Ο «Αόρατος» Οικισμός των Ρομά στα Σπάτα

Το λυόμενο ήταν στην ουσία ένα μισοσκότεινο δωμάτιο με ξεφτισμένους τοίχους και σάπιο πάτωμα. Κάτι σεντόνια κάλυπταν όπως-όπως τα παράθυρα και την πόρτα, προσπαθώντας μάταια να κρατήσουν έξω την σκόνη και την υγρασία. Στην μία γωνία βρισκόταν κολλημένο ένα ράντζο και ακριβώς απέναντι και κάτω από τα εικονίσματα ήταν προσεχτικά τοποθετημένες οι φωτογραφίες της γυναίκας του, του ίδιου και των δυο από τα παιδιά του. Εκείνος καθισμένος στο κρεβάτι έπινε ένα τελευταίο ποτήρι κρασί. Όλη την ημέρα μάζευε παλιοσίδερα από τα σκουπίδια και τώρα είχε έρθει η ώρα να ξεκουραστεί. Εδώ και δυο χρόνια που η πρόνοια του έχει κόψει το επίδομα, κάνει αυτή την δουλειά. Θέλοντας ή μη.

Ήταν λίγο μετά τις 11 το βράδυ, όταν δυνατές φωνές τον ξύπνησαν. Βγήκε από το δωμάτιο και λίγα μέτρα πιο μακριά είδε ένα άλλο λυόμενο να έχει τυλιχτεί στις φλόγες. Ελάχιστα λεπτά νωρίτερα οι ένοικοί του είχαν προλάβει να το εγκαταλείψουν από τα ανοιχτά παράθυρα. Προφανώς θα αποκοιμήθηκαν ξεχνώντας το κερί αναμμένο, σκέφτηκε. Τριγύρω είχε ήδη μαζευτεί αρκετός κόσμος που προσπαθούσε να σβήσει την φωτιά κουβαλώντας κουβάδες με νερό. Και ανάμεσά τους η Σπυριδούλα που προσπαθούσε να εξηγήσει στην πυροσβεστική τον δρόμο για τον καταυλισμό. Αλλά μάταια. Ο οικισμός των Ρομά στα Σπάτα δεν υπάρχει καν στον χάρτη.

Ήταν Οκτώβριος του 2000, όταν αποφασίστηκε η μετεγκατάσταση των Ρομά που διέμεναν απέναντι από το Κέντρο Υγείας των Σπάτων, στην απομακρυσμένη αυτή περιοχή, που απέχει 5 χιλιόμετρα από το τελευταίο σπίτι των Σπάτων. Παρά το γεγονός, ότι ο οικισμός των Ρομά βρίσκεται σε ύψωμα, δεν είναι ορατός από πουθενά. Η πρόσβαση σε αυτόν είναι σχεδόν αδύνατη, εάν κάποιος δεν γνωρίζει καλά τον δρόμο.

«Όλη η περιοχή ανήκει στο αεροδρόμιο, γι' αυτό και απαγορεύεται η κατοίκηση. Επιπλέον, εδώ έχει γίνει ταφή τοξικών αποβλήτων μιας βάσης του ΝΑΤΟ που βρισκόταν κοντά. Τα τοξικά απόβλητα έχουν βέβαια καλυφθεί, αλλά δεν έχει γίνει καμία περιβαλλοντική μελέτη. Το ενδιαφέρον με αυτόν τον οικισμό είναι, ότι τα Σπάτα δεν είναι μια περιοχή που επιλέχθηκε από τους Ρομά. Το κράτος τους πήγε εκεί. Επομένως, το κράτος φταίει για όλα τα κακώς κείμενα που συμβαίνουν και κυρίως για το γεγονός, ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν παραχωρητήριο χρήσης. Πώς άλλωστε είναι δυνατόν να εκδοθεί δημόσιο έγγραφο κατοίκησης σε χώρο που απαγορεύεται η κατοίκηση;», λέει ο κ. Παναγιώτης Δημητράς, εκπρόσωπος του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι.

Την προηγούμενη Κυριακή το πρωί μια παραπλανητική ηρεμία αιωρούνταν στον οικισμό. Από τις περισσότερες αυλές δεν ακούγονταν παρά μόνο μερικοί ψίθυροι. Μόνο η αυλή του πρώτου προκάτ σπιτιού έσφυζε από ζωή. Γύρω από ένα τραπέζι καμιά εικοσαριά άτομα είχαν μαζευτεί και συζητούσαν ζωηρά. Ανάμεσα σε κάποιους από τους κατοίκους του καταυλισμού βρίσκονταν εκτός από τον κ. Δημητρά και ο Αντιπεριφερειάρχης Ανατολικής Αττικής κ. Πέτρος Φιλίππου, η κ. Μαρία Γιαννακάκη, Περιφερειακή Σύμβουλος, ο δήμαρχος Σπάτων κ. Δημήτρης Μάρκου και ο αντιδήμαρχος κ. Αντώνης Τούντας. Όλοι τους επισκέφτηκαν τον οικισμό με αφορμή την επέτειο της Ημέρας Μνήμης των Ρομά στις 2 Αυγούστου.

«Μείνετε εδώ ως το βράδυ να δείτε, πώς θα μυρίζει. Είναι σαν ο βόθρος να είναι μέσα στο σπίτι μας. Το ξέρετε, ότι έχει πεθάνει μωρό εννέα μηνών από κρίση άσθματος; Επέστρεψε από το νοσοκομείο και η γεννήτρια δεν άντεξε να σηκώσει την συσκευή του οξυγόνου. Εδώ πάνω ούτε ασθενοφόρο δεν έρχεται. Τις προάλλες έπιασε φωτιά ένα λυόμενο και η πυροσβεστική δεν μπορούσε να μας βρει», λέει η Σπυριδούλα.

Λίγο πιο εκεί η Ζωή κάθεται με τα μάτια της καρφωμένα στο τσιμέντο. Στα χέρια της κρατάει τα φάρμακά της και προσπαθεί μάταια να παρέμβει στην συζήτηση. Ξαφνικά η Σπυριδούλα της τα αρπάζει από τα χέρια και κουνώντας τα επιδεικτικά και λέγοντας «Βλέπετε; Πριν τρεις μήνες έκανε εγχείριση στο μάτι της και αυτά τα φάρμακα χρειάζονται ψυγείο. Ξέρετε πού τα φυλάει; Σε κουβάδες με πάγο. Κι όταν υπάρχει πάγος». Εκτός από την έλλειψη ηλεκτρικού ρεύματος και ολοκληρωμένου αποχετευτικού συστήματος τα προβλήματα στον οικισμό είναι πολλά. Εδώ μένουν συνολικά 200 άτομα, εκ των οποίων περίπου 30 παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, τα οποία δεν έχουν πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ακόμα όμως κι αν δημιουργηθούν ειδικές τάξεις ένταξης αυτών των παιδιών, η μεταφορά τους στο σχολείο είναι αδύνατη καθώς, το σχολικό δεν έρχεται μέχρι τον οικισμό.

Οι Ρομά στα Σπάτα ζουν εγκαταλελειμμένοι καθώς, δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως το σχολείο, η κεντρική αγορά, το ιατρικό κέντρο. Αυτή η εικόνα οδήγησε το 2001 την τότε πρόεδρο της ομάδας εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τους Ρομά, κ. Josephine Verspaget, να δηλώσει ότι «υπάρχουν συνθήκες θεσμοθετημένου απαρτχάιντ για πολλούς Ρομά, όταν τους εγκαθιστούν δια της βίας σε απομονωμένες περιοχές μακριά από την υπόλοιπη κοινωνία».

Εξάλλου, η πορεία των Ρομά στην Ευρώπη είναι χαραγμένη με προκαταλήψεις, στερεότυπα, βασανιστήρια και θανατώσεις. Στις 2 Αυγούστου του 1944, ημέρα που καθιερώθηκε ως Ημέρα Μνήμης των Ρομά, εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς σε θαλάμους αερίων 3.000 Ρομά, μεταξύ των οποίων και 800 παιδιά. Την επέτειο αυτής της ημέρας και μπροστά από ένα λυόμενο διάλεξαν οι κρατικοί φορείς να δώσουν τον λόγο τους, ότι θα συνεργαστούν και θα βρουν άμεσα λύση στα προβλήματα του μικρού αυτού οικισμού Ρομά στις παρυφές της πόλης των Σπάτων.

Λίγο πιο μακριά από τη φασαρία του πρώτου λυόμενου και μπροστά σε ένα άλλο δωμάτιο φτιαγμένο από τσίγκο παίζουν τρία παιδιά όχι πάνω από πέντε χρονών. Πάνω στο κρεβάτι και μέσα στο σκοτάδι κάθεται αμίλητος ο παππούς τους. Δίπλα του έχει ακόμα ένα μισοάδειο ποτήρι κρασί. Το βλέμμα του μένει καρφωμένο ακριβώς απέναντι, στις φωτογραφίες της γυναίκας και των παιδιών του. Στο γυμνό κορμί του ξεχωρίζουν τα παραμορφωμένα κόκκαλα της ωμοπλάτης του και μια τρύπα ακριβώς στην μέση του λαιμού του. Ο Δημήτρης πάσχει από καρκίνο του λάρυγγα και ζει τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια σε ένα μακρόστενο δωμάτιο χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και πόσιμο νερό. Με έντονες κινήσεις και ψιθύρους μου εξηγεί ότι πριν λίγο καιρό πέθανε και η γυναίκα του και μερικά χρόνια πριν, στην στροφή του δρόμου, σκοτώθηκαν τα δυο από τα παιδιά του. «Εκείνη ήταν το παλικάρι, εκείνη τα έφερνε βόλτα εδώ μέσα».

Έξω από το δωμάτιο και μακριά στο βάθος του οικισμού ακούγεται ακόμα η φωνή της Σπυριδούλας «δεν αντέχεται άλλο αυτή η κατάσταση. Τους δίνουμε διορία να αλλάξουν κάτι μέχρι τον Σεπτέμβριο. Ακούς; Μέχρι τον Σεπτέμβριο». Τότε ο Δημήτρης με πιάνει από τον ώμο, με τραβάει κοντά του και μου ψιθυρίζει στο αυτί «δεν ξέρω τι θα κάνουν αυτοί. Ακόμα και το επίδομα πρόνοιας μου έκοψαν. Εμείς, εμείς εδώ μετράμε. Εδώ. Κι εγώ ξέρω, ότι δεν θέλω να ζήσω άλλο έτσι εδώ μέσα. Δεν θέλω να πεθάνω έτσι εδώ μέσα».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.