Φωτογραφίες: Χρήστος Σαρρής

Ένα δυνατό «ναι» απαντούν με μια φωνή τα παιδιά που έχουν μαζευτεί γύρω μας στην ερώτηση αν θέλουν να πάνε σχολείο. Πρωί καθημερινής, κι ενώ θα έπρεπε να βρίσκονται στα θρανία τους, βρίσκονται στο καταυλισμό και παίζουν στις λάσπες και τα σκουπίδια. Οι συνθήκες διαβίωσης είναι άθλιες. Δεν υπάρχει ούτε νερό, ούτε ρεύμα, ούτε αποχέτευση, ενώ η πρόσβαση από το χωματόδρομο είναι δύσκολη. Κάθε πρωί στο σχολικό λεωφορείο ανεβαίνουν στην καλύτερη περίπτωση 18 μόνο από τα πάνω από 100 παιδιά που υπάρχουν στον καταυλισμό του Σοφού στον Ασπρόπυργο. Η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών δεν έχει εγγραφεί καν κι αναρωτιέμαι ποιος ευθύνεται γι' αυτό.

«Έχω 4 παιδιά από 6 μηνών έως 8 ετών. Δεν τα έχω στείλει ποτέ σχολείο. Ο Νίκος, το μεγαλύτερό μου παιδί είναι κωφάλαλο. Δεν μιλάει, δεν ακούει και χρειάζεται ειδικό σχολείο στην Αθήνα. Εμείς είμαστε αγράμματοι, την διαδικασία δεν την ξέρουμε. Πάμε στο σχολείο και δεν κάνουν τίποτα, σου λέει ε… τσιγγάνος είναι. Θέλω κι αυτός να μάθει πέντε πράγματα για να μπορεί να επικοινωνεί με τους άλλους και θέλουμε κι εμείς να μάθουμε και την γλώσσα των κωφάλαλων. Και τα υπόλοιπα παιδιά μου θα τα στείλω στο σχολείο όταν μεγαλώσουν», μου λέει ο Χαράλαμπος Σιαμπάνης.

Οι περισσότεροι γονείς στο Σοφό δεν έχουν πάει σχολείο και δεν ξέρουν να διαβάζουν και να γράφουν. Δεν ξέρουν καν την έναρξη και τη λήξη της σχολικής περιόδου και το σχολικό λεωφορείο είναι το μόνο σινιάλο ότι το σχολείο ξεκίνησε. Όμως φέτος, το σχολικό μπήκε από την Περιφέρεια μέσα Ιανουαρίου, με αποτέλεσμα κάποια παιδιά στον καταυλισμό να χάσουν τη σχολική χρονιά.

Ο Φώτης Καραχάλιος μου λέει πως παλιά πήγαιναν τα παιδιά σχολείο, αλλά τώρα δεν πάνε: «Ε… δεν έρχεται και το σχολικό λεωφορείο και σταμάτησαν τα παιδιά. Εμείς θέλουμε να τα στείλουμε. Φυσικά. Μα πώς θα μάθουνε; Η κόρη μου όμως δεν θα πάει είναι 16.5, είναι παντρεμένη και τώρα είναι έγκυος».

Μιλώντας με πολλές οικογένειες καταλαβαίνω ότι υπάρχει ταμπού ως προς την φοίτηση των κοριτσιών στο σχολείο, κυρίως στις μεγάλες τάξεις. Το καφενείο είναι γεμάτο από άντρες που παίζουν μπιρίμπα και παιδιά που αντί να βρίσκονται σχολείο παίζουν Pro στο Playstation. Όπως μου εξηγούν «Μόνο οι άντρες πάνε σχολείο όχι οι γυναίκες μέχρι κάποια ηλικία, γιατί πρέπει να φροντίσουν το σπίτι, να δουλέψουν και να μεγαλώσουν τα παιδιά». Επίσης όπως μου λένε φοβούνται για να μην τις κλέψουν κάποιοι άλλοι Ρομά που δεν συμφωνεί η οικογένεια ή μην γίνει κανένας βιασμός.

Η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για το 12ο σχολείο γκέτο μόνο με παιδιά Ρομά του Ασπροπύργου που τελικά έκλεισε το 2014, μετά τη δεύτερη καταδίκη και οι μαθητές μεταφέρθηκαν στο 11ο δημοτικό σχολείο τον περασμένο Σεπτέμβρη. Ο Βασίλης είναι 14 ετών και είναι από τα λίγα παιδιά που πηγαίνουν στο 11ο δημοτικό σχολείο στον Ασπρόπυργο. Είναι μάλιστα από τα παιδιά, που οι γονείς τους είχαν κάνει την προσφυγή στο ΕΔΔΑ: «Πηγαίνω σχολείο, είμαι στο δημοτικό και θέλω να τελειώσω το σχολείο και μετά να γίνω ηθοποιός. Κάποια παιδιά στο σχολείο μας κοροϊδεύουν. Μας λένε γύφτους και Πακιστανούς, αλλά κάποια άλλα μας κάνουν παρέα».

Ο παππούς του, Βασίλης Σαμπάνης είναι πρόεδρος των Ρομά στο Σοφό και όπως μου λέει: «Έχω 5 παιδιά και 8 εγγόνια που πηγαίνουν όλα στο σχολείο. Από την αρχή της χρονιάς δεν είχαμε λεωφορείο. Ο κόσμος εδώ δεν έχει τη δυνατότητα να πάει με το αμάξι και γι' αυτό πολλά παιδιά δεν πήγαν. Φταίει κιόλας που δεν υπάρχει ρεύμα και νερό στον καταυλισμό. Πώς τα παιδιά θα διαβάσουν μετά το σχολείο; Πώς θα πλυθούν για να πάνε; Εδώ μας θυμούνται μόνο για τις ψήφους. Δεν μας βλέπουν στα προβλήματα. Θέλω βοήθεια από τη νέα κυβέρνηση να μας βάλει ρεύμα, νερό, να πάνε τα παιδιά σε όλα τα σχολεία για να σπουδάσουν να γίνουν γιατροί, ηλεκτρολόγοι, ό, τι θέλουν. Επειδή υπάρχει πολύ ρατσισμός κι από τον δήμαρχο, αν τελικά το Σεπτέμβρη πάνε όλα τα παιδιά από τον καταυλισμό στα σχολεία δεν ξέρω τι θα γίνει. Φοβάμαι πάρα πολύ ότι θα αντιδράσουν οι άλλοι γονείς», μου λέει ο κ. Σαμπάνης.

Προχωρώντας μέσα στον καταυλισμό ανοίγω την πόρτα μίας παράγκας και βλέπω μπροστά μου γύρω στα 30 παιδιά να κάθονται σε μία πρόχειρα κατασκευασμένη τάξη. Παρακολουθώ το μάθημα και μόλις τελειώνει πλησιάζω τον δάσκαλο να τον ρωτήσω τι ακριβώς συμβαίνει. «Εμείς εδώ είμαστε κάποιοι άνθρωποι που μας έχει ελκύσει η αγάπη του Χριστού και κανένας μας δεν πληρώνεται. Αυτό το έργο ξεκίνησε από την Ελευθέρα Αποστολική Εκκλησία της Πεντηκοστής. Εγώ έχω δουλέψει σε σχολεία με άτομα με ειδικές ανάγκες, έχω τελειώσει γυμναστική ακαδημία κι έχω σπουδάσει θεολογία, αλλά δεν έχω καμία σχέση με την κράτουσα θρησκεία», μου λέει ο Λουκάς Ποζιός που κάνει μάθημα στα παιδιά και συνεχίζει:

«Δεν είμαι μόνος μου, είναι κι άλλοι κι ερχόμαστε κάθε Δευτέρα και Πέμπτη για να τους μιλούμε απλά για το Χριστό και για τη δύναμη που έχει το Ευαγγέλιο να αλλάζει τις ζωές. Το Ευαγγέλιο δεν έχει καμία σχέση με τη θρησκεία. Η θρησκεία ανά τους αιώνες δεν έχει κάνει καλό στον άνθρωπο. Όμως εμείς δε μιλάμε για θρησκεία. Ξεκινήσαμε και τους διαβάζουμε την Καινή Διαθήκη, και τους λέμε ότι ο Χριστός μπορεί να αλλάξει τη ζωή τους. Και με βάση αυτό ξεκινήσαμε κάποια μαθήματα ελληνικών, γιατί ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να διαβάσει μια ταμπέλα, κάτι απλό, πώς μπορεί να πορευτεί σε αυτή τη ζωή που έχει τόσες απαιτήσεις και πόσο μάλλον στον καταυλισμό; Εκτός από τα μαθήματα στα παιδιά μιλάμε και στους γονείς και τις Πέμπτες γίνεται και κύρηγμα του Ευαγγελίου. Αυτό που κάνουμε λοιπόν είναι ότι μπαίνουμε μέσα, γινόμαστε ένα με αυτούς, και τους λέμε για το Ευαγγέλιο. Σκεφτόμαστε να κάνουμε κι έναν σύλλογο «Φίλοι των Ρομά» για να κινηθούμε σε ένα πιο επίσημο πλαίσιο, γιατί για παράδειγμα πήγαμε στο 11ο σχολείο και δεν μας δέχτηκαν».

Γιατί ενώ οι ίδιοι οι γονείς θέλουν να στείλουν τα παιδιά τους σχολείο, τελικά αυτό δεν συμβαίνει, με αποτέλεσμα την εκπαίδευσή τους να την έχει αναλάβει η Ελευθέρα Αποστολική Εκκλησία της Πεντηκοστής;

Το άρθρο συνεχίζεται στη δεύτερη σελίδα.

Γύρω στους 10 εθελοντές έπειτα από πρωτοβουλία του εκπροσώπου του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι, Παναγιώτη Δημητρά, έχουν έρθει στο Σοφό με σκοπό να καταγράψουν τα παιδιά που βρίσκονται στον καταυλισμό, ώστε μέχρι το Σεπτέμβρη να γίνουν όλες οι απαραίτητες διαδικασίες για να πάνε σχολείο. Οι εθελοντές πηγαίνουν παράγκα παράγκα, ενημερώνουν τους γονείς, καταγράφουν τα παιδιά και τους ενημερώνουν για τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν. «Δεν είναι εύκολη η διαδικασία να πείσεις τους γονείς. Άλλοι είναι πολύ ανοιχτοί κι άλλοι είναι πιο δυστακτικοί, αλλά νομίζω όσο τους εξηγείς είναι πολύ πρόθυμοι», μου λέει η Κέλλυ, που έχει έρθει εθελοντικά να κάνει την καταγραφή, ενώ η Πένυ, επίσης εθελόντρια προσθέτει πως: «Με αυτή την διαδικασία έσπασα πολλές προκαταλήψεις που είχα, ότι οι γονείς δεν θέλουν να στείλουν τα παιδιά σχολείο. Οι συνθήκες εδώ είναι άθλιες και φαίνεται ότι το κράτος δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τους Ρομά».

Μετά το τέλος της καταγραφής ο Παναγιώτης Δημητράς μου λέει πως μέσα σε λίγες ώρες κατάφεραν να καταγράψουν πάνω από 60 παιδιά που οι γονείς τους θέλουν να γραφτούν από Σεπτέμβρη στο σχολείο. Ποιος θα έπρεπε όμως να κάνει αυτή την διαδικασία αντί οι εθελοντές;

«Αυτή είναι δουλειά με βάση τις εγκυκλίους που πρέπει να την κάνει το ευρύτερο σύστημα τις εκπαίδευσης», μου εξηγεί ο κ. Δημητράς: «Με βάση τις οδηγίες, οι διευθυντές σχολείων δεν πρέπει να γράψουν μόνο όσα παιδιά Ρομά έρχονται αλλά να τα αναζητούν για να τα φέρουν στο σχολείο. Φυσικά ένας διευθυντής μόνος του δεν μπορεί να τα κάνει όλα. Γι' αυτό υπάρχουν τα Πανεπιστημιακά προγράμματα, που σαρώνουν σε κάποιες περιοχές και φέρνουν μαθητές στο σχολείο, εδώ όμως ποτέ δεν είχε γίνει αυτό. Το πρόγραμμα του Πανεπιστημίου θα έπρεπε να έχει φροντίσει να μην υπάρχει παιδί ηλικίας δημοτικού που δεν πηγαίνει στο σχολείο. Θεσμικά λοιπόν είναι μία διαδικασία που την κάνει το Πανεπιστήμιο, αλλά αν μας είχαν φέρει στοιχεία ότι είχαν κάνει την απογραφή, δεν θα το κάναμε εμείς. Το Πανεπιστήμιο τα μόνα που έχει καταγράψει είναι αυτά που πάνε σχολείο».

«Είναι υποχρέωση του κράτους να πηγαίνουν τα παιδιά σχολείο κι όποιος το εμποδίσει πρέπει να τιμωρηθεί. Ο δήμαρχος; Ο δήμαρχος. Οι άλλοι γονείς; Οι άλλοι γονείς. Ο γονιός Ρομά; Ο γονιός Ρομά. Και οι γονείς έχουν ευθύνες όταν παρεμποδίσουν την πρόσβαση του παιδιού τους στο σχολείο, αφού τους έχουν δοθεί όλα τα μέσα για να πάνε. Το κύριο βέβαια είναι ότι δεν έχουμε αποφασίσει συνολικά ότι θα κάνουμε τα πάντα σαν πολιτεία για να πηγαίνουν τα παιδιά των Ρομά στο σχολείο», υποστηρίζει ο κ. Δημητράς.

Όπως λέει η Λία Γώγου, ερευνήτρια για την Ελλάδα και την Κύπρο από τη Διεθνή Γραμματεία της Διεθνούς Αμνηστίας που εδρεύει στο Λονδίνο: «Εμείς επισκεφτήκαμε τον Ασπρόπυργο κι αυτό που ανακαλύψαμε είναι ότι το 12ο σχολείο του Ασπροπύργου έχει κλείσει και τα παιδιά έχουν μεταφερθεί σε ένα κανονικό σχολείο μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά που ζουν στον Ασπρόπυργο. Τα παιδιά που είδαμε εκεί ήταν χαρούμενα και ενταγμένα αφού γίνονται προσπάθειες από τους δασκάλους τους να ενταχθούν, δυστυχώς όμως όταν επισκεφτήκαμε τον καταυλισμό, βρήκαμε άλλα περίπου 100 παιδιά σχολικής ηλικίας τα οποία είτε δεν έχουν εγγραφεί είτε δεν παρακολουθούν το σχολείο. Αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και οι ελληνικές αρχές οφείλουν να κάνουν ενέργειες ώστε να φροντίσουν τα παιδιά τα οποία δεν έχουν ενταχθεί ή δεν παρακολουθούν, από Σεπτέμβρη να ξεκινήσουν σχολείο κανονικά».

Ο Μάριος είναι 13 χρονών αλλά δεν έχει πάει ποτέ σχολείο. Όπως μου λέει η καταγραφή ήταν ο λόγος που θα ξεκινήσει να πηγαίνει: «Ήρθαν και μου είπαν τι να κάνω και πήγα στα Λιόσια να πάρω το χαρτί που έπρεπε για να έρθω να γραφτώ στο σχολείο. Θα πάω 1η δημοτικού αν και κανονικά θα έπρεπε να πάω σε μεγαλύτερη τάξη. Θέλω πάρα πολύ να πάω σχολείο. Ανυπομονώ».

Συναντώ τον Χρήστο Παρθένη, υπεύθυνο παρακολούθησης του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου του προγράμματος «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά», καθηγητή Διαπολιτισμικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Αθηνών που είναι υπεύθυνος και για το πρόγραμμα στο Σοφό του Ασπρόπυργου, προκειμένου να τον ρωτήσω για τις δράσεις του προγράμματος στο Σοφό: «Τα παιδιά πήγαιναν στο 12ο, το οποίο θεωρήθηκε γκέτο κι έκλεισε. Η πρόταση του Πανεπιστημίου Αθηνών ήταν να μην κλείσει, αλλά να αξιοποιηθούν για ένα ή δύο χρόνια οι δομές της σχολικής μονάδας με προσωπικό του Πανεπιστημίου Αθηνών του κέντρου Διαπολιτισμικής Αγωγής έτσι ώστε να προετοιμάσουν τα παιδιά για να μπορέσουν να πάνε στα σχολεία της περιοχής και ταυτόχρονα θα είχαμε μία παρέμβαση και στα υπόλοιπα σχολεία. Στο Σοφό υλοποιούνται αυτή τη στιγμή 9 διαφορετικές δράσεις από το πρόγραμμά μας. Μπορώ να σας αναφέρω την ύπαρξη κοινωνιολόγων, κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων, συντονιστών, εκπαιδευτικών, οι οποίοι βρίσκοντα σε καθημερινή σχεδόν βάση σε συνεργασία με τις σχολικές μονάδες της περιοχής αλλά και με τους ανθρώπους που μένουν στην ευρύτερη περιοχή. Η πιο σημαντική δράση που πιστεύω εγώ ότι κάνει το Πανεπιστημιακό πρόγραμμα είναι αυτό που ονομάζουμε σύνδεση σχολείου και τοπικής κοινωνίας. Και αυτό το λέω διότι παρατηρούμε ότι δεν είναι αποδεκτά τα παιδιά αυτά από την ευρύτερη κοινωνία».

Αυτή τη στιγμή το πρόγραμμα βρίσκεται σε παράταση κι ακόμα δεν υπάρχει πρόβλεψη για το αν θα συνεχιστεί στο μέλλον. «Το πιο σημαντικό πρόβλημα στα προγράμματα είναι η ασυνέχεια. Το πρόγραμμά μας έπρεπε να ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 2014. Μετά πήρε κάποιες παρατάσεις μέχρι τον Ιούνιο του 2015. Από τη στιγμή που οι Ρομά είναι στο ΕΣΠΑ 2 καλό είναι να βγει η πρόσκληση όσο το δυνατόν πιο γρήγορα για να μπορέσουμε να υλοποιήσουμε τις δράσεις αυτές και την επόμενη πενταετία, αλλιώς τα παιδιά δεν θα μπορούν να πάνε το Σεπτέμβρη στο σχολείο», καταλήγει ο κ. Παρθένης.

Από την άλλη ο δήμαρχος στον Ασπρόπυργο, Νίκος Μελετίου φαίνεται ότι δεν είναι τόσο θετικός στο να πάνε τα παιδιά στα σχολεία του Ασπροπύργου. Τι θα γίνει αν από Σεπτέμβρη πάνε νέα παιδιά Ρομά στα σχολεία να γραφτούν; «Ο Ασπρόπυργος έχει αιτήματα να δημιουργηθούν άλλα 3 σχολικά συγκροτήματα. Ένα λύκειο και δύο δημοτικά», λέει ο δήμαρχος και τον ρωτώ ότι αν δηλαδή πάνε τώρα δεν χωρούν να γραφτούν: «Όχι βέβαια. Πού να χωρέσουν;», απαντά ο κ. Μελετίου. Και τελικά τι θα γίνει με αυτά τα παιδιά; «Να πάνε από εκεί που κατάγονται. Εκεί που είναι εγγεγραμμένοι, εκεί που έχουν πάρει δάνεια κι έχουν φτιάξει οικίσκο. Εκεί να πάνε». Άρα αν έρθουν γονείς δε θα τα γράψετε θα τους πείτε όχι, επιμένω, «Εξαρτάται από το διευθυντή. Δεν εγγράφει ο δήμος», μου λέει.