Κρίση, Εγκατάλειψη και το «Τέλος» της Ευρωπαϊκής Ένωσης

To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Η Μίνι-Ευρώπη είναι ένα τουριστικό αξιοθέατο στο οποίο τα ευρωπαϊκά μνημεία και τα ιστορικά γεγονότα αναπαράγονται σε μινιατούρες που θυμίζουν διόραμα στιλ Legoland. Χρηματοδοτούμενο εν μέρει από την Ευρωπαϊκή Ένωση και σε τοποθεσία έξω από τις Βρυξέλλες, είναι μια κακής ποιότητας απομίμηση ενός τόπου που δεν υπάρχει: της Ευρώπης όπως τη φαντάστηκαν οι ιδεαλιστές της Ευρωπαϊκής Ένωσης· αρμονική, ευημερούσα, απαλλαγμένη από ιδεολογίες. Για τον φωτογράφο Lewis Bush ήταν η τέλεια τοποθεσία για μια σειρά σατιρικών καρτ ποστάλ με τίτλο A Model Continent, που τοποθετεί τη Μίνι-Ευρώπη, αλλά και την αληθινή, υπό το κατάλληλο μουντό φως.

Οι αξιώσεις του πάρκου μινιατούρων να γίνει ουτοπία υποσκάπτονται από το πώς φαίνεται: σαν ένας «μη-τόπος» που έχει μαραζώσει και καταρρέει. Επιλέγοντας μια μουντή μέρα του Δεκεμβρίου για να τραβήξει τις φωτογραφίες του και αποφεύγοντας όλες τις σχετικές με τα συμφραζόμενα πληροφορίες στις καρτ ποστάλ, ο Bush απεικονίζει μια Ευρώπη που προσπαθεί να καταστείλει τις αντιφάσεις της και αποτυγχάνει οικτρά. Για παράδειγμα, η Σήραγγα της Μάγχης προσφάτως είναι πιο γνωστή για τους πρόσφυγες που πεθαίνουν σ' αυτή προσπαθώντας να ξεφύγουν από έναν πόλεμο και όχι για το ότι επιτρέπει σε κάποιον να περάσει ένα Σαββατοκύριακο στο Παρίσι. Αυτό το σύμβολο ρατσιστικής υποκρισίας προς την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων εμφανίζεται σαν ένα σαπισμένο πλαστικό κουτί με νερό όπου αναπτύσσονται φύκια ενώ κάτω από αυτό περνάει ένα τρενάκι.

Γενικά μιλώντας, η δημιουργία ενός κόσμου μινιατούρων γεμάτου μικρούς ανθρώπους είναι το σημάδι ενός μεγαλομανούς που έχασε την μπάλα, μιας δύναμης που προσπαθεί να αυτο-νομιμοποιηθεί και να δώσει σάρκα και οστά στις μυθολογίες του (δεν αποτελεί έκπληξη ότι η τάση άρχισε από τη Βρετανία, με τα ανατριχιαστικά «πρότυπα χωριά» που έγιναν δημοφιλή καθώς η Αυτοκρατορία έχανε την ισχύ της). Ουσιαστικά, το A Model Continent είναι μια από τις πιο αστείες παρεμβάσεις στο ντιμπέιτ γύρω από την Ε.Ε. μέχρι σήμερα. Έστω κι αν, όπως διαπίστωσα, δεν ήταν αυτή η πρόθεση του δημιουργού του.

VICE: Γεια σου, Lewis. Πώς βρήκες αυτό το μέρος;
Lewis Bush: Ταξίδευα στην Ευρώπη το 2012, δουλεύοντας σε ένα πρότζεκτ για παρόμοια θέματα – για το ότι το παρελθόν δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς από τα ευρωπαϊκά κράτη, για το ότι υπήρχε αυτή η άλυτη ιστορική ένταση μεταξύ χωρών όπως η Γερμανία και η Ελλάδα στη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης.

Ήμουν στις Βρυξέλλες για λίγες μέρες και ουσιαστικά ήθελα κάτι χαλαρό μια και ήμουν συνεχώς έξω και φωτογράφιζα. Ένας φίλος με τον οποίο έμενα μαζί είπε «γιατί δεν πας να ρίξεις μια ματιά σ' αυτό το μέρος; Είναι κατά κάποιο τρόπο γελοίο». Έτσι, πήγα και το βρήκα απολύτως συναρπαστικό. Ήταν μια τέλεια μεταφορά γι' αυτό που έβλεπα σε μέρη της Ευρώπης όπως η Ελλάδα και η Ισπανία: αυτή η αμήχανη αδυναμία να αντιμετωπίσουν και να αποδεχθούν το παρελθόν.

Γιατί το παρήγαγες σαν μια σειρά καρτ ποστάλ;
Όταν σχεδίαζα το πρότζεκτ έπρεπε να αποφασίσω εάν θα το κάνω κανονικό φωτογραφικό λεύκωμα ή βιβλίο καρτ ποστάλ, το οποίο θα μπορούσε κάποιος να σπάσει σε κομμάτια. Τελικά, μου άρεσε κυρίως η ιδέα ότι δυνητικά θα γινόταν κομμάτια. Μου άρεσε η ιδέα ότι εάν κάποιος είχε έναν φίλο πολύ φιλοευρωπαϊστή, θα μπορούσε να βγάλει από μέσα μια καρτ ποστάλ και να του τη στείλει για να τον τσιγκλήσει.

Πώς ήταν οι άλλοι τουρίστες που βρίσκονταν εκεί;
Όταν πήγα ήταν αρκετά έρημο. Πιθανότατα εν μέρει επειδή ήταν μια άθλια μέρα του Δεκεμβρίου.

Και οι άνθρωποι που εργάζονταν εκεί;
Υπήρχαν αρκετοί εργαζόμενοι εκεί πέρα. Το πρώτο πράγμα που συμβαίνει όταν περνάς την είσοδο, είτε θες είτε όχι, είναι ότι σε παίρνει αγκαλιά ένας τύπος με γιγαντιαία στολή χελώνας, που είναι η μασκότ του πάρκου. Είναι από αυτό το είδος της γιγαντιαίας πορτοκαλί χελώνας – μια ευφυέστατη εικόνα για την ΕΕ: τι κάνουν οι χελώνες όταν αντιμετωπίζουν κίνδυνο; Βάζουν το κεφάλι μέσα στο καβούκι τους και δεν αντιδρούν πραγματικά.

Μετά είναι μια γυναίκα που περιμένει με μια φωτογραφική μηχανή και πετάγεται και σε τραβάει φωτογραφία. Οπότε πήρα μαζί μου στο σπίτι φωτογραφία όπου με αγκαλιάζει μια γιγαντιαία χελώνα με ένα γιγαντιαίο λογότυπο της Ε.Ε. πάνω της.

Το πάρκο μινιατούρων αποτελεί αντικείμενο πολλών ερευνών. Μιλούν για εθνικά άγχη. Είχες αυτού του είδους τις θεωρητικές γνώσεις κατά νου;
Υποθέτω ότι μπορούμε να διαχωρίσουμε τα πρότυπα πάρκα από τα θεματικά πάρκα. Το πρότυπο πάρκο είναι, όπως υποδηλώνει το όνομα, κάτι ιδανικό. Εάν έχεις πάει σε μέρη όπως το Beaconsfield (το παλιότερο πρότυπο χωριό στη Βρετανία), είναι σαν μια εξιδανικευμένη εικόνα μιας βρετανικής πόλης. Δεν είναι σαν την πραγματικότητα. Οπότε νομίζω ότι η Μίνι-Ευρώπη είναι αποκαλυπτική κατά μία έννοια. Σου δίνει πληροφορίες για το τι φαντάζεται κάποιος πως θα μπορούσε ή θα έπρεπε να είναι η Ευρώπη. Ποιος; Δεν ξέρω. Θα ήθελα να συναντήσω εκείνους που το επινόησαν αυτό. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα προσομοίωση του οράματος μιας τέλειας Ευρώπης, όπου οι Λευκοί Λόφοι του Ντόβερ και ο Πύργος του Άιφελ βρίσκονται δίπλα-δίπλα σε απόλυτη αρμονία.

Στα ταξίδια σου στην Ευρώπη παρατήρησες τον ιδεαλιστικό μύθο της Ε.Ε. –έθνη που έρχονται κοντά και συνεργάζονται από καλή θέληση– να αποσυντίθεται;
Πήγα σε δέκα χώρες και υπήρχε η αίσθηση διαφορετικού επιπέδου δέσμευσης στην Ε.Ε. Η χώρα όπου οι άνθρωποι φαινόταν να είναι περισσότερο υπέρ της Ε.Ε. (το 2012) ήταν η Βουλγαρία – ένα σχετικά νέο μέλος. Υπήρχαν σημαίες της Ε.Ε. παντού. Σε όσους μίλησα είπαν ότι ήταν κάτι φανταστικό. Μόλις είχαν τελειώσει μια νέα γραμμή του μετρό στη Σόφια που εν μέρει χρηματοδοτούνταν από την Ε.Ε. Εκείνη την εποχή γούσταραν πολύ την ιδέα.

Αλλά έπειτα στην Ελλάδα, όπως είναι αυτονόητο, οι περισσότεροι άνθρωποι όταν τους ρωτούσα για τα συναισθήματά τους προς την Ε.Ε. μόλις που μπορούσαν να απαντήσουν. Ήταν τόσο βιτριολικό.

Είναι αστείο ότι τα ιστορικά σημεία που απεικονίζονται στο πάρκο είναι στιγμές «Τέλους της Ιστορίας» –η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τα συλλαλητήρια Αλληλεγγύης του Λεχ Βαλέσα στην Πολωνία–, όταν οι άνθρωποι νόμιζαν ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο καπιταλισμός επρόκειτο να κυριαρχήσουν αιώνια.

Αυτό ήταν το αρχικό μου πρότζεκτ για την Ευρώπη: το «τέλος της ιδεολογίας» του Francis Fukuyama. Κατά κάποιον τρόπο, αυτό το πάρκο αφορά τις ίδιες ιδέες. Μπορεί κανείς να το δει ως υλοποίηση αυτού του κόσμου όπου η πολιτική δεν είναι πια ζήτημα και όλοι πιστεύουν το ίδιο πράγμα. Όλες αυτές οι εθνικές διαφορές ισοπεδώθηκαν από τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.

Ένα από τα περίεργα πράγματα στο πάρκο είναι η εταιρική χορηγία. Αρκετά από τα μοντέλα έχουν σπόνσορες που έχουν εισχωρήσει στην κατασκευή με περίεργους τρόπους. Έτσι, μπορεί να δεις ένα μικρό φορτηγό με το λογότυπο μιας εταιρείας παρκαρισμένο δίπλα σε ένα αρχαίο μνημείο.

Ένα βαν της Coca-Cola είναι παρκαρισμένο δίπλα σε ένα αντι-σοβιετικό «Μνημείο Ελευθερίας» στη Λετονία. Υποθέτω ότι αντιπροσωπεύει, κατά λάθος, ένα διαφορετικό είδος ελευθερίας.
Δεν μπορείς να εκτιμήσεις από τη φωτογραφία, αλλά αυτό το φορτηγό ουσιαστικά κάνει αέναους κύκλους γύρω από το μνημείο. Έτσι, είναι σαν αυτό το εξαιρετικά σημαντικό μνημείο να έχει υποβιβαστεί σε έναν τεράστιο κυκλικό κόμβο για εταιρική διαφήμιση. Επίσης, μιλάει για τον τρόπο που η ιστορία μετατρέπεται σε εμπόρευμα όχι μόνο για τους τουρίστες αλλά και για τους πολίτες επίσης.

Ποιο ήταν το αγαπημένο σου έκθεμα;
Υποθέτω ότι ως Βρετανός θα έπρεπε να επιλέξω τους Λευκούς Λόφους του Ντόβερ με αυτό τον κόκκινο κάδο και το βέλος. Ήμουν παρών στο αποκορύφωμα της προσφυγικής κρίσης στη Μεσόγειο και το κλίμα στη Βρετανία ήταν «κρατήστε τους όλους έξω». Ο κόσμος φρίκαρε για μια χούφτα πρόσφυγες που είχαν μπει στη Σήραγγα της Μάγχης, λες και ήταν κάποιου είδους εισβολή. Οπότε, βλέποντας τους Λευκούς Λόφους με αυτό το βέλος γύρω, δηλαδή «προχωρήστε, δεν υπάρχει τίποτα να δείτε εδώ». Μου άρεσε πολύ αυτό.

Σκέφτηκες το A Model Continent ως παρέμβαση στη συζήτηση για το δημοψήφισμα της Ε.Ε.;
Λοιπόν, στην πραγματικότητα όχι. Ήταν κατά κάποιο τρόπο άκαιρη συγχρονισμός. Τράβηξα τις φωτογραφίες του πρότζεκτ και έπειτα, περίπου δύο μήνες αργότερα, όταν τις έστειλα για εκτύπωση, έγινε γνωστό ότι θα έχουμε δημοψήφισμα. Νομίζω ότι η Ε.Ε. ουσιαστικά είναι καλή ιδέα. Αλλά, σαν όλες τις καλές ιδέες, έχει θέματα που πρέπει να τεθούν και να συζητηθούν. Ανησύχησα ότι κάνοντας κάτι τέτοιο, οι άνθρωποι θα έλεγαν «Ω Θεέ, είσαι δεξιός τρελάρας!».

Αλλά δεν χρειάζεται να είσαι συντηρητικός οπαδός του UKIP (Κόμμα Ανεξαρτησίας Ηνωμένου Βασιλείου) για να θέλεις να φύγεις από την Ε.Ε.
Αλήθεια είναι αυτό. Αλλά το δημοψήφισμα, κατά κάποιο τρόπο, δεν ήταν καλοδεχούμενο νέο. Ειδικά από τη στιγμή που πολλοί άνθρωποι νιώθουν έντονα για το ένα ή για το άλλο. Και επειδή ακριβώς το θέμα καταλήγει σε αυτό το δίπολο στην κάλπη, δεν υπάρχει πολύς χώρος για να γίνουν πιο ιντριγκαδόρικες συζητήσεις, του τύπου «ναι, πρέπει να μείνουμε αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αλλάξει». Πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν να το ακούσουν αυτό.

Δεν σκέφτηκα να μην κυκλοφορήσω τη δουλειά μου, παρά μόνο αφού έγινε γνωστό ότι θα γίνει το δημοψήφισμα. Αλλά έπειτα σκέφτηκα: «Κι αν βγούμε;!» Έτσι, στο τέλος, σκέφτηκα να προχωρήσω και ας την πατήσω. Έπειτα, συνειδητοποίησα ότι «ε, τουλάχιστον το UKIP θα αγοράσει ένα σωρό αντίτυπα». Γιατί να μη βγάλω χρήματα από την πολιτική νευρικότητα;

Οι κόσμοι μινιατούρων δεν φαίνονται να είναι κάτι υγιές για να ασχολείσαι μαζί τους. Μήπως η Ευρώπη έχασε τον προσανατολισμό της; Το πρότζεκτ σου φαίνεται σαν υπαρξιακή κριτική – σαν η Ευρώπη να μην υπάρχει καν.
Νομίζω ότι υπάρχει. Υπάρχει ακόμα πραγματική θέληση μεταξύ πολλών ανθρώπων να κάνουν την Ευρώπη να λειτουργήσει, γεγονός που είναι εντυπωσιακό εάν σκεφτεί κανείς όλα τα προβλήματα· αυτή την τεράστια κρίση για το ευρώ. Προβλήματα σαν κι αυτό είτε θα κομματιάσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση ή μακροπρόθεσμα θα την κάνουν ισχυρότερη. Ελπίζω ότι αυτό που θα προκύψει από το δημοψήφισμα είναι ότι η Ευρώπη θα έρθει κοντά και θα βελτιωθεί ως συνολικό αποτέλεσμα. Ας ελπίσουμε ότι, αν μη τι άλλο, ο κόσμος στις Βρυξέλλες θα πει «Ω Θεέ μου, φτάσαμε τόσο κοντά στη διάλυση. Χρειάζεται να κάνουμε σοβαρές αλλαγές και να ακούσουμε όλα εκείνα με τα οποία οι άνθρωποι έχουν πρόβλημα».

Περισσότερα από το VICE

Μια Βόλτα στα «Κόκκινα Φανάρια» της Γερμανίας

Ένα Τελετουργικό Βουντού Μέσα από Φωτογραφίες

Αυτό το Στρώμα θα σας Πει αν σας Κερατώνει το Ταίρι σας