημα στους εργαζόμενους. «Τώρα είμαστε ένα. Είδαμε στην πράξη ότι δεν έχουμε ανάγκη έναν επιστάτη ή έναν εργοδηγό πάνω από το κεφάλι μας για να μας ελέγχει και να λέει κάθε πρωί τι πρέπει να κάνουμε. Αυτό το ξέρουμε καλά και το κάνουμε μόνοι μας» λένε σήμερα οι ίδιοι. «Δεν έχουμε την ανάγκη των αφεντικών για να σωθούμε, δεν έχουν την ανάγκη μας για να καταστραφούν».

Τα δύο χρόνια που πέρασαν από την επαναλειτουργία του εργοστασίου ως σήμερα, η ΒΙΟΜΕ έγινε σύμβολο στην Ελλάδα της κρίσης. Τη Θεσσαλονίκη επισκέφθηκαν μεταξύ άλλων οι εκπρόσωποι του κινήματος των ανακτημένων εργοστασίων της Αργεντινής, Λάλο Παρέτ και Ραούλ Γκοδόι, καθώς και η Καναδή Ναόμι Κλάιν, εκ των δημιουργών του ντοκιμαντέρ «Η Κατάληψη» (The Take) με θέμα τα εργοστάσια στην Αργεντινή της κρίσης.

Το λατινο-αμερικάνικο παράδειγμα επανέρχεται συνεχώς στη συζήτηση για τη ΒΙΟΜΕ τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα. Στο βιβλίο του Αντρές Ρουτζέρι με τίτλο «Οι ανακτημένες επιχειρήσεις της Αργεντινής» (εκδ. Ακυβέρνητες Πολιτείες, Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, Θεσσαλονίκη-Αθήνα 2014), γίνεται μια αποτίμηση του κύματος αυτοδιαχείρισης δεκατρία χρόνια μετά την κρίση του 2001. Έχοντας περάσει από σαράντα κύματα κι αφού κατειλημμένα αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια έγιναν σύμβολα του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, οι μετέπειτα κυβερνήσεις στην Αργεντινή αναγκάστηκαν να δώσουν κίνητρα στους εργάτες (πάγωμα χρεών, άρση νομικών περιορισμών κ.α.), εφόσον έπαιρναν μια εγκαταλελειμμένη επιχείρηση στα χέρια τους. Στις αρχές του 2014 οι ανακτημένες επιχειρήσεις ξεπερνούσαν σε ολόκληρη την Αργεντινή τις 300, ενώ τα αριθμητικά στοιχεία δείχνουν επιτάχυνση του ρυθμού ανάπτυξης του φαινομένου τα τελευταία δύο χρόνια, γράφει ο Ρουτζέρι.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Στο βιβλίο του αναφέρεται όμως, ότι στις ανακτημένες επιχειρήσεις λείπουν σημαντικά πράγματα, όπως χρήματα, τεχνολογία και τεχνική εξειδίκευση. Και το πιο κρίσιμο: «Περισσότερο από όλα λείπει μια κυβερνητική πολιτική που να ενισχύει αυτό το σημαντικό σύνολο εμπειριών εργατικής αυτοδιαχείρισης και να συμβάλει στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών, ώστε να καλυφθούν όλες οι παραπάνω ελλείψεις. Μολονότι οι κυβερνήσεις στήριξαν ως έναν βαθμό τις ανακτημένες επιχειρήσεις, συνεχίζουν να τις αντιμετωπίζουν ως ένα μέσο κοινωνικής αποσυμπίεσης ή μια μορφή αυτό-απασχόλησης - συνήθως έρχονται εκ των υστέρων για να αναγνωρίσουν και να νομιμοποιήσουν μια κατάσταση που δημιουργήθηκε από την πραγματικότητα των αγώνων» λέει ο συγγραφέας.

Το εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ είχε επισκεφτεί ο Αλέξης Τσίπρας, λίγες μέρες μετά την επαναλειτουργία του, στις αρχές του 2013, ως αρχηγός τότε της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Δήλωσε τη συμπαράστασή του στους εργαζόμενους, σημείωσε ότι το ισχύον θεσμικό πλαίσιο και το πτωχευτικό δίκαιο «δίνουν τη δυνατότητα στους ιδιοκτήτες να βγάζουν τα συσσωρευμένα κέρδη των προηγούμενων ετών έξω από τις επιχειρήσεις και να τα φορτώνουν στους εργαζόμενους και στα ασφαλιστικά ταμεία» και υποσχέθηκε αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου.

Δύο χρόνια μετά ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πια κυβέρνηση. Μιλώντας στο VICE o νέος Υπουργός Εργασίας, Πάνος Σκουρλέτης, επιβεβαίωσε ότι στις προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης είναι η νομοθετική ρύθμιση για περιπτώσεις σαν τη ΒΙΟΜΕ. «Αυτό δεν θα αφορά ειδικά το εργοστάσιο της Θεσσαλονίκης, αλλά θα δίνει κίνητρα σε συνεταιρισμούς εργαζομένων, ώστε να αναλαμβάνουν τις επιχειρήσεις σε περιπτώσεις που η ιδιοκτησία τις εγκαταλείπει» δήλωσε ο Π. Σκουρλέτης. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει έτοιμο νομοσχέδιο για την ενίσχυση της λεγόμενης «κοινωνικής οικονομίας», στο οποίο θα ενταχθούν περιπτώσεις εργοστασίων που βρίσκονται σήμερα ένα βήμα πριν από τη ΒΙΟΜΕ.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ένα από τα «αγκάθια» σε αντίστοιχα εγχειρήματα, παραδέχονται νομικοί και μέλη του κινήματος αλληλεγγύης, είναι ότι σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό καθεστώς, οι εργαζόμενοι που ζητούν να επαναλειτουργήσουν ένα εργοστάσιο εγκαταλελειμμένο από τους ιδιοκτήτες του, κληρονομούν ταυτόχρονα τα χρέη της εταιρείας προς το Δημόσιο, τα Ασφαλιστικά Ταμεία και τους προμηθευτές (στην περίπτωση της ΒΙΟΜΕ αυτά εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 4 εκατ. ευρώ). Στο μεταξύ, το περασμένο καλοκαίρι η τσιμεντοβιομηχανία «ΑΓΕΤ Ηρακλής», ένας από τους πιστωτές της πρώην ΒΙΟΜΕ, κατέθεσε αίτηση πτώχευσης της εταιρείας, την οποία δέχτηκαν τα αρμόδια δικαστήρια.

Τηλεφωνώ στον Χρήστο Μπακέλα, δικηγόρο και μέλος της ομάδας νομικών που στηρίζουν τους εργαζόμενους της ΒΙΟΜΕ, ο οποίος μου εξηγεί ότι η πτώχευση της εταιρείας σημαίνει πρακτικά ότι ορίζεται σύνδικος, δηλαδή ένας «μεσολαβητής» που αναλαμβάνει την εκκαθάριση των περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας, μεταξύ των οποίων τις μετοχές, τα μηχανήματα, το στοκ κλπ. Στο εξής υπάρχουν ανοιχτά δύο μέτωπα για τους δικηγόρους των εργαζομένων: το ένα είναι να προσβάλουν νομικά την απόφαση πτώχευσης και το δεύτερο να υποβάλουν εντός των επόμενων ημερών συγκεκριμένη πρόταση προς τα αρμόδια υπουργεία σχετικά με την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου. «Το εγχείρημα της ΒΙΟΜΕ πρέπει να πετύχει ως απάντηση στο κύμα των εργοστασίων που έχουν εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες και οι εργάτες θέλουν να τα δουλέψουν. Αυτές τις μέρες ολοκληρώνουμε μια πρόταση προς τα αρμόδια υπουργεία, σχετικά με τη δημιουργία ενός νόμου-οδηγού για αντίστοιχες περιπτώσεις» μου εξηγεί ο Χ. Μπακέλας. Αυτό πρακτικά σημαίνει πάγωμα ή ρύθμιση των χρεών, και κυρίως πράσινο φως για την πλήρη επαναλειτουργία της επιχείρησης υπό εργατικό έλεγχο και αυτοδιεύθυνση από τη συνέλευση των εργαζομένων.

Πίσω στο εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ, οι εργάτες συνεννοούνται για την αφισοκόλληση των εκδηλώσεων του προσεχούς τριημέρου. «Ζητάμε πολιτική λύση για την πλήρη επαναλειτουργία της μονάδας με την παραγωγή υπό εργατικό έλεγχο. Η νέα κυβέρνηση είχε δεσμευτεί για τα σχετικά μέτρα, που θα δημιουργήσουν παράλληλα νέες θέσεις εργασίας. Ό,τι και να συμβεί στο εξής, το εργοστάσιο δεν φεύγει από τα χέρια μας, γιατί δώσαμε ψυχή και αίμα. Τώρα όλοι είμαστε ένα. Η ΒΙΟΜΕ είναι το πρώτο έμπρακτο παράδειγμα ότι η εργατική χειραφέτηση είναι εφικτή, γι' αυτό μας φοβούνται. Αν αυτό αναχθεί σε μεγαλύτερη κλίμακα, τότε θα δούμε ότι η οικονομική εξουσία μπορεί να περάσει σε άλλα χέρια, με πιο δίκαιους όρους αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου» λένε οι εργαζόμενοι. «Εμείς θα είμαστε για πάντα εργάτες. Κερδίσαμε όμως την αξιοπρέπειά μας και δεν την ανταλλάξαμε με τίποτα».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.