Ο Ουκρανός που Γλίτωσε από τον Πόλεμο και Σήμερα Σώζει Πρόσφυγες στην Κω

Στρίβει απότομα το τιμόνι του λευκού Fiat και παρκάρει με ορμή πάνω στη τραχιά άμμο. «Βάρκα. Έρχεται βάρκα», μας πετά αλαφιασμένος και με σβέλτες κινήσεις βουτάει τα κιάλια που έχει αποθέσει πρόχειρα στο ταμπλό του αυτοκινήτου και τρέχει προς την παραλία. Οι υπόλοιποι τρεις κοιτάζουμε αμήχανα τον καταγάλανο ορίζοντα αναζητώντας το στίγμα. Δεν διακρίνω απολύτως τίποτα, ενώ και οι συνεπιβάτες Ιωακείμ Βράβας και Σοφία Ιωάννου από την οργάνωση Αλληλεγγύη-Solidarity Now αδυνατούν να εντοπίσουν τη βάρκα που παλεύει με τους αέρηδες από την παράκτια πόλη της Αλικαρνασσού στην Τουρκία προς την Κω. Το μάτι του Γιώργου Μουτάφη, όμως, είναι γυμνασμένο σε τέτοιες καταστάσεις. Είναι από τους πρώτους Έλληνες φωτογράφους που ασχολήθηκαν με το προσφυγικό ζήτημα, σε μια εποχή που οι ροές δεν απασχολούσαν καθόλου την κυρίαρχη ειδησεογραφία. Στο αρχείο του μπορεί να βρει κανείς φωτογραφίες από τις πρώτες βάρκες που κατέφτασαν στη χώρα μας, ενώ στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ του για το VICE, Escape From Greece, κατέγραψε την ατέλειωτη διαδρομή των προσφύγων από τα ελληνοσκοπιανά σύνορα, οι οποίοι διασχίζουν στη συνέχεια τρεις χώρες με τα πόδια.

Ο Γιώργος μου δίνει τα κιάλια. «Εκεί κοίτα», με καθοδηγεί. Ένα γκρίζο «καρυδότσουφλο» βολοδέρνει στα ανοιχτά – είναι αδύνατον να ξεχωρίσω πόσοι άνθρωποι είναι πάνω. Παρατηρώ μόνο την άνιση μάχη των μικρών κουπιών με τα ισχυρά θαλάσσια ρεύματα. «Αν τους τραβήξουν μέσα θα πνιγούν, δεν πρόκειται να τα καταφέρουν. Είναι πολλά τα μιλιά. Θέλουν τέσσερις με πέντε ώρες για να φτάσουν», μου λέει. Συνολικά η απόσταση από την Αλικαρνασσό ως την Κω είναι περίπου 10 ναυτικά μίλια. Πάρα πολλά για μια πλαστική φουσκωτή βάρκα αγορασμένη για λίγες τουρκικές λίρες από κάποιο πολυκατάστημα στην Αλικαρνασσό.

«Έ, ψάχνετε κάτι;» μας αιφνιδιάζει μια αγριεμένη φωνή από πίσω. Ένας ντόπιος είναι καθισμένος στο πεζούλι και καπνίζει ατάραχος παρακολουθώντας την πορεία της βάρκας. «Πάμε να φύγουμε», λέει ψύχραιμα ο Γιώργος. Καταλαβαίνουμε αμέσως γιατί. Στην Κω οι αντιδράσεις μερίδας κατοίκων υπήρξαν σφοδρές το τελευταίο διάστημα, ενώ οι διαμαρτυρίες κατά των προσφύγων κορυφώθηκαν στο νησί λίγες εβδομάδες νωρίτερα. Τη διαμάχη αυτή κατέγραψε με ωμό ρεαλισμό και εις βάθος η φωτογράφος Αλεξία Τσαγκάρη στο ντοκιμαντέρ της για το VICE Η Κως Βρίσκεται στα Όρια του Διχασμού με Αφορμή το Άνοιγμα του Hot Spot για τους Πρόσφυγες, μέσα από το οποίο γίνεται σαφές ότι για ένα κομμάτι της τοπικής κοινωνίας, αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι πρόσφυγες δεν είναι καλοδεχούμενοι.

Μπαίνουμε στο αυτοκίνητο και ξεκινάμε να παρακολουθούμε την πορεία της βάρκας παραλιακά, ώσπου αίφνης ένα μικρό σκάφος πλησιάζει προς το μέρος της. Είναι αρκετά μακριά για να διακρίνουμε αν είναι κάποιας ΜΚΟ ή του Λιμενικού. Για λίγη ώρα επικρατεί αναταραχή – η βάρκα αναποδογυρίζει, κύματα σκεπάζουν την γκρίζα πλαστική καρίνα, στιγμές αγωνίας. Το λευκό ψαροκάικο την προσεγγίζει αργά αλλά σταθερά και αρχίζει να φορτώνει ανθρώπους πάνω με ένα σχοινί. «Πάμε γρήγορα στο λιμάνι», μας προτρέπει ο Γιώργος. Λίγα λεπτά αργότερα, το λευκό ψαροκάικο με το όνομα Ντάνκαν πλησιάζει την προβλήτα. Ο καπετάνιος δένει σβέλτα τα σχοινιά και σιγά-σιγά αρχίζουν να αποβιβάζονται οκτώ άντρες. Οι περισσότεροι είναι νεαροί στην ηλικία. Κάποιοι ξυπόλυτοι – στη σκληρή μάχη με τη θάλασσα έχασαν παπούτσια και άλλα προσωπικά αντικείμενα. Τρέμουν από το κρύο και τρίβουν ζωηρά το σώμα τους για να ζεσταθούν όπως-όπως. «Καπετάνιε, πώς σε λένε;» ρωτάει ο Ιωακείμ. «Γιώργο», απαντά μονολεκτικά ενώ βοηθά και τον τελευταίο να κατέβει από το σκάφος. Μιλάει σπαστά ελληνικά – τον ρωτώ ποια είναι η καταγωγή του. «Ελληνο-ουκρανός, μεγάλωσα στο Ντονέτσκ. Τώρα το πώς βρέθηκα στην Κω; Μεγάλη ιστορία», λέει με νόημα. Ρίχνω μια ματιά στη μισοβουλιαγμένη βάρκα που τραβά πίσω το σκάφος – είναι ένα μικρό φουσκωτό που ίσα-ίσα χωρά δυο-τρεις ανθρώπους. Είναι απορίας άξιο πώς χώρεσαν οκτώ άντρες μέσα, αλλά κυρίως αναρωτιέμαι ποια ανάγκη τους ανάγκασε να πάρουν μια τόσο επικίνδυνη, σχεδόν αυτοκτονική απόφαση. Το γκριζωπό βαρκάκι της σωτηρίας προς την Ευρώπη είναι θαύμα αν έφτανε από τη μια άκρη μιας 25άρας πισίνας ως την άλλη.

Καθόμαστε σε ένα παγκάκι – κάποιοι από τους οκτώ νεαρούς πρόσφυγες βρίσκονται σε κατάσταση σοκ. «Ουρντού μιλούν, μάλλον είναι από το Πακιστάν», μας εξηγεί ο Γιώργος, ενώ ο Ιωακείμ προσπαθεί να συνεννοηθεί με νοήματα με τον νεότερο από αυτούς. Του λέει πως είναι 19 ετών, αλλά δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερος από 14-15. Σε λιγότερο από 20 λεπτά φτάνουν στο λιμάνι μέλη της οργάνωσης Αλληλεγγύη-Κως. Τους προσφέρουν κουβέρτες, νερά και τους επιβιβάζουν στο βαν. Επόμενος προορισμός τα κεντρικά της οργάνωσης, για τους δώσουν στεγνά ρούχα και φαγητό. Ένας-ένας περνούν στον χώρο και ντύνονται. Έπειτα κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλον και χώνουν μανιασμένα τα νύχια τους σε μια χούφτα πορτοκάλια. Είναι νηστικοί για μέρες. Η ένταση, ο πυρετώδης τρόπος που καθαρίζουν το φρούτο είναι κάτι που μόνο σε κατοχικές περιγραφές ακούς. Τώρα, όμως, εκτυλίσσεται μπροστά μου. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εξαθλιωμένοι.

Ο Ηλίας Μπακιρτζής είναι 33 ετών και ένα από τα 55 μέλη της οργάνωσης Αλληλεγγύη-Κως, η οποία ξεκίνησε να δραστηριοποιείται ανεπίσημα τον Μάιο του 2015. Τα μέλη της κάνουν περιπολίες στις παραλίες της Κω, ανά τρεις βάρδιες καθημερινά, περιμένοντας να καταφτάσουν βάρκες και να προσφέρουν κάποια είδη πρώτης ανάγκης, όπως κουβέρτες, μπισκότα, νερά. Ρωτώ τον Ηλία ποιες είναι οι άλλες δραστηριότητές τους. «Καταρχάς όταν βγει μια βάρκα ειδοποιούμε το Λιμενικό για να γίνει μια πρώτη ταυτοποίηση και να ελέγξει μήπως επιβιβάζεται ο διακινητής. Επίσης συνεργαζόμαστε και με την Ύπατη Αρμοστεία, η οποία κάνει κι αυτή περιπολίες στο νησί. Η ταυτοποίηση πλέον γίνεται στο αστυνομικό τμήμα, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Εμείς περιμένουμε στο λιμάνι που έχουμε βάρδια από τις 10 το πρωί έως τις 10 το βράδυ και τους δίνουμε εάν είναι βρεγμένοι στεγνά ρούχα, εσώρουχα, παπούτσια, υπνόσακους, κουβέρτες. Μετά οι Σύροι πάνε στο ξενοδοχείο το οποίο νοικιάζεται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, ενώ οι Αφγανοί, οι Μπαγκλαντεσιανοί και οι Πακιστανοί καταλήγουν στο πάρκο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, όπου υπάρχουν σκηνές χωρητικότητας 200 ατόμων. Τώρα, βέβαια, επειδή άλλαξε η νομοθεσία, συνήθως όσοι δεν θεωρούνται πρόσφυγες κρατούνται στο αστυνομικό τμήμα. Και τα παιδιά που ήρθαν σήμερα, με το που γίνει η ταυτοποίηση λογικά εκεί θα καταλήξουν. Οι συνθήκες είναι άσχημες μέσα, απ' όσο ξέρω. Η χωρητικότητα του τμήματος είναι 50 άτομα και τώρα βρίσκονται μέσα 75, ο ένας πάνω στον άλλον», μου λέει ο Ηλίας.

Κατευθυνόμαστε προς τον προσφυγικό καταυλισμό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Σύμφωνα με την τελευταία καταγραφή, στην Κω υπάρχουν μόλις 63 πρόσφυγες. Σε μια σκηνή γνωρίζω τον Χουσεΐν Μπουμπασά. Είναι 25 ετών – μου λέει πως ήταν μαθηματικός στο Πακιστάν. Μιλά καλά αγγλικά και όταν τον ρωτώ γιατί έφυγε από τη χώρα του μου εξηγεί πως το Πακιστάν είναι «…μια πολύπλοκη χώρα με πολλές ιδιαιτερότητες και ανισότητες». Ο ίδιος θέλει να μείνει στην Ελλάδα και ονειρεύεται να διδάξει σε ένα σχολείο εδώ. Δεν του απαντώ τίποτα, γνωρίζοντας πως υπό τις παρούσες συνθήκες αυτό είναι πολύ δύσκολο. Οι Πακιστανοί όπως και οι Αφγανοί υφίστανται την πλέον άνιση μεταχείριση σε αυτή την προσφυγική κρίση. Την Τρίτη (22/3) υπήρξαν καταγγελίες ότι μεταφέρθηκαν μέσα στο Blue Star 1 από τη Λέσβο στον Πειραιά 131 πρόσφυγες από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν δεμένοι με πλαστικές χειροπέδες μίας χρήσης, κάτι το οποίο διέψευσε ο εκπρόσωπος του Συντονιστικού, Γ. Κυρίτσης. Το βέβαιο είναι πως αργότερα μεταφέρθηκαν από το καράβι στο κέντρο κράτησης Κορίνθου με κλούβες της αστυνομίας.

Ο Χουσεΐν προσφέρεται να με ξεναγήσει στον καταυλισμό. Σε μια σκηνή συναντάμε τα οκτώ άτομα που διασώθηκαν το πρωί. Ο Ιζμάν Αλί είναι ο μικρότερος της συντροφιάς, ενώ ο Μουντασέρ Σμπιράμ ο μεγαλύτερος, 29 ετών και κουρέας στο επάγγελμα. Οι υπόλοιποι –ο Σουέμπ Αζέμ, ο Τεγέμπ Περβιέζ, ο Αλί Χαντέρ, ο Ζαφέρ Ικμπάλ, ο Μουζαμπέλ Μανζούρ και ο Γκουλάμ Φριντ– κατάγονται από τις πόλεις Gujrat και Mandi Bahauddin στο βορειοδυτικό Πακιστάν και ήταν αγρότες, όπως μου λένε.

Στη σκηνή μπαίνουν ο Ιωακείμ Βράβας με τη Σοφία Ιωάννου. Ο Ιωακείμ είναι επικεφαλής διαχείρισης δωρεών και συμβάσεων και η Σοφία διευθύντρια επικοινωνίας και ανεύρεσης πόρων της οργάνωσης Αλληλεγγύη-Solidarity Now, η οποία στηρίζει την Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής για τη λειτουργία δύο κινητών μονάδων: στη Λέρο είναι ήδη σε λειτουργία ενώ στην Κω υπό κατασκευή. Στο πλαίσιο του προγράμματος και με τη σύμπραξη των μη κυβερνητικών οργανώσεων PRAKSIS και ΜΕΤΑδραση (σε συνεργασία με την Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής), προσπαθούν να παρέχουν στους πρόσφυγες ιατρικές εξετάσεις, είδη πρώτης ανάγκης, υπηρεσίες διερμηνείας καθώς και πρόσβαση σε ένα ευρύ πεδίο άλλων υπηρεσιών. Ο Μουντασέρ τους ρωτά με αγωνία τι θα επακολουθήσει τώρα και αν τα σύνορα είναι ανοιχτά για να πάνε στην Ιταλία. Τους απαντάμε πως για την ώρα τα σύνορα είναι κλειστά και ίσως χρειαστεί να μείνουν για ένα διάστημα στην Κω μέχρι να μεταφερθούν αλλού. Η κουβέντα αυτή προηγήθηκε των όσων συμφωνήθηκαν στις Βρυξέλλες την περασμένη Παρασκευή (18/03) στη Σύνοδο Κορυφής, που προβλέπουν ότι όσοι εισέρχονται παράτυπα στα ελληνικά νησιά από την Τουρκία από τα μεσάνυχτα του Σαββάτου προς την Κυριακή 20 Μαρτίου θα επαναπροωθούνται νομίμως στο τουρκικό έδαφος μετά τις 4 Απριλίου. Βέβαια, σύμφωνα με πληροφορίες του ιταλικού πρακτορείου ANSA, όσοι μετανάστες έχουν μπλοκαριστεί ήδη στην Ειδομένη δεν πρόκειται να σταλούν πίσω στην Τουρκία. Ουσιαστικά αρκούσαν ελάχιστες ημέρες μετά τη συμφωνία για να κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα κακώς κείμενα, με θύματα χιλιάδες εγκλωβισμένους πρόσφυγες και μετανάστες. Ο Ιωακείμ με διορθώνει ως προς τον όρο «μετανάστης» για τους Πακιστανούς και τους Αφγανούς. «Η Σύμβαση για το Καθεστώς Προσφύγων και Αιτούντων Άσυλο του 1951 (σ.σ. αναπόσπαστο κομμάτι των Συμβάσεων της Γενεύης) είναι αυτήν τη στιγμή υπό αμφισβήτηση από τους ίδιους τους ανθρώπους που θα έπρεπε κανονικά να είναι οι θεματοφύλακές της. Η σύμβαση υπογράφηκε για να προστατεύσει και να καλύψει τους πρόσφυγες στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτήν τη στιγμή η ίδια η Ευρώπη αμφισβητεί τις προβλέψεις της σύμβασης, κάνοντας έναν αδικαιολόγητο διαχωρισμό ανάμεσα σε πρόσφυγες και μετανάστες, πριν καν εξετάσει το αντίστοιχο αίτημά τους. Στην πραγματικότητα, με βάση το Διεθνές Δίκαιο, ένας άνθρωπος είναι πρόσφυγας ανεξάρτητα αν κάποιος του το έχει αναγνωρίζει ή όχι. Κανονικά κάθε άνθρωπος που έρχεται στην Ελλάδα ή σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό έδαφος θα έπρεπε να θεωρείται πρόσφυγας, εφόσον επικαλείται αυτή την ιδιότητα, και να απολαμβάνει προστασίας καθώς και ανάλογα δικαιώματα μέχρι να εξεταστεί το αίτημά του. Σήμερα ζούμε κάτι τελείως παράλογο, έναν αδιανόητο, αυθαίρετο διαχωρισμό που ξεκίνησε από την ΠΓΔΜ και υιοθετήθηκε και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Συγκεκριμένα, πρόσφυγες θεωρούνται μονάχα οι Σύροι και μέχρι πρότινος οι Αφγανοί, ενώ οι Πακιστανοί εξ ορισμού όχι. Αυτό παραβιάζει καταφανώς όλο το Ανθρωπιστικό Δίκαιο, καθώς στους ανθρώπους αυτούς θα έπρεπε με το που εκθέτουν την ιστορία τους στις αρμόδιες υπηρεσίες να επιτρέπεται να διεκδικήσουν την αναγνώριση της προσφυγικής ιδιότητας. Ναι μεν υπάρχουν περιοχές του Πακιστάν που δεν βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, όμως κάποιες φυλές διώκονται, ενώ και μεμονωμένα κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν στη χώρα προέλευσής τους λόγω ιδιαίτερων συνθηκών που απειλούν τη ζωή τους. Σε πιο απτά καθημερινά παραδείγματα, υπήρχε παλαιότερα η υπόθεση μιας παντρεμένης γυναίκας που σύναψε εξωσυζυγική σχέση με άλλον άντρα και τους κυνηγούσε όλο το χωριό να τους σκοτώσει. Αυτοί κανονικά θα έπρεπε να εκθέσουν την ιστορία τους και να διεκδικήσουν το προσφυγικό καθεστώς, σήμερα όμως δεν έχουν πρόσβαση σε αυτήν τη διαδικασία. Αντίστοιχα, ένας gay πρόσφυγας από το Μαρόκο αυτήν τη στιγμή αποτρέπεται από το να ζητήσει άσυλο, διότι του αποκρύπτονται πληροφορίες για τη διαδικασία ή πριμοδοτείται η διαδικασία εθελοντικής επιστροφής σε μια χώρα όπου η ζωή του απειλείται καθημερινά. Εν ολίγοις, η Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων δεν εφαρμόζεται με σωστούς και δίκαιους όρους».

Το απόγευμα συναντάμε σε ένα μικρό καφενείο τον καπεταν-Γιώργο, τον άνθρωπο που έσωσε από πνιγμό τους οκτώ νεαρούς Πακιστανούς το πρωί της ίδιας ημέρας. Μας καλεί εγκάρδια στο τραπέζι του. Το ουκρανικό όνομά του είναι Γιούρι Κόντσα, ετών 50. Η κουβέντα ανοίγει ρωτώντας τον πώς βίωσε ο ίδιος τη διάσωση. «Τα κουπιά τους είχαν σπάσει και η βάρκα είχε πάρει νερά. Το πόδια τους κρέμονταν έξω και προσπαθούσαν να κρατηθούν όπως-όπως μακριά από τη θάλασσα. Όμως με τον αέρα κόντρα ήταν πολύ δύσκολο – είναι βέβαιο ότι θα πνίγονταν. Είχα βγει για χταπόδια το πρωί και τους είδα από μακριά να παλεύουν για τη ζωή τους. Αμέσως ειδοποίησα το Λιμενικό και εκείνοι μου έδωσαν το ΟΚ να προσεγγίσω στο σημείο και να βοηθήσω. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το βλέμμα τους την ώρα που έφτασα. Ήταν μια στιγμή συγκλονιστικής έντασης. Φώναζαν, ούρλιαζαν και μόλις ανέβηκαν στο σκάφος μού φιλούσαν τα χέρια. Αισθανόμουν άβολα, δεν ήξερα τι να κάνω. Μερικές φορές οι άνθρωποι μπορεί να μιλούν διαφορετικές γλώσσες, αλλά σε τέτοιες καταστάσεις επικοινωνούν με έναν απροσδιόριστο τρόπο. Δεν μπορώ να το εξηγήσω. Εγώ δεν είμαι μορφωμένος, χασάπης σε σούπερ μάρκετ είμαι. Το σκάφος το 'χω για χόμπι, για να ψαρεύω πού και πού». Στην περιοχή του παραλίγο ναυαγίου υπήρχε και ένα άλλο αλιευτικό πιο κοντά, αλλά δεν προσέγγισε το σημείο. Τον ρωτώ γιατί. «Κάποιοι πάνε, άλλοι όχι. Αν έχει παιδιά, συνήθως πάνε. Τι να σου πω, δεν ξέρω, ο καθένας κάνει τις επιλογές του. Εγώ δεν τα ξεχωρίζω αυτά. Ζωές είναι όλες. Δεν μπορούσα να τους αφήσω να πνιγούν. Ξέρω πώς είναι να αποχωρίζεσαι την πατρίδα σου. Να φεύγεις μόνος και να μη σε βοηθάει κανένας στο μέρος όπου καταλήγεις. Κάπως έτσι ήρθα κι εγώ και στην Κω. Ήταν πολύ δύσκολα στην αρχή. Κανείς δεν βοηθούσε. Έφυγα από το Ντονέτσκ το '98. Μέχρι και το 2012 πήγαινα κάθε χρόνο. Τώρα λόγω του πολέμου δεν μπορώ να γυρίσω, είναι επικίνδυνα τα πράγματα». Τον ρωτώ γιατί βάφτισε το σκάφος του Ντάνκαν. «Από το βιβλίο του Ιουλίου Βερν Τα Παιδιά του Πλοιάρχου Γκραντ», απαντά. Εύστοχη επιλογή, ομολογουμένως, καθώς τα δύο παιδιά του χαμένου πλοιάρχου, η Μαίρη και ο Ρόμπερτ, ταξίδευαν με τη θαλαμηγό Ντάνκαν του λόρδου Γκλέναρβαν, αναζητώντας τα ίχνη του. Σήμερα το σκάφος Ντάνκαν αναζητά προσφυγικά ίχνη στη θάλασσα. «Χταπόδια πάντως δεν έβγαλες σήμερα», τον πειράζει ο Γιώργος λίγο προτού φύγουμε. Ο Γιούρι γελά δυνατά. «Έβγαλα ανθρώπους, ακόμα καλύτερα».

Περισσότερα από το VICE

Οι Πρώτες Αντιδράσεις των Προσφύγων στην Ελλάδα Μετά τις Βομβιστικές Επιθέσεις στις Βρυξέλλες

Οι Νέοι Άνεργοι της Ελλάδας Φωτογραφίζονται Γυμνοί στο Σπίτι τους

O 15χρονος που Βοηθάει τον Ντόναλντ Τραμπ να Κατακτήσει τον Κόσμο