Οι Κλόουν της Ειδομένης

Κείμενο: Κώστας Κουκουμάκας

Το περασμένο τριήμερο ήταν το πιο δύσκολο στο προσφυγικό καμπ της Ειδομένης, στην ουδέτερη ζώνη των συνόρων Ελλάδας-ΠΓΔΜ, μετά τα γεγονότα του περασμένου Αυγούστου. Ακολουθώντας τις αποφάσεις-ντόμινο των βορειότερων χωρών της λεγόμενης Βαλκανικής Οδού, τα Σκόπια έκλεισαν τα σύνορα στους πρόσφυγες που δεν κατάγονται από Συρία, Αφγανιστάν και Ιράκ. Οι «αποκλεισμένοι», άνθρωποι από το Ιράν, το Πακιστάν, την Παλαιστίνη, την Αφρική κ.α. αρνήθηκαν να αποχωρήσουν, κλείνοντας το ελεγχόμενο πέρασμα στην οριογραμμή, ακριβώς στο σημείο διέλευσης της σιδηροδρομικής γραμμής, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το αδιαχώρητο. Στην πράξη, ελάχιστοι περνούσαν στη γειτονική χώρα κι επιπλέον κατέφθαναν συνεχώς νέα λεωφορεία από τον Πειραιά. Την ίδια στιγμή, σκαπτικά συνεργεία της ΠΓΔΜ παρέμεναν στα σύνορα, συνεχίζοντας το πολιτικό μπρα-ντε-φερ για την κατασκευή φράχτη κατά μήκος των συνόρων με την Ελλάδα.

Σε αυτό το μαύρο σκηνικό, υπήρξε μία μόνο φωτεινή στιγμή. Μια παρέα κλόουν, μέλη της διεθνούς ομάδας εθελοντών Clowns Without Borders (CWB), βρίσκονταν ανάμεσα στις σκηνές των προσφύγων και τις τέντες των ανθρωπιστικών οργανώσεων, δίνοντας παραστάσεις για τα προσφυγόπουλα στη μέση του πουθενά, στο κέντρο του δράματος. Σε ένα από τα διαλλείματα, συνάντησα τον Moisès Queralt Frias, Ισπανό κλόουν από την πόλη Τιάνα κοντά στη Βαρκελώνη, ο οποίος εργάζεται στους CWB από το 2007. Ζήτησα να μου αφηγηθεί την ιστορία.

Το καλοκαίρι του 1993, ένας Καταλανός κλόουν, ο Tortell Poltrona, επισκέφθηκε μαζί με μερικούς ακόμη καλλιτέχνες έναν προσφυγικό καταυλισμό στην Κροατία, στο μέσον του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας. «Ξέρεις τι μας λείπει περισσότερο; Το χαμόγελο. Πότε θα ξανάρθεις;» τον ρώτησαν. Τότε ακριβώς γεννήθηκαν οι Payasos Sin Fronteras (Clowns Without Borders). Εμπνευσμένος από τον Poltrona, ο κλόουν Moshe Cohen ίδρυσε του CWB στις ΗΠΑ το 1995. Σήμερα δραστηριοποιούνται πολλές ομάδες σε εμπόλεμες ζώνες και προσφυγικούς καταυλισμούς ανά τον κόσμο.

VICE: Σε ποιες χώρες έχεις βρεθεί με τους Clowns Without Borders;
Moisès Queralt Frias: Έχω ταξιδέψει στο Περού, τη Μοζαμβίκη, το Κονγκό, τον Λίβανο, την Ιορδανία, το Καμερούν και τώρα την Ελλάδα και την ΠΓΔΜ.

Τι ακριβώς κάνετε στην Ελλάδα;
Δίνουμε παραστάσεις στο προσφυγικό καμπ της Ειδομένης, προσπαθώντας να κάνουμε, έστω για λίγο, τα παιδιά να ξεχαστούν και να χαμογελάσουν. Αλλά όχι μόνο τα παιδιά, καθώς και ενήλικες έρχονται να δουν τις παραστάσεις μας, το έχουν και αυτοί ανάγκη. Συνήθως δίνουμε δύο παραστάσεις τη μέρα. Επισκεφθήκαμε επίσης το καμπ της Γευγελής, στην άλλη πλευρά των συνόρων, όμως κάποια στιγμή οι αρχές της ΠΓΔΜ μας είπαν ότι χρειάζεται ειδική άδεια για να βρισκόμαστε εκεί, και τώρα περιμένουμε να εκδοθεί. Την περασμένη εβδομάδα βρεθήκαμε στην Αθήνα, στον Ελαιώνα και την Πλατεία Βικτωρίας. Στη Λέσβο βρέθηκε άλλη ομάδα των CWB από τις ΗΠΑ και τη Σουηδία.

Η αποστολή στην Ειδομένη αποτελείται μόνο από Ισπανούς;
Κυρίως ναι, αλλά υπάρχουν επίσης κλόουν από την Αργεντινή και τη Βραζιλία.

Ποιο είναι το καθημερινό πρόγραμμα στο καμπ;
Φθάνουμε γύρω στις 10-11 το πρωί και το πρώτο πράγμα που τσεκάρουμε είναι ο καιρός, ο οποίος αλλάζει κάθε μέρα. Μετά ετοιμαζόμαστε, παίρνουμε μία ανάσα και η παράσταση ξεκινά.

Πώς αντιδρούν τα παιδιά;
Είναι πολύ χαρούμενα με την παρουσία μας και οι αντιδράσεις τους είναι άμεσες. Συμμετέχουν ενεργά στις παραστάσεις. Το ίδιο και οι γονείς τους. Μετά από κάθε σόου, μας πλησιάζουν με ένα πλατύ χαμόγελο για να μας ευχαριστήσουν, και συνήθως ζητούν να βγουν μαζί μας μια φωτογραφία, ώστε να μας θυμούνται στη συνέχεια του ταξιδιού. Ένας πατέρας μας είπε ότι μας είδε στον ύπνο του το προηγούμενο βράδυ και ότι τα παιδιά του προσπαθούσαν να μιμηθούν τα νούμερα που κάναμε στην παράσταση.

Πόσο δύσκολο είναι να δίνεις παράσταση σε τόσο δύσκολο περιβάλλον;
Μερικές φορές είναι σκληρό, γιατί βλέπεις τα συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτοί οι άνθρωποι καταφθάνουν εδώ. Ορισμένοι σου αφηγούνται την προσωπική τους ιστορία, σοκάρεσαι όμως πρέπει την επόμενη στιγμή να δώσεις παράσταση και να χαρίσεις χαμόγελα. Ευτυχώς, δεν είναι η πρώτη μας εμπειρία. Έτσι, όταν φοράμε τα ρούχα του κλόουν και την κόκκινη μύτη, παίρνουμε δύναμη και είναι πολύ σημαντικό να βλέπουμε ότι αυτό που κάνουμε είναι χρήσιμο κάτω από αυτές τις περιστάσεις.

Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή μέχρι σήμερα;
Είναι πολύ σκληρό όταν βλέπεις ένα παιδί μόνο, ασυνόδευτο, χωρίς οικογένεια. Επίσης, σε πολλές ζωγραφιές τα παιδιά σχεδιάζουν πνιγμούς στη θάλασσα – αυτό που ζωγραφίζει ένα παιδί αποτυπώνει με τον πιο απλό και άμεσο τρόπο όσα φοβερά έχει ζήσει.

Από την άλλη, ένας άνθρωπος από το Μαρόκο μας διηγήθηκε σήμερα το πρωί την προσωπική του ιστορία. Μετά από ένα μακρύ ταξίδι, έχοντας χάσει πολλά χρήματα, έφτασε στην Ειδομένη, όπου τα σύνορα με την ΠΓΔΜ είναι κλειστά για όσους δεν προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Παραμένει στον καταυλισμό ήδη για πέντε μέρες και δεν ξέρει τι πρέπει να κάνει, πού να πάει. Και όταν ένας άνθρωπος σου λέει αυτό το πράγμα, μπορείς να αναλογιστείς τι περνούν όλοι οι υπόλοιποι μαζί του.

Το γέλιο είναι λύση στο δράμα των προσφύγων;
Φυσικά! Σίγουρα, όχι η πιο δραστική λύση, αλλά βοηθά πολύ. Και όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά επίσης για τους ενήλικες. Ακόμη και οι εργαζόμενοι και οι εθελοντές των υπόλοιπων ΜΚΟ μας λένε ότι είναι σημαντικό αυτό που κάνουμε, βοηθώντας τους πρόσφυγες να ξεχάσουν έστω για λίγο το δράμα τους και να πάρουν ελπίδα στη μέσα αυτού του τρελού ταξιδιού. Το καλό είναι ότι βλέπουμε άμεσα το αποτέλεσμα της δουλειάς μας στο καμπ, κάθε στιγμή.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου;
Πιθανώς θα πάω στην Κολομβία τον ερχόμενο Φλεβάρη, όμως, αν η κατάσταση στην Ειδομένη παραμείνει ίδια, ίσως επιστρέψω. Εδώ συμβαίνει ένα πολύ μεγάλο δράμα και θα ήθελα να γυρίσω για να προσπαθήσω να βοηθήσω λιγάκι.

Περισσότερα από το VICE

Η «Κληρονομιά» του Pablo Escobar: Ναρκωτικά, Δολοφόνοι και Λεφτά

Τι Έμαθα Ξοδεύοντας μια Μέρα σε ένα Sexpo

Φωτογραφίζοντας τις Τελευταίες Ημέρες της Disco