Ο Έμπολα δεν είναι Ιατρικό Πρόβλημα Αλλά Ανθρώπινο

Θάλαμος απομόνωσης για τον Έμπολα στο Λάγος της Νιγηρίας (Photo via Flickr user CDC Global)

Η ιατρική έχει ένα τεράστιο πρόβλημα και είναι αυτό: υπάρχουν ένα σωρό πράγματα που απλώς δεν θα έπρεπε να υπάρχουν. Για παράδειγμα, τα παιδιά στα σχολεία της Δύσης αρρωσταίνουν με ιλαρά ή πολιομυελίτιδα στο Πακιστάν, που μόνο φέτος έχει πλήξει 200 άτομα. Το τελευταίο και πιο τρομακτικό είναι η μεγάλης κλίμακας επιδημία του ιού Έμπολα που μαίνεται στη Δυτική Αφρική.

Τίποτα από αυτά δεν θα έπρεπε να συμβαίνει. Έχουμε προγράμματα μαζικών εμβολιασμών και ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια για την ιλαρά. Το ίδιο συμβαίνει και με την πολιομυελίτιδα, που σε κάποια φάση φαινόταν απίθανο να επιβιώσει στον 21o αιώνα. Κρούσματα Έμπολα πρέπει να αναμένονται, αλλά αυτός δεν είναι ένας ιός που πραγματικά είναι σε θέση να κυριαρχήσει παγκοσμίως - απλά δεν υπάρχει καμία καλή δικαιολογία για να συμβεί μια επιδημία αυτής της κλίμακας.

Ωστόσο συνέβη. Γιατί λοιπόν;

Με μια λέξη: άνθρωποι.

Η μετάδοση του Έμπολα στη Δυτική Αφρική δεν είναι τόσο ιατρικό πρόβλημα όσο κοινωνικό ή κυβερνητικό. Μπορεί να μην υπάρχει ακόμα αποδεδειγμένη θεραπεία για τον Έμπολα, αλλά όπως έχω γράψει στο παρελθόν, καταρχήν ο ιός δεν είναι και τόσο σπουδαίος στο να μεταδίδεται. Εφόσον διαθέτεις ένα σύστημα υγείας που λειτουργεί καλά, εκπαιδευμένο προσωπικό, αποστειρωμένο περιβάλλον για να εργαστείς, βασικές ιατρικές προμήθειες και ένα καλό σετ διαδικασιών, κάθε επιδημία μπορεί να τιθασευτεί.

Το πρόβλημα είναι ότι τα τμήματα της Δυτικής Αφρικής όπου η επιδημία φούντωσε δεν υπάρχει τίποτα από αυτά τα πράγματα. Στην πραγματικότητα, ακόμα και αν προσπαθούσε θα δυσκολευόταν κανείς να βρει χειρότερο μέρος για να εμφανιστεί μια επιδημία. Ο ιός εμφανίστηκε στα σύνορα μεταξύ Σιέρα Λεόνε, Λιβερίας και Γουινέας – χώρες που καταλαμβάνουν την 163η, την 183η και την 179η θέση στο κατάλογο των 187 πλουσιότερων χωρών του IMF (ΔΝΤ). Εάν αυτό δεν σας λέει τίποτα σκεφτείτε το εξής: Το 2006, ανακάμπτοντας από έναν άγριο εμφύλιο πόλεμο που κατέστρεψε τα περισσότερα από τα νοσοκομεία και τις κλινικές της, η Λιβερία είχε συνολικά 50 γιατρούς σε ολόκληρη τη χώρα. Και τώρα πεθαίνουν κι από τον Έμπολα.

Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως είναι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν τριγυρνάνε προσφέροντας βοήθεια και κουβέρτες, προσπαθούν να λειτουργήσουν ως εθνική υπηρεσία υγείας με ένα προϋπολογισμό, μόλις μερικών δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων και η δουλειά βασικά είναι αδύνατη.

Και σα να μην ήταν αυτό αρκετά κακό, οι θεωρίες συνομωσίας αφθονούν. Τον Αύγουστο, μια κλινική στη Λιβερία δέχθηκε επίθεση από ένα άγριο πλήθος που φώναζε «Δεν υπάρχει Έμπολα!» απηχώντας μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι η ασθένεια είναι φάρσα. Την περασμένη εβδομάδα, το Newsweek ανέφερε ότι «τον Σεπτέμβριο, ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στον Daily Observer χαρακτήριζε τον ιό του Έμπολα ‘γενετικά τροποποιημένο οργανισμό’ που δοκιμάστηκε στους Αφρικανούς από τις υπηρεσίες ανθρωπιστικής βοήθειας κατ’εντολή των δυτικών κυβερνήσεων».

Εθελοντές απόκρισης στη Νιγηρία (Phot via Flickr user CDC Global)

Ακούγεται σαν ανοησία; Δεν είναι χειρότερο από μερικές από τις θεωρίες που μεταδίδονται στη Δύση. Ο Rush Limbaugh είπε ότι ο Obama θέλει ο ιός να σκοτώσει Αμερικανούς ως «εκδίκηση για τη δουλεία», ενώ o Chris Brown είπε στους ακόλουθούς του στο Twitter ότι ο ιός ήταν μια μορφή «ελέγχου του πληθυσμού».

Οι παράγοντες εδώ είναι παράξενα παρόμοιες με αυτό που είδαμε στη Νιγηρία και την εξάπλωση της πολιομυελίτιδας. Ομάδες εμβολιασμού διέσχισαν όλη την Αφρική και μέχρι το 2003 η ήπειρος είχε σχεδόν απαλλαχθεί από την ασθένεια, μέχρι που ιατρικό προσωπικό συνάντησε κάποιες ανθεκτικές μορφές σε αρκετά βόρεια κρατίδια της Νιγηρίας με μεγάλους μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Αξιωματούχοι εκεί είχαν πείσει τους εαυτούς τους ότι το εμβόλιο ήταν τμήμα μιας συνωμοσίας της Δύσης για να μεταδώσει το AIDS και τον καρκίνο. Οι φόβοι τους δεν μετριάστηκαν από τον εντεινόμενο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Η προσπάθεια να εξαλειφθεί ο ιός απέτυχε και η Νιγηρία έγινε εξαγωγέας της ασθένειας.

Είναι τρελοί αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν; Λοιπόν, σκεφτείτε ως εξής: φανταστείτε ότι κάθεστε στο σαλόνι σας και μια ομάδα γιατρών με περίεργες προφορές και στολές χτυπούσε την πόρτα σας και άρχιζε να κραδαίνει μια ένεση. Τι θα κάνατε; Θα τους αφήνατε να μπουν και θα τους προσφέρατε  τον ώμο σας για να σας κάνουν την ένεση ή θα πηγαίνατε να κρύψετε τα παιδιά κάτω από το κρεβάτι σας; Ακριβώς.

Αυτό πριν καν σκεφτείς την ιστορία της Δυτικής Αφρικής. Η Σιέρα Λεόνε, όπου αξιωματούχοι στον τομέα της υγείας έχουν παραδεχθεί την ήττα τους όσο αφορά στην επιδημία, έχει ένα παρελθόν που ουσιαστικά είναι ένας κατάλογος βίας, βιασμού, δουλείας και καταπίεσης επί πέντε αιώνες.

Το άλλο πράγμα που είναι εύκολο να ενοχοποιήσει κανείς είναι η εκπαίδευση: «Μόνο εάν όλοι αυτοί που έχουν άγνοια είχαν καλύτερη εκπαίδευση θα κατανοούσαν καλύτερα το λάθος των δικών τους μεθόδων και θα δέχονταν το εμβόλιο». Αυτού το είδους το επιχείρημα λέγεται «μοντέλο ελλείμματος» μια θεωρία αναξιόπιστη σε μεγάλο βαθμό που «συμβάλλει στον δημόσιο σκεπτικισμό ή την εχθρότητα λόγω έλλειψης κατανόησης, που είναι αποτέλεσμα έλλειψης πληροφόρησης».

Το πρόβλημα είναι ότι δίνοντας περισσότερες  πληροφορίες στον κόσμο σπανίως έχει αποτέλεσμα. Έχουμε ξαναπεί για αυτό το θέμα σε αυτή τη στήλη. Πέρυσι, η Royal Statistical Society έκανε μια έρευνα από την οποία προέκυψε πως η βρετανική κοινή γνώμη έχει βασικά λάθος για όλα. Το χειρότερο ήταν όταν τους έδιναν τη σωστή απάντηση σε ερωτήσεις όπως «Πόσοι μετανάστες είναι εκεί;» απλά αρνούνταν να το πιστέψουν. Στην πραγματικότητα, όπως έδειξε ο πανικός για το εμβόλιο MMR, η περισσότερη γνώση μπορεί ακόμα και να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: οι γονείς που σταμάτησαν να εμβολιάζουν τα παιδιά τους λόγω φόβου στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές του 2000, είχαν πιθανότατα πανεπιστημιακές σπουδές και είχαν διαβάσει για το εμβόλιο από μια ευρεία ποικιλία πηγών.

Σε όλες αυτές τις υποθέσεις- MMR, πολιομυελίτιδα, Έμπολα- έχουμε φθάσει στο όριο του τι θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα πετύχει η σύγχρονη ιατρική. Μπορεί να δημιουργήσει τα πιο εξελιγμένα φάρμακα και εμβόλια στον κόσμο, αλλά τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία, εάν οι περισσότερες χώρες δεν μπορούν να τα αγοράσουν ή ακόμα και να εκπαιδεύσουν τους γιατρούς σε πρώτη φάση. (Ή, φυσικά, εάν οι γονείς αρνηθούν να επιτρέψουν στα παιδιά τους να τα πάρουν)

Δεν πρόκειται ούτε για μεμονωμένο πρόβλημα. Μπορείς να φτιάξεις όσα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου θέλεις, αλλά αργά ή γρήγορα μερικές από αυτές τις νόσους θα βρουν το δρόμο τους προς τα εδώ. Ασθένειες  πιο μολυσματικές από τον Έμπολα (σαν την ελονοσία) ήταν συνηθισμένες στις ακτές της Βρετανίας και εύκολα θα μπορούσαν να επανεμφανιστούν στη διάρκεια της ζωής μου. Όλοι είμαστε τμήματα του ίδιου παγκόσμιου συστήματος και εάν δεν δουλέψουμε για να εξαλείψουμε αυτούς τους εχθρούς στο εξωτερικό, δεν μπορεί να κάνουμε τους έκπληκτους όταν τελικά φθάσουν στο σπίτι μας.

Ο πανικός στη Δύση δεν είναι ανάλογος με τη μικροσκοπική απειλή που αποτελεί εδώ ο ιός. Ακόμα, είναι μια σημαντική υπενθύμιση ότι ανεξάρτητα από το πόσο καλά θωρακισμένοι νομίζουμε ότι είμαστε με τα φάρμακα, τα εμβόλια, τα αντισηπτικά και τις στολές διαχείρισης επικίνδυνων υλικών, δεν θα είμαστε ποτέ ασφαλείς μέχρι να αντιμετωπίσουμε τις αδυναμίες των ανθρώπων. Ο Έμπολα μπορεί να μην είναι η μεγάλη ασθένεια, αλλά η επόμενη μπορεί να είναι.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.