Η Ελλάδα Συζητάει Εδώ και Τρεις Δεκαετίες την Αποποινικοποίηση των Ναρκωτικών

Ο Κωνσταντίνος Κοκκώλης είναι ψυχίατρος στο ΟΚΑΝΑ τα τελευταία 16 χρόνια. Σήμερα κατέχει τη θέση του αναπληρωτή διευθυντή εφαρμογής προγραμμάτων του οργανισμού και ο λόγος που τον επισκέπτομαι στο γραφείο του είναι τόσο η ερώτηση που κατέθεσαν στη Βουλή 20 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, ζητώντας την πλήρη αποποινικοποίηση της βιομηχανικής και ινδικής κάνναβης για ιατρικούς και φαρμακευτικούς λόγους, όσο και για να συζητήσουμε αν είναι εφικτή η εφαρμογή μιας πιο ανθρώπινης πολιτικής για τα ναρκωτικά.

VICE: Κύριε Κοκκώλη, είστε υπέρ ή κατά της αποποινικοποίησης των ναρκωτικών και γιατί;
Κωνσταντίνος Κοκκώλης: Είναι δύσκολο να απαντηθεί αυτή η ερώτηση. Η δουλειά των επιστημόνων είναι να αποτυπώνουν την πραγματικότητα δημιουργώντας γνώση και συλλέγοντας στοιχεία, τα οποία μετά θα είναι στη διάθεση της πολιτείας για να πάρει εκείνη την απόφαση περί αποποινικοποίησης ή μη. Άλλωστε μιλάμε για μια απόφαση που θα έχει πολύ σημαντικές ατομικές, κοινωνικές, οικονομικές και φυσικά πολιτικές επιπτώσεις.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν κάποιες αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο αρκετών ευρωπαϊκών χωρών, με πιο ελαστικές νομοθεσίες αναφορικά με τη χρήση παράνομων ουσιών. Γιατί πιστεύετε ότι συνέβη αυτό;
Συνέβη για δύο λόγους: ο ένας είναι ότι η παλαιότερη νομοθεσία οδήγησε σε αδιέξοδο. Η βασική τακτική ήταν η καταδίκη και η φυλάκιση ανθρώπων οι οποίοι καλλιεργούσαν, μεταποιούσαν, προωθούσαν ή πωλούσαν ψυχοδραστικές ουσίες, αλλά σε πολλές περιπτώσεις –όπως συνέβη και στη χώρα μας– η φυλάκιση αφορούσε και εκείνους που κατείχαν ουσίες για προσωπική χρήση. Να σημειώσω εδώ πως στην πραγματικότητα η διάκριση εμπόρου και χρήστη δεν είναι καθόλου σαφής. Τις περισσότερες φορές το άτομο μπορεί να είναι ταυτόχρονα και έμπορος και χρήστης την ίδια χρονική περίοδο. Εντέλει, οι φυλακές γέμισαν σε ασφυκτικό βαθμό με προφυλακισθέντες και καταδικασθέντες για παραβιάσεις του νόμου περί ναρκωτικών.

Παράλληλα, παρατηρήθηκε ότι όλα τα φαινόμενα που σχετίζονταν με την εξάρτηση το ίδιο διάστημα αυξήθηκαν – όσοι και να έμπαιναν στη φυλακή, άλλοι τόσοι έπαιρναν τη θέση τους στους δρόμους. Οπότε η ποινική αντιμετώπιση των ψυχοδραστικών ουσιών δεν οδήγησε σε εξάλειψη ή έστω ελάττωση του φαινομένου. Με λίγα λόγια, απέτυχε. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι παρόλο που δεν υπήρχε αποτέλεσμα, τα κράτη ξόδευαν και ξοδεύουν τεράστια ποσά για τη μείωση της προσφοράς ναρκωτικών και την καταστολή του σχετικού εγκλήματος, αλλά και τη συντήρηση του βεβαρυμένου σωφρονιστικού συστήματος. Σε κάποιο σημείο, ωστόσο, αποδείχθηκε ότι τόσο η πρόληψη όσο και η θεραπεία έχουν αποτελέσματα και κοστίζουν λιγότερο από την καταστολή και τη φυλάκιση. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι καλύτερο να ξοδεύουμε για την πρόληψη και τη θεραπεία παρά για την καταστολή και τη φυλάκιση – κοινώς, θα πρέπει να προσαρμοστεί η σχετική νομοθεσία. Αυτό και έγινε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και εντέλει και στη χώρα μας.

Θεωρείτε κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση να υπόκειται η χρήση ευφορικών ουσιών στον κρατικό έλεγχο; Όπως ας πούμε γίνεται με άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες, σαν το αλκοόλ ή το τσιγάρο…
Είναι δεδομένο ότι οι περισσότερες ψυχοδραστικές ουσίες, αν όχι όλες, συνδέονται με σωματικά, ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι ορατά σε ένα τμήμα του πληθυσμού και συνήθως σε εκείνο που ζει σε δυσμενέστερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Το κράτος, εντέλει, με βάση τη σημερινή πρακτική είναι υποχρεωμένο να προσπαθεί να θεραπεύει αυτά τα προβλήματα και είναι εύλογο η πολιτεία να θεωρεί πως πρέπει να έχει λόγο στον έλεγχο των ψυχοδραστικών ουσιών. Αυτός ο έλεγχος, αν εφαρμόζεται σωστά, μπορεί να είναι προς όφελος της δημόσιας υγείας. Λόγου χάρη, η επιβολή προδιαγραφών στο αλκοόλ και στον καπνό μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερα προϊόντα, τα οποία συνδέονται με λιγότερες βλάβες αλλά και με αύξηση της ευχαρίστησης με μικρότερο ρίσκο για τον ίδιο τον χρήστη. Αντιθέτως, στις υπόλοιπες ψυχοδραστικές ουσίες είναι εκτεταμένα τα φαινόμενα της νοθείας, με ακόμα πιο επικίνδυνες ουσίες από εκείνες που αναζητά ο χρήστης. Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Δεν μπορούμε ωστόσο να παραβλέψουμε το γεγονός πως παρατηρούνται φαινόμενα νοθείας και στις νόμιμες ουσίες – οι γνωστές «μπόμπες» και τα λαθραία τσιγάρα ας πούμε, κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι οικονομικές πλευρές του ελέγχου θα πρέπει να μελετώνται σοβαρά. Ας πούμε πως η υπερβολική φορολόγηση αυτών των προϊόντων θα οδηγήσει σε ανάπτυξη του λαθρεμπορίου, επί του οποίου το κράτος δεν θα μπορεί να έχει έλεγχο.

Απ' ό,τι κατάλαβα, συμφωνείτε ότι ένα τοξικοεξαρτημένο άτομο χρειάζεται θεραπεία και κοινωνική υποστήριξη και όχι ποινές και φυλακίσεις. Ρωτώ ξανά γιατί, εξ όσων γνωρίζω, κανείς δεν έκοψε τα ναρκωτικά στη φυλακή. Επίσης, η φυλάκιση δεν συνοδεύεται συνήθως με στιγματισμό και ψυχοκοινωνικές βλάβες των τοξικοεξαρτημένων ατόμων;
Πιστεύω πως αυτό σήμερα είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο και για τον λόγο αυτό η νομοθεσία των περισσότερων δημοκρατικών χωρών προσανατολίζεται αναλόγως και προσαρμόζεται προοδευτικά προς τη μείωση της βλάβης και τη θεραπεία, παρά προς την καταστολή και τη φυλάκιση, όπως σας προείπα.

Ναι, αλλά η συνήθης αντιμετώπιση των εθισμένων χρηστών χαρακτηρίζεται από πολλές αντιφάσεις. Από τη μία τους λέμε πως είναι εθισμένοι ασθενείς σε ουσίες που απαγορεύεται να κατέχουν και από την άλλη νομικά θεωρούμε την πάθηση και το σύμπτωμά της παράνομες πράξεις. Ποια είναι η γνώμη σας;
Η αντίφαση προκύπτει από την προσπάθεια ταυτόχρονης θεώρησης του προβλήματος από δύο ή και περισσότερες πλευρές. Από τη μία πλευρά υπάρχει η ηθική και νομική θεώρηση η οποία καταδικάζει την εξάρτηση, τον εθισμό, τις επακόλουθες συμπεριφορές αυτών και σε ένα βαθμό, κατά την προσωπική μου άποψη, την ίδια την ευχαρίστηση. Από την άλλη, έχουμε τη βιοψυχοκοινωνική θεώρηση που αναγνωρίζει εγγενείς τάσεις στο άτομο ή ορισμένες κοινωνικές ομάδες στο να αναζητούν την ικανοποίηση μέσω ψυχοδραστικών ουσιών αλλά και να εθίζονται και να εξαρτώνται από αυτές. Με λίγα λόγια, η πρώτη θεώρηση αντιμετωπίζει τη χρήση ουσιών ως παράπτωμα στο οποίο προβαίνουν άτομα με ελεύθερη βούληση ενώ η δεύτερη ως τάση καθορισμένη από τη φύση και την κοινωνία και όχι προϊόν ελεύθερης βούλησης. Αν κάποιος κάνει κάτι χωρίς να έχει πλήρως ελεύθερη βούληση, τότε έχει μειωμένο καταλογισμό και μάλιστα είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη πραγματικότητα σήμερα ότι η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού ξεκινά την επαφή με τις ψυχοδραστικές ουσίες πριν από τη ενηλικίωση, σε ηλικίες που η ίδια η πολιτεία θεωρεί πως δεν έχουν πλήρη καταλογισμό των πράξεών τους. Ωστόσο όταν εγκατασταθεί ο εθισμός και η εξάρτηση, το άτομο θα συνεχίσει να είναι εξαρτημένο και μετέπειτα στην ενήλικη ζωή του, όπου πλέον η πολιτεία τον τιμωρεί για κάτι που έπραξε όταν είχε μειωμένο καταλογισμό και δεν μπορεί να το αποβάλει με τις δικές του δυνάμεις. Η γνώμη μου είναι πως θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε τα άτομα αυτά ως άτομα με ελαττωμένο καταλογισμό ως προς τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών ακόμα και στην ενήλικη ζωή τους. Αυτό αφορά τις παραβιάσεις των νόμων περί ναρκωτικών και μόνο και σε καμία περίπτωση άλλα εγκλήματα, όπως κατά της ζωής ή της περιουσίας.

Σε χώρες με ρυθμισμένη και κρατικά ελεγχόμενη αγορά κάνναβης, όπως η Αμερική και η Ολλανδία, η χαλάρωση της νομοθεσίας συνοδεύτηκε από μείωση της εγκληματικότητας, της παραοικονομίας και της χρήσης επικίνδυνων ουσιών. Έχετε να σχολιάσετε κάτι επ' αυτού;
Όλα τα προηγούμενα ιστορικά παραδείγματα οδηγούν στην παρατήρηση του ίδιου φαινομένου. Η νομιμοποίηση μιας ψυχοδραστικής ουσίας οδηγεί σε μείωση της σχετικής εγκληματικότητας αλλά ταυτόχρονα και σε αύξηση της χρήσης της ουσίας και ως εκ τούτου και στην αύξηση των προβλημάτων που αυτή μπορεί να δημιουργήσει στο ίδιο το άτομο και στην κοινωνία. Οι αναφορές για ελάττωση της ζήτησης κάνναβης από αυτές τις χώρες που αναφέρατε είναι πρώιμες και θα πρέπει να δούμε πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση στο μέλλον, καθώς είναι πραγματικότητα πως οι νόμιμες ουσίες (αλκοόλ και καπνός) είναι περισσότερο διαδεδομένες από τις παράνομες και πως στα ιστορικά παραδείγματα νομιμοποίησης του οπίου στην Κίνα και ανα-νομιμοποίησης του αλκοόλ στις ΗΠΑ μακροπρόθεσμα παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της χρήσης. Η ποινικοποίηση οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο. Προκειμένου να δημιουργήσουμε ένα νέο τύπο εγκληματικότητας, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να φτιάξουμε ένα νέο νόμο που να ποινικοποιεί το οτιδήποτε. Αυτομάτως, όλος ο πληθυσμός ο οποίος είχε μια δραστηριότητα μέχρι πρότινος νόμιμη, θα βρεθεί στην παρανομία. Αυτό έγινε και στην περίπτωση των ψυχοδραστικών ουσιών, οι οποίες επί χιλιάδες χρόνια δεν ήταν παράνομες – το ξέρετε πως στις περισσότερες χώρες του κόσμου ποινικοποιήθηκαν μόλις πριν από 100 περίπου χρόνια; Για να εξειδικεύσουμε στην περίπτωση της κάνναβης, δεδομένου ότι είναι η πλέον διαδεδομένη ουσία από όσες είναι παράνομες, μια αποποινικοποίηση αυτομάτως θα νομιμοποιήσει τις σχετικές με αυτή δραστηριότητες ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού, αλλά ενδέχεται να αυξήσει την πρόσβαση σε αυτή την ουσία άλλων τμημάτων του πληθυσμού με επιπτώσεις στη βιολογική και ψυχολογική τους υγεία και την κοινωνική τους κατάσταση. Έτσι, τα άμεσα αποτελέσματα της αποποινικοποίησης στον τομέα της εγκληματικότητας θα γίνουν γρήγορα εμφανή, αλλά τα απώτερα στην υγεία του πληθυσμού θα πρέπει να περιμένουμε να τα εξετάσουμε στο μέλλον.

Σήμερα υπάρχουν δεκάδες έρευνες στο εξωτερικό που αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των δραστικών ουσιών της κάνναβης, ενώ υπάρχουν και σκευάσματα εγκεκριμένα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων σε ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, τα οποία θεωρούνται ημιπαράνομα στη χώρα μας. Το αποτέλεσμα είναι πολλοί ασθενείς να καταφεύγουν στο παραεμπόριο και τις παράνομες «πιάτσες» για να προμηθευτούν, συνήθως, κακής ποιότητας αλβανική κάνναβη προκειμένου να αναζητήσουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούν το φάρμακό τους. Δεν οφείλει η πολιτεία να πράξει κάτι γι' αυτά τα άτομα, διευκολύνοντας τη θεραπεία τους;
Αυτή η ερώτηση μας φέρνει μπροστά σε από τα παράδοξα που αναφέρατε προηγουμένως. Για παράδειγμα, τα οπιοειδή ουδέποτε έπαψαν να είναι χρήσιμα στην ιατρική, ακόμη και απαραίτητα σε πολλές περιπτώσεις. Έτσι, δεν απαγορεύτηκαν εντελώς. Αλλά επιβλήθηκε ένα καθεστώς ελεγχόμενης χρήσης τους από τον ιατρικό κόσμο. Παρομοίως θα μπορούσε να ρυθμίζεται και η κάνναβη. Διαφοροποιώντας τις νόμιμες θεραπευτικές της χρήσεις από τις μη θεραπευτικές. Ωστόσο, άλλο είναι να υπάρχει ένας νόμος και άλλο να επιβάλλεται σωστά. Γνωρίζουμε ότι παρόλο που απαγορεύεται η πώληση αλκοόλ και καπνού σε ανηλίκους, στη χώρα μας τουλάχιστον η απαγόρευση αυτή δεν εφαρμόζεται όπως θα έπρεπε. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την κάνναβη, καθώς είναι αποδεδειγμένο πλέον πως η βλαπτικότητά της τουλάχιστον όσον αφορά τις ψυχώσεις είναι εξαρτώμενη από την ηλικία. Και το ίδιο άτομο ενδέχεται να έχει επιπτώσεις στην υγεία του αν ξεκινήσει τη χρήση σε περίοδο πριν από τα 18 έτη ή αντίστοιχα να μην έχει αν την ξεκινήσει μετά τα 18. Με λίγα λόγια, θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε φιλελευθεροποίηση της χρήσης της κάνναβης αν ταυτόχρονα είμαστε σε θέση να προστατεύσουμε από τις επιδράσεις της τους ανήλικους. Επίσης η φαρμακευτική δράση θα πρέπει να αναζητείται από τυποποιημένα προϊόντα που θα παρασκευάζονται με τις καλύτερες προδιαγραφές και θα είναι εγκεκριμένα από τους εθνικούς οργανισμούς φαρμάκων όπως είναι ο ΕΟΦ. Δεν θα πρέπει οι αναφερόμενες θεραπευτικές δράσεις της κάνναβης να χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία για τη διάδοση της χρήσης περισσότερο βλαπτικών προϊόντων, όπως για παράδειγμα το skunk.

Μερίδα ασθενών ζητούν να τους επιτραπεί η αυτοκαλλιέργεια φυτών κάνναβης για τη θεραπεία τους. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτό;
Η απάντηση προϋποθέτει ότι θα έχουμε λάβει σοβαρά υπόψη όλα όσα είπαμε παραπάνω. Συνοψίζοντας, πρόκειται για μια πολιτική απόφαση η οποία θα πρέπει να εξετάσει παράγοντες όπως είναι η ποσότητα και το είδος των καλλιεργούμενων ποικιλιών και ταυτόχρονα να βρεθεί ένας τρόπος να αποκλειστεί η πρόσβαση σε αυτή την κάνναβη από τα παιδιά. Θα συμφωνούσα αν μπορούσαν να καθοριστούν με ακρίβεια οι συνθήκες αυτών των καλλιεργειών, όπως για πόσα δενδρύλλια θα πρόκειται, ποιου υβριδίου (π.χ. indica ή sativa), να υπάρχει τυποποίηση των διαδικασιών παρασκευής των σχετικών προϊόντων και να ελέγχεται η περιεκτικότητα σε δραστικές ουσίες, όπως πόσο THC και πόσο CBD θα περιέχουν, να αποκλείεται η διάθεση σε ανηλίκους και το κοινό να έχει πλήρη πληροφόρηση που θα του επιτρέψει να κάνει ψυχαγωγική ή θεραπευτική χρήση της κάνναβης με χαμηλό κίνδυνο να εθιστεί και να εξαρτηθεί από αυτή ή να παρουσιάσει άλλου είδους ψυχολογικά και σωματικά προβλήματα. Τέλος, θα πρέπει με κάποιον τρόπο η επιβολή των προϋποθέσεων αυτών να μπορεί να ελέγχεται με καλύτερο τρόπο απ' ό,τι ελέγχονται σήμερα οι αντίστοιχες προϋποθέσεις για τις περιπτώσεις του αλκοόλ και του καπνού.

Πιστεύετε πως η ελληνική κοινωνία είναι ώριμη πια να κάνει έναν ειλικρινή διάλογο για την εφαρμογή μιας πιο ανθρώπινης πολιτικής για τα ναρκωτικά;
Ναι, αναμφίβολα! Έχει ήδη αρχίσει να τον κάνει, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ο διάλογος αυτός έχει ανοίξει εδώ και τρεις τουλάχιστον δεκαετίες και ενώ στην αρχή οι υπέρμαχοι της νομιμοποίησης αντιμετωπίζονταν σαν εξτρεμιστές, σταδιακά έχουν λάβει τη θέση του ισότιμου συνομιλητή. Τα επόμενα βήματα θα πρέπει να είναι η ορθολογική και προσεκτική εκτίμηση των διαθέσιμων δεδομένων χωρίς υποκειμενικές εκτιμήσεις και φανατισμούς, προκειμένου να ζυγιστούν τα ενδεχόμενα οφέλη αλλά και οι δυσμενείς επιπτώσεις οποιασδήποτε αλλαγής στη νομοθεσία. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτές οι αλλαγές να γίνονται πιλοτικά και έπειτα από μια μικρής διάρκειας εφαρμογή να αξιολογούνται σχολαστικά προκειμένου να καθορίζεται το επόμενο βήμα.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Περισσότερα από το VICE

Κραιπάλες, Καφρίλες και Σεξ στις Πενταήμερες των Nineties στην Ελλάδα

Το Πρώτο Βράδυ στον Στρατό Είναι το πιο Δύσκολο

Οι Νέοι Άνεργοι της Ελλάδας Φωτογραφίζονται Γυμνοί στο Σπίτι τους