Πήγαμε Documenta

Φωτογραφίες: Μαριλένα Βαϊνανίδη

Θα το πω απλά, με μια εικόνα: απόγευμα εντός του πέτρινου κτιρίου του Κέντρου Τεχνών του Πάρκου Ελευθερίας πάνω απ' τη Βασιλίσσης Σοφίας. Κόσμος. Κόσμος γνώριμος. Καλλιτέχνες και πανεπιστημιακοί. Φοιτητές. Διασκορπισμένοι πάνω σε 68 μπλοκ. Κρατούν σημειώσεις. Φωτογραφίζουν. Τραβούν μικρά βίντεο. 68 μπλοκ – γκρίζα. Προσομοίωση των σκαλοπατιών της Πνύκας και των σκελετών των πολυκατοικιών της Αθήνας. Δημοκρατία και ισότιμη στέγαση. Επανοικειοποιήση της πόλης και της δημοκρατίας.

Οι επαγγελματίες φωτογράφοι και οι καμεραμάν, επίσης ακροβολισμένοι γύρω απ' τα μπλοκ, που είναι μαλακά και προσομοιάζουν σε καθίσματα στη φωτεινή αίθουσα. Η δομή και η διάταξή τους δεν είναι κυκλική. Περισσότερο μοιάζουν με κύβους ριγμένους που φέρουν πάνω τους ανθρώπους.

Το μόνο στοιχείο που ενοποιεί το λεφούσι ανθρώπων είναι η κοινή κατεύθυνση που κοιτούν όλοι. Κι όμως: η παράξενη εικόνα είναι ένα Κοινοβούλιο Σωμάτων. Δεν υπάρχει θέαμα. Υπάρχει συμμετοχή. Καθείς φέρει το σώμα του πάνω στα ερείπια ενός «δημοκρατικού κοινοβουλίου» διά χειρός του καλλιτέχνη Ανδρέα Αγγελιδάκη και με την ονομασία Demos.

Είναι λίγο μετά τις 19.30. Και αν κάπως σας μπέρδεψα με τα παραπάνω, οφείλω μια επαρκή δημοσιογραφική περιγραφή. Οι 34 Ασκήσεις Ελευθερίας έχουν μόλις αρχίσει. Και αποτελούν τον πιο αβανταδόρικο πρόλογο για την Documenta 14, που θα γίνει στην Αθήνα από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο του 2017.

Τι είναι η Documenta; Μια κορυφαία εικαστική, πολυεπίπεδη έκθεση που γίνεται στο Kassel και που για πρώτη φορά θα φιλοξενηθεί στην πόλη μας, με τίτλο «μαθαίνοντας από την Αθήνα». Ποια Αθήνα όμως; Των Atenistas; Της ανάπλασης; Των free press; Του ιστορικού κέντρου όπου συνυπάρχουν τα skateboards και οι άστεγοι, το πλήθος των ανέργων και οι συνταξιούχοι; Αυτό το νήμα θα επιχειρήσει να πιάσει η έκθεση, που αποτελεί ένα ανοιχτό πείραμα, όπως μου λέει τις προηγούμενες μέρες η ηθοποιός Παρθενόπη Μπουζούρη, που συμμετέχει μαζί με τη σκηνοθέτιδα Άντζελα Μπρούσκου σε μια performance με υλικό τα κείμενα του Καστοριάδη για τη δημοκρατία και τον Επιτάφιο του Περικλή (16 Σεπτεμβρίου). Πάμε πάλι; 68 μαλακά μπλοκ. Κόσμος καθισμένος. Περιμένει να δει και να γίνει μέρος των Ασκήσεων Ελευθερίας ή Δημόσιων Δράσεων που προλογίζουν την Documenta μέχρι και τις 24 Σεπτεμβρίου. Ιστορικοί. Καλλιτέχνες. Συγγραφείς. Χορογράφοι. Ακτιβιστές.

Όλα καλά; Όχι ακριβώς. Τις προηγούμενες μέρες, η συνέντευξη Τύπου και το κείμενο που διακινήθηκε και έδινε το στίγμα των δράσεων, πυροδότησε σκληρή κριτική από κομμάτι του Τύπου. «Οι 34 Ασκήσεις Ελευθερίας έχουν στόχο να συνθέσουν μια queer αντιαποικιακή ευρωπαϊκή συμφωνία με αφετηρία τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, εμπλέκοντας στον διάλογο και φέρνοντας στο προσκήνιο αντιφρονούσες, ετερογενείς και αποσιωπημένες αφηγήσεις. Αρχίζουμε φέρνοντας κοντά την παράδοση της ριζοσπαστικής Αριστεράς και τον αντιαποικιοκρατικό αγώνα για εθνική κυριαρχία των ιθαγενών κινημάτων στην Ευρώπη», ανέφεραν μεταξύ άλλων οι διοργανωτές, σε μια ομολογουμένως αγωνιώδη προσπάθεια να τα χωρέσουν όλα και να ξεκαθαρίσουν αμέσως και ίσως κάπως άγαρμπα το πολιτικό στίγμα.

Επικριτικά σχόλια γράφτηκαν γι' αυτό, αλλά πιο πολύ για μερικούς απ' τους καλεσμένους ομιλητές των δράσεων. Διότι προφανώς, ακόμη και στα 83 του χρόνια, ο Ιταλός φιλόσοφος Antonio Negri φτιάχνει αντιθέσεις γύρω του. Για χρόνια κατηγορούμενος ως εγκέφαλος των Ερυθρών Ταξιαρχιών. Φυλακισμένος όπως και 30 χιλιάδες ακόμη Ιταλοί της άκρας Αριστεράς την περίοδο των μολυβένιων χρόνων. Ενοχοποιημένος από το κράτος και τον Τύπο τότε ακόμη και για την απαγωγή και δολοφονία του Aldo Moro. Και βέβαια αθώος ύστερα από μεγάλες δικαστικές περιπέτειες και πολυετή αυτοεξορία στη Γαλλία υπό την περίθαλψη του Althusser, του Deleuze και του Foucault. Στο πρόσωπο του Toni Negri βλέπεις όλη τη νεότερη ιστορία της ιταλικής Αυτονομίας και τις αγωνίες της μεταπολεμικής γενιάς στον χώρο της Αριστεράς.

Ο ίδιος σήμερα, καθισμένος ανάμεσα σε νέους και νέες με σταράκια, σορτσάκια, σακίδια, πάνω στα μπλοκ που προανέφερα, περνάει απαρατήρητος από πολλούς. Φοράει γαλάζιο κομψό πουκάμισο, τα γνωστά λεπτά γυαλιά του. Το βλέμμα του όμως παραμένει ένα βλέμμα νέου και ορεξάτου. Ο ίδιος, πολυγραφότατος, έχει παραδώσει τα τελευταία χρόνια μεγάλο συγγραφικό έργο. Μαζί με τον Hardt έγραψαν την περίφημη Αυτοκρατορία. Για πολλούς, ένα είδος μανιφέστου της μετα-Αριστεράς. Μια νέα ανάλυση για το παγκόσμιο χωριό και την εξουσία των χρηματαγορών. Ο Negri κάθεται ανάμεσα στον κόσμο. Μετά την ολίγο απολογητική εισαγωγή του καλλιτεχνικού διευθυντή της έκθεσης, Adam Szymczyk («Οφείλουμε να ραφινάρουμε την άγνοιά μας», είπε σε σχέση με την κριτική απ' τον Τύπο), μετά την παράξενη ψαλμωδία της ζωγράφου Linnea Dick παίρνει τον λόγο. Οι λέξεις του Negri στα γαλλικά ακούγονται καθαρές και στέρεες μέσα στον χώρο του κτιρίου. «Είμαι ένας άνθρωπος του 20ού αιώνα. Άρα ένας γέρος».

Το ελαφρώς ανηφορικό δρομάκι δίπλα στην είσοδο του μετρό του Μεγάρου Μουσικής οδηγεί στο Πάρκο Ελευθερίας. Εδώ που κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στεγαζόταν το αρχηγείο του Ειδικού Ανακριτικού Τμήματος της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (ΕΑΤ/ΕΣΑ) και τα τέσσερα πέτρινα κτίρια οριοθετούσαν τη φρίκη της Επταετίας και τα μαρτύρια εκατοντάδων αγωνιστών. Τώρα ακούγεται η φωνή του Negri. Του «μεγάλου γέρου», όπως τον αποκαλούσαν οι αστυνομικές αρχές κατά τη διάρκεια της εποχής που ενοχοποιήθηκε άδικα ως εγκέφαλος των Ερυθρών Ταξιαρχιών, στα μακρινά '70s.

Αν οι διοργανωτές έχουν όνειρο να επανεφεύρουν τη δημόσια σφαίρα, αυτό κατορθώνεται καθώς ο Negri μιλάει. Τον παρατηρώ και η εικόνα του μοιάζει να αναβιώνει αμφιθέατρο του γαλλικού Μάη του '68. Όχι, δεν είναι ένας σοφός γέροντας. Ούτε κάτω απ' το τσιμέντο έχει παραλία, όπως φώναζαν οι εξεγερμένοι του Μάη. Είναι όμως εδώ μπροστά μας η ζώσα ιστορία του νεότερου ευρωπαϊκού πνεύματος. Εξιστορεί με γλαφυρό τρόπο την περιπέτεια των ιδεών. Πώς μετά την κρίση του σοβιετικού μοντέλου το 1956 άρχισε να πηγαίνει με ομάδα συντρόφων του σε εργοστάσια της Ιταλίας. Πώς ξεκίνησε να βιώνει και να αντιλαμβάνεται τη ριζοσπαστική έλλειψη ελευθερίας. «Αρχίσαμε τότε να αναλογιζόμαστε τον ρόλο του σώματος. Επιβίωνες, δεν ζούσες», λέει ο Ιταλός διανοητής. Τότε ξεκινούν και οι ασκήσεις ελευθερίας στην πόλη. «Γιατί η πόλη ήταν προέκταση του εργοστασίου». Κάπου τότε άρχισε η άρνηση της μισθωτής εργασίας απ' το κίνημα. Κάπου τότε άρχισαν τα μαγικά χρόνια για τον Negri και τους συντρόφους του. Που όμως έληξαν θλιβερά. «Η Αριστερά πέθανε μετά το '70. Δεν μπόρεσε να ερμηνεύσει τη νέα μετάβαση της εργασίας. Εγώ και άλλοι 30.000 σύντροφοι βρεθήκαμε στις φυλακές». Μέσα στο κοινό βλέπω τη σκηνοθέτιδα Άντζελα Μπρούσκου. Τον ένα εκ των διευθυντών της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, Πρόδρομο Τσινικόρη. Τον ιστορικό Κωστή Κορνέτη, που έχει γράψει το λαμπρό Τα παιδιά της Δικτατορίας και συμμετέχει στην Documenta. Τον Ελληνοϊρανό ηθοποιό Βασίλη Κουκαλάνι. Τη μεταφράστρια Έφη Γιαννοπούλου. Τη δημοσιογράφο μόδας Έφη Φαλίδα. Γνωστά πρόσωπα της Αριστεράς και των ΜΜΕ. Ο Negri μιλάει για την οικοδόμηση σήμερα μιας δημοκρατίας. «Η δημοκρατία δεν είναι λέξη. Είναι τρόπος ζωής. Κάποια στιγμή μετά τα κινήματα του 2011 και τις πλατείες σκεφτήκαμε πως η δημοκρατία δεν αφορούσε το μέλλον αλλά το παρόν. Ακόμη κι όταν είμαστε απαισιόδοξοι, οφείλουμε να ανασυνθέτουμε την επιθυμία μας», καταλήγει εν μέσω χειροκροτημάτων.

Ο Λάπωνας της φυλής των Sami και ακτιβιστής Niillas Somby, που τον διαδέχεται στην επόμενη άσκηση ελευθερίας, είναι ομολογουμένως ένα πρωτότυπο πρόσωπο με παραδοσιακή φορεσιά. Περιγράφει τη ζωή του και μια απίθανη ακτιβιστική δράση εναντίον ενός υδροηλεκτρικού σταθμού και φράγματος. Έναν αγώνα που πήρε τη μορφή απεργίας πείνας έξω από νορβηγικό κυβερνητικό κτίριο αλλά και κατέληξε σε φυλάκιση. Ένας ρομαντικός ακτιβισμός υπεράσπισης της φύσης μέσα από μια αργή και ξέπνοη αφήγηση. «Ό,τι σου δίνει ή σου παίρνει η ζωή πρέπει να χαίρεσαι».

Ο κήπος του Πάρκου Ελευθερίας –καθώς τελειώνουν οι Ασκήσεις της πρώτης μέρας– μοιάζει να φέρνει σε πικνίκ με μεζέδες και κρασί που παρέχει δωρεάν η Documenta 14. Πολλοί κρατούν το μικρό κόκκινο βιβλιαράκι που συνεγράφη για τις ανάγκες της έκθεσης και έχει τον τίτλο Λεξικό της Ελληνικής Στρατιωτικής Χούντας, ένα γλωσσάρι λημμάτων της σκοτεινής επταετίας.

Μια ακόμη αντίφαση. Στον τρομερό χώρο των άλλοτε εφιαλτικών ανακρίσεων, η Documenta έχει μόλις ανοίξει την συζήτηση για τη δημοκρατία. Την ελευθερία. Ίσως και για το πώς μια έκθεση δεν περιορίζεται σε θέαμα αλλά μετασχηματίζεται σε ζωντανό και ανοιχτό πείραμα σκέψης, συμμετοχής και διάδρασης.

Δείτε μερικές ακόμα φωτογραφίες:

Περισσότερα από το VICE

Ο Έλληνας «Μάγειρας» που Γεμίζει Θέατρα

Ακολουθήσαμε Παιδιά Πρόσφυγες την Πρώτη Ημέρα στο Ελληνικό Σχολείο

Η Άγρια Φύση Έχει Μειωθεί Κατά Ένα Δέκατο από τη Δεκαετία του '90