Οι Άνθρωποι Έχουν Γίνει Πολύ Καλοί στο να Λένε Ψέματα

Θα ήθελα να πω πως πάντα λέω την αλήθεια, αλλά αυτό θα ήταν ψέμα.

Και για να πω την αλήθεια μια από τις πρώτες μου δουλειές ήταν ουσιαστικά μια η οποία στηριζόταν στην ικανότητά μου να λέω ψέματα. Πριν από έξι χρόνια περίπου, όταν δούλευα για ένα περιοδικό φαγητού μιας εφημερίδας, η δουλειά μου ήταν να παίρνω εστιατόρια και να κάνω παράλογες απαιτήσεις, προσποιούμενος πως ήμουν ο ατζέντης κάποιου celebrity. Ακόμα θυμάμαι την πρώτη φορά που το έκανα. Καθισμένη σε ένα πουφ, με ένα Nokia 1100 στο ιδρωμένο μου χέρι, να ρωτάω τον διευθυντή του Wagamama στο Soho, αν υπήρχε πρόσβαση για αναπηρικά καροτσάκια στο εστιατόριο, επειδή είχαν έρθει μερικά Dalek το σαββατοκύριακο για κάτι promo events.

Κάθισα και περίμενα, με το πουφ να μετακινείται από κάτω μου. Θα με πίστευε αυτός ο γλυκύτατος άνθρωπος; Πολύ περισσότερο θα πίστευε πως ένα από τα Dalek ήταν vegetarian; Κατάλαβα ότι αν έχεις αρκετή θέληση, μπαίνεις σε οποιονδήποτε ρόλο, επομένως οτιδήποτε κι αν πεις μπορεί να φαίνεται αληθοφανές. Ο διευθυντής του καταστήματος πήγε έξω, τσέκαρε τον ανελκυστήρα και μου επιβεβαίωσε πως ναι, μπορούσε να μεταφέρει έναν τόνο μετάλλου, οπότε «ήμασταν εντάξει». Εν συνεχεία μου ανέφερε τις tofu επιλογές του μενού.

Δεν έχω λόγια να περιγράψω την ανακούφιση που ένιωσα, όταν συνειδητοποίησα πως ήμουν μια αποτελεσματική αλχημίστρια μαλακίας. Ότι ήμουν καλή ψεύτρα ρε παιδί μου. Να σημειώσω δε, ότι για τους επόμενους έξι μήνες, τρομοκράτησα πολλούς ακόμα εστιάτορες, ώστε να πληρώσω το νοίκι μου.

Μετά από έξι μήνες η στήλη μου ακυρώθηκε και ξέρετε κάτι; Ανακουφίστηκα. Το να λες ψέματα είναι πολύ σκληρή δουλειά. Είχα σιχαθεί. Είχα σιχαθεί με το πόσο απαρέγκλιτα απονήρευτοι ήταν οι διευθυντές των εστιατορίων, αλλά πολύ περισσότερο σιχάθηκα την δική μου δημιουργικότητα. Γιατί το να είσαι καλός ψεύτης δεν είναι και τίποτα για το οποίο πρέπει να υπερηφανεύεσαι.

Γιατί το κάνουμε λοιπόν; Συχνά τζάμπα, καθημερινά, σε σημείο συνήθειας και προς αυτούς που αγαπάμε. Γιατί το βρίσκουμε αναγκαίο;

Κοιτώντας τώρα εκείνη την περίοδο, δικαιολογούσα το γεγονός ότι ήμουν ψεύτρα για τα λεφτά, με το να λέω στον εαυτό μου, ότι συνένοχος στην όλη διαδικασία ήταν και ο συνομιλητής μου. Αυτό μπορεί να ακούγεται περίεργο -λες και φταίνε εκείνοι- αλλά ουσιαστικά είναι το βασικό επιχείρημα της ομιλίας της Pamela Meyer στο TED, που έγραψε το βιβλίο με τίτλο Liespotting. Όπως εξηγεί η ίδια: «Είμαστε εναντίον του ψέματος, αλλά συγκεκαλυμμένα η κοινωνία μας εγκρίνει το ψέμα εδώ και αιώνες. Είναι τόσο παλιό όσο η ίδιας μας η αναπνοή. Είναι μέρος της κουλτούρας και της ιστορίας μας».

Αυτά βέβαια δεν σημαίνει ότι το παραδεχόμαστε. Εικάζεται πως το 91% από εμάς, εμπλουτίζει γεγονότα με μαλακίες, αλλά βάζω στοίχημα ότι δεν θα αποκαλούσες τον εαυτό σου ψεύτη.

Πάρτε για παράδειγμα τον συγγραφέα, δημοσιογράφο και ντοκιμαντερίστα Jon Ronson. «Είμαι πολύ κακός στο να λέω ψέματα», μου λέει. Και προφανώς ξέρει καλά το αντικείμενο, μιας και έχει στηρίξει την καριέρα του στην ικανότητά του να εντοπίζει τις μπούρδες των άλλων. Η ανικανότητά του να λέει ψέματα βέβαια, δεν είναι ακριβώς δική του επιλογή. «Όλος μου ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα, είναι μια μίξη άγχους, ενοχών και τύψεων, οπότε το να λέω ψέματα είναι αντιπαραγωγικό για μένα».

«Όλοι οι άνθρωποι που έχω γνωρίσει είναι εκπληκτικοί κλέφτες», μου εξηγεί, «και ένα από τα πράγματα για τα οποία έχω γράψει εκτενώς, είναι το παθολογικό ψέμα. Κανονικοί, επιτυχημένοι άνθρωποι, που αν τους πιάσεις να λένε ψέματα, δεν αισθάνονται άσχημα. Απλά δεν τους νοιάζει. Αν πάρεις συνέντευξη από έναν ψυχοπαθή, το βλέπει αυτό ξεκάθαρα. Υπάρχει μια απουσία συναισθήματος».

Το παράδειγμα που έρχεται άμεσα στο μυαλό του Ronson, είναι μια συνέντευξη που είχε κάνει για το The Psychopath Test, με τον αρχηγό των Αϊτινών ομάδων θανάτου Emmanuel Constant. O Constant -ή Toto- ήταν ο συνιδρυτής του Front for the Advancement and Progress of Haiti, που ήταν γνωστό και ως Fraph, το οποίο συστηματικά εκφόβιζε τους οπαδούς του εξόριστου προέδρου της Αιτής. Η λίστα με τα εγκλήματά του ήταν τόσο μακροσκελής και περιείχε τόσες απαίσιες πράξεις που δεν θα χώραγαν σε αυτό το άρθρο. Φτάνει απλά να πούμε ότι ο τύπος ήταν μεγάλο τσουτσέκι.

«Το μόνο που ήθελε να κάνει όμως, ήταν να υπερασπιστεί την αθωότητά του, παρά τις θηριωδίες που είχε διαπράξει», λέει ο Ronson. «Ήταν εκνευριστικό γιατί διέκοπτε την πορεία της συνέντευξης. Έκανε πως έκλαιγε, πράγμα περίεργο, γιατί ήταν λες και υπερέβαλε επίτηδες, σαν κακός ηθοποιός». Ο Ronson προτείνει πως οι άνθρωποι υποθέτουν πως οι ψεύτες είναι κάποιοι Μακιαβελικοί τύποι που λένε ψέματα για να γίνουν αρεστοί». Αλλά στην περίπτωση του Constant, όταν τα ψέματά του ήταν μπροστά του, δεν φάνηκε να μετανιώνει για κάτι. Απλά δεν του καιγόταν καρφί.

Το να ξέρεις ότι ο άλλος σου λέει ψέματα, δημιουργεί μια περίεργη δυναμική. Αλλά τι γίνεται με τα μικρά ψεματάκια που λέμε κάθε μέρα; Η Meyer εξηγεί πως είναι μια πράξη συνεργασίας, καθώς ένα τέτοιο ψέμα αποκτά την πραγματική του δύναμη, μόνο όταν ο άλλος αποφασίζει να πιστέψει το ψέμα μας.

Μερικοί από τους πιο γνωστούς ανθρώπους της ιστορίας ήταν ψεύτες. Μας συναρπάζουν οι ψεύτες. Μερικοί άνθρωποι έγιναν γνωστοί εξαιτίας της ψευτιάς τους και εμείς απλά το καταπίνουμε.

Οι πολιτικοί για παράδειγμα, μας παρέχουν έναν εξαιρετικό τρόπο να μπούμε στον κόσμο του ψέματος. Κι αυτό γιατί οι περισσότεροι πολιτικοί, αν και μπαίνουν στο πολιτικό παιχνίδι με ιδεώδη και με μια αίσθηση της αλήθεια και της δικαιοσύνης, διαβρώνονται γρήγορα όταν καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στην υποστήριξη της αλήθειας και στην νίκη. Από εκεί, ξεκινούν να ψεύδονται. Επιπλέον, έχουμε φτάσει στο σημείο να περιμένουμε ότι θα υπάρχει η ενδημική εξαπάτηση, έστω και αν μας πειράζει πάρα πολύ όταν μας λένε ψέματα.

Υπάρχουν βέβαια στιγμές, που το να λες ψέματα, είναι ΟΚ. Όχι καλό απαραίτητα, αλλά υπάρχουν στιγμές που δεν πρέπει να είμαστε τόσο καταδικαστικοί. Μιλάμε σε αυτό το σημείο για τα «λευκά ψέματα» και λειτουργούν όταν χρησιμοποιούνται για το ευρύτερο καλό. Για παράδειγμα, λέω ψέματα στην μαμά μου σχετικά με το πότε φτάνει το τραίνο μου, γιατί πάντα αργεί. Πείτε με μαλακισμένη αν θέλετε, αλλά μου σπάει τα νεύρα όταν αργεί, οπότε στα μάτια μου αυτό είναι ένα μικρό, λευκό ψέμα που αποτρέπει έναν ενδεχόμενο τσακωμό. Το TARS, το ρομπότ στο Interstellar, λειτουργεί με 90% ειλικρίνειας, κάτι που ο προγραμματιστής θεωρεί πως είναι το μέγιστο ποσοστό.

Αν έχετε δυσκολίες με το να βγάζετε την αλήθεια, πίσω από όλο αυτό το παραπέτασμα μαλακίας με το οποίο ζούμε, η Meyer δίνει μερικά πολύ ανακουφιστικά στοιχεία για το ψέμα, στην ομιλίας της στο TED. Σύμφωνα με αυτά, θα πεις ψέματα σε έναν σύντροφο στην μια από τις δέκα κουβέντες που θα κάνετε και αν δεν είστε και παντρεμένοι, μάλλον θα το κάνετε περισσότερο. Οι άντρες ψεύδονται περισσότερο από τις γυναίκες (o Ronson πιστεύει πως οι άντρες φοβούνται περισσότερο τις συνέπειες του να λένε την αλήθεια και της όποιας τιμωρίας), οι οποίες πάντα φιλάνθρωπες, λένε ψέματα για να προστατέψουν τους άλλους. Έρευνες δείχνουν πως είναι πιο πιθανό να πούμε ψέματα το απόγευμα και το βράδυ, όταν το μυαλό μας είναι πιο κουρασμένο.

Βέβαια, έχω δεχτεί απαίσια ψέματα τόσο από τους γονείς μου, όσο και από σύντροφο, αλλά επειδή είμαι συγγραφέας και συχνά γράφω για τον εαυτό μου, μπορώ να μειώνω την ζημία που μου προκαλεί με το να γράφω γι' αυτό, βγάζοντας λεφτά.

Το ψέμα είναι ζημιογόνο, διαβολικό και ακριβό. Ένας άλλωστε από τους βασικούς σκοπούς της ψυχανάλυσης είναι να βοηθήσει την επιδιόρθωση της ζωής του ασθενή, ο οποίος δέχτηκε το ψέμα. Τα ψέματα υπονομεύουν την μνήμη μας, κάνοντας μας να αμφισβητήσουμε κάθε αλήθεια πάνω στην οποία είναι χτισμένη η ζωή μας. Τα θύματα ενός ψέματος, βιώνουν μια πολύ πιο οδυνηρή εμπειρία από τον ψεύτη. Επιπλέον, σύμφωνα με μια γνωστή μου θεραπεύτρια, «τείνουν να κατηγορούν τον εαυτό τους για τα ψέματα του άλλου».

Λέγοντας αυτό βέβαια, ο αντίποδας μπορεί να είναι μια αρκετά δύσκολη ιστορία. Στο επόμενο βιβλίο του (που θα βγει κάποια στιγμή μέσα στην επόμενη χρονιά), ο Ronson θα μιλήσει για την ριζοσπαστική ειλικρίνεια. «Λες στους ανθρώπους την απόλυτη αλήθεια. Η ριζοσπαστική αλήθεια είναι περίεργη. Το να αντικαθιστάς το ψέμα με κάτι αρκετά επιθετικό, δημιουργεί προβλήματα».

Ποια είναι η απάντηση λοιπόν; Να αντιμετωπίσεις τον ψεύτη και να αποκαλύψεις το γεγονός ότι ο αρραβωνιαστικός σου είναι κοινωνιοπαθής για παράδειγμα; Ή «αγοράζεις» τα ψέματά τους; Μπορείς βέβαια απλά να δεχτείς ότι εδώ είμαστε. Εδώ ανήκουμε. Ψεύτες σε έναν ένα ψεύτικο κόσμο, που λένε συνέχεια ψέματα. Από τα τρία που ανέφερα θα ήθελα να πω ότι θα έκανα το πρώτο. Αλλά θα έλεγα ψέματα.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.