Όλες οι φωτογραφίες είναι του Nick Reynolds.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο VICE US.

Πριν την γέννηση της φωτογραφίας, η πρώτη δουλειά που έπρεπε να γίνει όταν πέθαινε κάποιο σημαντικό πρόσωπο ήταν να αποτυπωθεί το πρόσωπό του σε καλούπι, έτσι ώστε να μπορούν να δημιουργηθούν γλυπτά αποτυπώματά του μετά θάνατον. Κάτι σαν μάσκες θανάτου δηλαδή, οι οποίες φτιάχνονται για να δείξουν πως ήταν το εν λόγω πρόσωπο την στιγμή του θανάτου του. Τέτοιες μάσκες θανάτου έχουν φτιαχτεί στο παρελθόν για τον Νεύτωνα, τον Νίτσε, τον Ναπολέοντα, τον Μπλέηκ και τον Κητς, μεταξύ πολλών άλλων. Κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, η γυναίκα που τώρα γνωρίζουμε ως Madame Tussaud, έφτιαξε τέτοιες μάσκες από τα κομμένα κεφάλια του Λουδοβίκου του 14ου και του Ροβεσπιέρου.

Η δημιουργία τους ατόνησε όταν άρχισε να διαδίδεται η φωτογραφία, ενώ τον ρόλο της έπαιξε και η αλλαγή των πολιτιστικών αντιλήψεων για τους νεκρούς. Υπάρχει όμως έναν άνθρωπος που θέλει να κρατήσει αυτήν την μορφή τέχνης ζωντανή: πρόκειται για τον Βρετανό γλύπτη Nick Reynolds. Μίλησα στον Nick για τις πιο πρόσφατες μάσκες του, για το πώς είναι να αφαιρείς τον πάγο από το πρόσωπο ενός νεκρού και για τον λόγο που ασχολείται με όλο αυτό.

VICE: Ποιες είναι οι πιο πρόσφατες μάσκες που έχεις φτιάξει; Φτιάχνεις κάποιες αυτήν την στιγμή;
Nick Reynolds: Οι δύο τελευταίες που έφτιαξα ήταν του Peter O' Toole και του Sir William Rees Mogg. Μια άλλη ήταν αυτή του Δρ. Manouchehr Sabetian, ενός Ιρανού χειρούργου. Το τελείωμά της θα είναι από μπρούτζο και θα τοποθετηθεί στο νεκροταφείο του Highgate. Θα είναι η τρίτη μάσκα μου που τοποθετείται εκεί, μετά από αυτές του πατέρα μου και του Malcom McLaren.

Πες μας πως ξεκίνησες να ασχολείσαι με όλο αυτό και τι είναι αυτό που σε ελκύει σε αυτήν την μορφή τέχνης.
Μπλέχτηκα σχεδόν κατά λάθος, για να πω την αλήθεια μου. Κάπου στα μέσα του '90, έκανα μια έκθεση που λεγόταν Cons to Icons, στην οποία εξέταζα την αναβίωση ενός κύματος «gangster chic». Είχα μεγαλώσει γνωρίζοντας καλά ότι ο πατέρας μου ήταν ένας διάσημος εγκληματίας (ο πατέρας του Reynolds, ο Bruce Reynolds ήταν το μυαλό πίσω από μια διάσημη ληστεία τραίνου το 1963) και εκείνες τις ημέρες το να έχεις έναν συγγενή σου στην φυλακή κουβαλούσε ένα στίγμα. Στα μέσα της δεκαετίας του '90 λοιπόν αυτό άρχισε να αλλάζει. Μια σειρά από εγκληματίες που αποφυλακίστηκαν εκείνη την περίοδο και που είχαν φυλακιστεί κάπου μέσα στην δεκαετία του '60, είχαν αποκτήσει πλέον μια δική τους μυθολογία και ιστορία, κάτι που βρήκα ιδιαίτερα περίεργο σκεπτόμενος το πώς είχα μεγαλώσει. Θέλησα λοιπόν να εξερευνήσω αυτό το παράδοξο, το φαινόμενο δηλαδή που κάποιοι άνθρωποι «σταυρώνονταν» από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά λατρεύονταν στο κύκλωμα των celebrities.

Θέλησα στο πλαίσιο αυτής της εξερεύνησης, να δημιουργήσω τα καλούπια προσώπων για εννιά από τους πιο γνωστούς εγκληματίες της Αγγλίας. Ένα από τα άτομα στην λίστα μου ήταν ο George «Taters» Chatham, ένας τύπος που μια εφημερίδα είχε αποκαλέσει τον «κλέφτη του αιώνα». Όταν πλέον τον εντόπισα είχε πεθάνει, αλλά ήμουν αποφασισμένος να δημιουργήσω την μάσκα του. Σκέφτηκα ότι δεν θα είχε μεγάλη διαφορά το αν ήταν ζωντανός ή νεκρός τελικά. Ίσα-ίσα που δεν θα χρειαζόταν να ανησυχώ για το αν αναπνέει όταν καλουπώνω το πρόσωπό του. Κατάφερα να πείσω την αδερφή του να μου επιτρέψει να δημιουργήσω την μάσκα, έστω και αν στην αρχή ήταν κάθετα αντίθετη στην όλη ιδέα. Κάποια στιγμή όμως με πήρε και μου είπε ότι τον επισκέφτηκε, διέκρινε ένα χαμόγελο στο πρόσωπό του και το πήρε ως σημάδι ότι «τα είχε βρει με τον Θεό». Αυτό που ποτέ δεν της είπα είναι πως επειδή ο George είχε αρκετά βαριά μάγουλα, το χαμόγελο που έβλεπε ήταν μάλλον ένα φυσικό αποτέλεσμα της βαρύτητας. Αλλά εξαιτίας αυτού του «χαμόγελου» μου άναψε το πράσινο φως, οπότε δεν παραπονέθηκα. Ο George ήταν η πρώτη μάσκα που έφτιαξα.

Τι είναι αυτό που κάνει όλες αυτές τις μάσκες τόσο ιδιαίτερες;
Για μένα οποιαδήποτε ευχαρίστηση αντλώ από οποιαδήποτε άλλη δουλειά κάνω, δεν συγκρίνεται καν με την ευχαρίστηση που μου δίνει η στιγμή που παραδίδω μια μάσκα μου και παρατηρώ τις αντιδράσεις που δημιουργεί. Βλέπεις ότι η κάθε ρυτίδα που αποτυπώνεις είναι μια «αποθήκη» εκατομμυρίων αναμνήσεων. Σίγουρα μπορείς να κάνεις κάτι παρόμοιο με μια φωτογραφία που αποτυπώνει μια χαρούμενη στιγμή, αλλά η φωτογραφία δεν είναι κάτι απόλυτα χειροπιαστό, δεν καταλαμβάνει χώρο. Υπάρχει κάτι μαγικό με τις μάσκες θανάτου και γι' αυτό είναι το μόνο πράγμα που έχει να κάνει με το θάνατο που με συναρπάζει.

Υπήρξε κάποια μάσκα που ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και που θυμάσαι πιο έντονα;
Νομίζω ότι έχει καταγραφεί εκτενώς το ταξίδι μου στο Τέξας για να αποτυπώσω το πρόσωπο του φυλακισμένου John Joe Amador, μετά την εκτέλεσή του. Ήταν πολύ τραυματική εμπειρία, καθώς η οικογένειά του πήρε το σώμα του από το νεκροτομείο και το μεταφέραμε σε μια καλύβα στο δάσος, όπου και αποτύπωσα το πρόσωπό του. Είχα στρεσαριστεί παρά πολύ. Το σώμα του ήταν ακόμα ζεστό και όταν καλούπωσα το πρόσωπό του, το δέρμα του αντιδρούσε ακόμα στο νερό. Αυτή η στιγμή νομίζω ήταν η πιο ιδιαίτερη για μένα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες η ιδέα του να τιμηθεί κάποιος που διέπραξε ένα σοβαρό αδίκημα με μια μάσκα θανάτου, φαντάζει αρκετά προκλητικό. Πες μας γιατί έκανες την συγκεκριμένη.
Δεν θα την έκανα αν πίστευα στην ενοχή του. Τα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν δεν θα μπορούσαν να αποδείξουν το παραμικρό σε κάποια άλλη πολιτεία πλην του Τέξας. Το όλο νόημα πίσω από αυτήν την κίνηση που έκανα, ήταν το ότι πίστεψα ότι εκτελέστηκε ένας αθώος. Δεν ήθελα να ωραιοποιήσω αυτό για το οποίο κατηγορήθηκε, ήθελα να δείξω το πόσο αποτρόπαια είναι η θανατική ποινή.

Παρατηρώ ότι οι περισσότερες μάσκες σου αποτυπώνουν ανδρικά πρόσωπα. Γιατί αυτό;
Έχω κάνει μόνο μια γυναίκα. Το ξέρω, είναι περίεργο. Η συγκεκριμένη ήταν μια εξέχουσα φιγούρα των Ηνωμένων Εθνών από την Ελβετία, αν θυμάμαι καλά. Έκανα και μια μάσκα της μητέρας μου, αλλά προφανώς αυτή δεν ήταν δουλειά. Αλλά ναι, δεν με καλούν πολλές φορές για γυναικείες μάσκες. Σε γενικές γραμμές, οι άντρες πεθαίνουν πρώτοι και οι χήρες τους με καλούν για να φτιάξω τη μάσκα τους.

Τι είναι αυτό νομίζεις που κάνει την αποτύπωση της νεκρικής του έκφρασης με αυτό τον τρόπο, πιο ταιριαστό από κάτι που μπορεί να αποτύπωνε μια στιγμή που ήταν ακόμα ζωντανό το κάθε «θέμα» σου;
Μιλάμε για δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Για μερικούς, μπορώ να πω ότι αν θέλεις κάτι για να τους θυμάσαι, τότε αποτύπωσε το πρόσωπό τους όσο είναι ακόμα ζωντανοί. Έτσι, κάθε φορά που βλέπεις την μάσκα, θα τους θυμάσαι ζωντανούς. Το νόημα όμως της νεκρικής μάσκας είναι ότι είναι το τελευταίο πορτραίτο. Το γεγονός ότι αποτυπώνεις το πρόσωπο που πλέον δεν έχει ζωή, δίνει στο γλυπτό μια αιθέρια υπόσταση. Είναι λες και κατά την διάρκεια της αποτύπωσης του προσώπου, ένα κομμάτι του μυστηρίου του θανάτου εμπλέκεται στο τελικό γλυπτό. Υποθέτω ότι επειδή το άτομο είναι νεκρό, είναι πιο εύκολο να φανταστείς ότι ένα κομμάτι του πνεύματος του, της ψυχής του, ζει πλέον μέσα στο γλυπτό. Αυτό την αίσθηση δεν μπορείς να την έχεις με μια μάσκα που αποτυπώνεται όταν το άτομο είναι ακόμα ζωντανό. Δεν νομίζω ότι έχει την ίδια πνευματική συνδεσιμότητα.

Οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι πίστευαν στην έννοια του ανιμισμού, ότι δηλαδή αν έφτιαχνες ένα άγαλμα και το «έντυνες» με ξόρκια, με προσευχές, με μουσική ή με οτιδήποτε άλλο, τότε μπορούσες να καλέσεις το πνεύμα του ανθρώπου που αποτύπωνε το άγαλμα και να το καλέσεις να ζήσεις μέσα στο γλυπτό. Ότι ουσιαστικά έδινες στο πνεύμα μια κατοικία στην γη. Για μένα λοιπόν η νεκρική μάσκα έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη. Έχει κάτι το ιδιαίτερα μυστικιστικό.

Έχω ακούσει να αναφέρεσαι στις φορές που πρέπει να αφαιρέσεις τον πάγο από το πρόσωπο κάποιου…
Υπήρξε ένας φίλος μου που ήταν λόρδος. Έπαθε μια επιληπτική κρίση στο λουτρό του, λίγο πριν λάβει την κληρονομιά του, οπότε η αυτοψία τράβηξε πάρα πολύ. Τον κράτησαν στον πάγο για έναν χρόνο πριν καταφέρω να καλουπώσω το πρόσωπό του. Όπως καταλαβαίνεις είχε πλέον παγώσει τελείως και αναγκάστηκα να αφαιρέσω μεγάλα κομμάτια πάγου από το πρόσωπό του και να χρησιμοποιήσω πιστολάκι μόνο και μόνο για να κάνω την δουλειά μου.