Depression Era: Η Ελλάδα στην Εποχή της Ύφεσης

Φωτογραφίες: Aλέξανδρος Κατσής Πάνε περίπου τρεισήμισι χρόνια από εκείνη τη μέρα που καθόμασταν με το Δημήτρη σ' ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας και μας βρήκε ο Παύλος για να μας εξομολογηθεί μια ιδέα που στριφογύριζε στο μυαλό του: Να βρούμε έναν τρόπο - λέει - να μιλήσουμε μέσα από τη δουλειά μας για αυτό το πρωτόγνωρο που συνέβαινε στη χώρα, γι' αυτό που κι οι ίδιοι βιώναμε… και να το κάνουμε όλοι μαζί. Να φτιάξουμε μια κολεκτίβα.

Εμείς τότε μπαίναμε στο σπιράλ του σοκ, παρακολουθούσαμε τη ζωή μας να ανατρέπεται σε μια κινηματογραφική λήψη, με παγωμένο συναίσθημα και εξασθενημένα αντανακλαστικά. Λες και δεν ήταν η δική μας ζωή. Είχαμε συγκροτηθεί τα προηγούμενα χρόνια ως επαγγελματικές οντότητες μέσα από μοναχικές διαδρομές πάνω στις οποίες θεμελιώναμε την επιβεβαίωση της ύπαρξης μας σε μια αέναη κίνηση από την ανασφάλεια στο ναρκισσισμό. Δύσκολα φανταζόμασταν ότι θα μπορούσαμε να δραπετεύσουμε απ' αυτό το ατομικό ατσάλινο κλουβί και να ενταχθούμε σε μια συλλογική υπόθεση, ότι θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε αποδεσμευμένα από επαγγελματικές και οικονομικές διαμεσολαβήσεις, ότι διαφορετικές ματιές θα συνθέτονταν σε μια καλλιτεχνική συλλογική αφήγηση για την κρίση δημιουργώντας ένα θραύσμα μνήμης.

Τρεισήμισι χρόνια μετά μια ομάδα δουλεύει αδιάκοπα στο Μουσείο Μπενάκη για τη διοργάνωση της μεγαλύτερης σύγχρονης φωτογραφικής έκθεσης για την κρίση. Αυτό που κάποτε νοούνταν ως αδιανόητο, αφελές ή ουτοπικό , σήμερα είναι ένα συντελεσμένο γεγονός.

To Depression Era είναι μια συλλογικότητα φωτογράφων, ερευνητών, συγγραφέων, αρχιτεκτόνων, δημοσιογράφων, επιμελητών και θεωρητικών που στόχο έχει την αποτύπωση της κρίσης στην Ελλάδα, μέσα από εικόνες και κείμενα. Λειτουργεί υπό την ομπρέλα της ΜΚΟ "KOLEKTIV8" που ιδρύθηκε το 2011 στην Αθήνα. Στόχος του οργανισμού είναι να επαναδιατυπώσει τους όρους της καλλιτεχνικής παραγωγής και άρθρωσης του δημόσιου λόγου, θεωρώντας ότι το συγκεκριμένο project είναι κάτι παραπάνω από την καταγραφή του τραυματικού μετασχηματισμού της κρίσης. Είναι συνάμα μια νέα πρόταση για έναν άλλο τρόπο συνεργατικής και συλλογικής έκφρασης.

H αρχική έμπνευση προήλθε από το φωτογραφικό πρόγραμμα του Farm Security Administration, που σκοπό είχε να καταγράψει τις επιπτώσεις της Μεγάλης Ύφεσης (Great Depression) στη ζωή των Αμερικανών (1935-1944). Η ομάδα επί της ουσίας επανοικειοποιείται τη διττή και αμφίσημη έννοια του όρου Depression στην τομή που διατρέχει τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό ως κοινωνικοοικονομική συνθήκη φτώχειας και ως ψυχολογική συνθήκη κατάθλιψης και υπαινίσσεται ένα ερώτημα για την υπέρβαση τους ψηλαφίζοντας μια νέα υπόσχεση.

Λίγο πριν ανάψουν τα φώτα στο Μουσείο Μπενάκη για τα εγκαίνια της έκθεσης, το VICE παρουσιάζει ορισμένους από τους δημιουργούς του project

Παύλος Φυσάκης

Η ιδέα ήρθε το 2010, πήρε μορφή όμως το 2011. Είχα ξεκινήσει να φωτογραφίζω στη Νέα Ελβετία και αισθανόμουν ότι πρέπει να γίνει μια συλλογική δουλειά. Ένιωθα ότι ήθελα να ακούσω μια ιστορία για την Ελλάδα της ύφεσης. Έτσι βλέπω αυτή τη δουλειά, σαν αυτοπορτρέτο. Συνήθως μιλάμε για την κρίση αποστασιοποιημένα. Λες κι είναι η κρίση κάποιου άλλου. Κυριαρχεί ένα αίσθημα ντροπής. Νομίζω ότι αυτή ομάδα έλειπε σα σχήμα. Ο καθένας κάνει κάτι μόνος του αλλά εντάσσεται σ' ένα σύνολο. Ακόμα και συγκρούσεις υπάρχουν στο αποτέλεσμα. Εγώ όμως αυτό το βρίσκω ενδιαφέρον.

Ζούσαμε σε μια εποχή της τέχνης στην Ελλάδα, όπου ακόμα και οι γκαλερί έκαναν άνοιγμα στη φωτογραφία και όλοι κάναμε συμβιβασμούς. Αυτό τώρα τελείωσε. Είναι σα να ξαναβρίσκεις την αθωότητα σου. Ξαναβρίσκεις τη δυνατότητα να δείξεις τις αλήθειες σου, έτσι όπως είναι. Είναι μια απελευθερωτική διαδικασία. Ξεφεύγεις από τις παλιές συμβάσεις που μπορεί να σε εγκλώβιζαν.

Πέτρος Κουμπλής

Το τοπίο της κρίσης είναι το αποτέλεσμα της συνάντησης των προσωπικών μας αγωνιών με εκείνων του κόσμου γύρω μας. Έχουμε πληγεί ποικιλοτρόπως και ανάμεσα στις δικές μας πληγές μετράμε κι εκείνες των ανθρώπων που υποφέρουν δίπλα μας. Αισθανόμαστε την ύπαρξη αδιεξόδων, τόσο ατομικών όσο και κοινωνικών, καθώς και την αβεβαιότητα για τα περιθώρια των επιλογών μας.

Για εμένα το σημαντικό ήταν να βρεθώ ανάμεσα σε ανθρώπους με τους οποίους μοιράζομαι τα ίδια εκφραστικά μέσα, να δω από κοντά τις διαδρομές τους, να ακούσω τη φωνή τους και να μοιραστώ μαζί τους τη δικιά μου. Κάθε συλλογική προσπάθεια, μέσα στο χρόνο που απαιτεί για να ωριμάσει, λειτουργεί διδακτικά, δημιουργεί νέα αντανακλαστικά και προτρέπει σε συχνή ενδοσκόπηση του ποιοι είμαστε. Απαιτεί μια συνεχή επισήμανση των λόγων που μας φέρνουν μαζί και μια συνεχή διερεύνηση των ορίων μας.

Αν λείπει η αισιοδοξία; Η αισιοδοξία δεν έχει νόημα να αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα μιας παράθεσης εικόνων, αλλά οφείλει να δημιουργηθεί απρόσκοπτα ως πνεύμα που διατρέχει τους αγώνες για την καλυτέρευση της κοινωνίας μας. Αυτό που εξυπηρετούν οι εικόνες είναι η μνήμη

Ολγα Στεφάτου

Είχα κάνει αρκετά πράγματα στο εξωτερικό αλλά ήθελα να συμμετάσχω σε κάτι που να αφορά την Ελλάδα. Είναι ιστορική συγκυρία με αλλαγές και ανακατατάξεις. Αφορά και τον καθένα μας προσωπικά. Δε νοείται να το αφήσουμε, χωρίς να το παρατηρήσουμε βαθιά και να μιλήσουμε γι' αυτό. Αυτό κάνουμε στο Depression Era. Λειτουργεί ως τρόπος έκφρασης και αντίδραση μαζί.

Ξέρω ότι η φωτογραφία είναι μια μοναχική δραστηριότητα και δύσκολα βλέπεις συνεργασίες. Το ζητούμενο είναι να αποδέχεσαι τη διαφορετικότητα. Εδώ όμως κάναμε μια μεγάλη υπέρβαση. Ο καθένας με τη δική του αισθητική συμπληρώνει ένα κομμάτι από ένα πολυπρισματικό μωσαϊκό.

Δημήτρης Μιχαλάκης

Είναι μια συλλογική αφήγηση για την κρίση αυτό το project και πηγάζει από τη δική μας προσωπική ανάγκη να μιλήσουμε γι' αυτό που συμβαίνει. Είναι μια κρίση του συστήματος στην πραγματικότητα. Την έχω βιώσει στον εαυτό μου και στο περιβάλλον μου. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα αντίστοιχο εγχείρημα που κι εμείς είχαμε ως σημείο αναφοράς έγινε το 1931 στις ΗΠΑ μετά το Κραχ.

Υπάρχει μια κυρίαρχη αντίληψη για την τέχνη που αξιώνει την ουδετερότητα της στα κοινωνικοπολιτικά συμφραζόμενα. Δεν πιστεύω σ' αυτό. Η ουδετερότητα συνιστά μια θέση από μόνη της. Εμένα με αφορά ο κόσμος της εργασίας. Αυτοί που παράγουν τον πλούτο αλλά δεν τον καρπώνονται. Είναι μια ταξική θεώρηση του κόσμου.

Προφανώς λοιπόν όταν βιώνω την κρίση και φωτογραφίζω την κρίση υπάρχει μια υποκειμενική φόρτιση. Υπάρχει πάντα σ' εμένα. Καταλαβαίνω όμως ότι όσο και να παίζει ρόλο η ατομική εμπειρία, η συλλογική προσπάθεια έχει πολλαπλάσια δυναμική.

* «Depression era - Στην εποχή της ύφεσης» στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, από 6/11 ως 11/1/15. Εγκαίνια: Δευτέρα 3/11. Για περισσότερες πληροφορίες: www.depressionera.gr

Τα μέλη της κολεκτίβας

Θεοφάνης Αβραάμ, Λουκάς Βασιλικός, Πάσκουα Βοργιά, Χρυσούλα Βούλγαρη, Ειρήνη Βουρλούμη, Μαρίνα Γιώτη, Γιώργος Γρυπαίος, Γιώργος Δρίβας, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Χάρης Κακουλίδης, Χρήστος Καπάτος, Κώστας Καψιάνης, Πάνος Κιάμος, Νικάνδρη Κουκουλιώτη, Πέτρος Κουμπλής, Πέτρος Μπαμπασίκας, Τάσος Λάγγης, Μαρία Λούκα, Μαρία Μαυροπούλου, Δημήτρης Μιχαλάκης, Γιώργος Μουτάφης, Νίκος Ξυδάκης, Γιώργος Πρίνος, Δημήτρης Ραπακούσης, Γιώργος Σαλαμέ, Σπύρος Στάβερης, Ολγα Στεφάτου, Αγγελική Σβορώνου, Βαγγέλης Τάτσης, Μαρίνος Τσαγκαράκης, Δημήτρης Τσουμπλέκας, Παύλος Φυσάκης, Γιώργος Χαρίσης, Γιάννης Χατζηασλάνης, Ζωή Χατζηγιαννάκη, Χριστίνα Ψαρρά.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.