Ο Βαρόνος των Ναρκωτικών που Έκανε Κουμάντο στη Μεγαλύτερη Φτωχογειτονιά του Ρίο

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.

Ήμουν 22 όταν αποφάσισα να κάνω backpacking στην Βραζιλία.

Εκείνη την εποχή, είχα βαρεθεί εντελώς με την υπερβολικά «καθαρή» ζωή μου στο Βανκούβερ. Η Βραζιλία αποδείχτηκε το τέλειο αντίδοτο και βρήκα τον εαυτό μου να μαγεύεται από την φυσική της ομορφιά και το απίστευτο χάος της.

Από το Ρίο δε, δεν ήθελα να φύγω ποτέ. Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κάποιος σε αυτήν την πόλη είναι το πόσο ασύλληπτα όμορφη είναι. Αυτό που όμως είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της είναι τα παράδοξά της. Σε αντίθεση με αυτό που ίσως νομίζουν οι περισσότεροι για παράδειγμα, η Copacabana, η πιο διάσημη παραλία της πόλης είναι ουσιαστικά μια περιοχή κόκκινων φαναριών, στην οποία βλέπεις παρέες από ανήλικα κορίτσια να περικυκλώνουν μεγαλύτερους σε ηλικία άντρες. Εντωμεταξύ, στην πλαγιά που χωρίζει τις δύο πιο πλούσιες γειτονιές του Ρίο, την Gavea και το San Conrado βλέπει κανείς την Rocinha, την μεγαλύτερη favela, ή φτωχογειτονιά. Σε τέτοιες φαβέλες ζουν 120.000 κάτοικοι της χώρας, στοιβαγμένοι πάνω σε κακοφτιαγμένες καλύβες από λαμαρίνα και τσίγκο.

Η Rocinha, όπως ακριβώς και οι άλλες φαβέλες του Ρίο, βρισκόταν για πολύ καιρό υπό τον έλεγχο των εμπόρων ναρκωτικών, οι οποίοι δωροδοκούσαν τις αστυνομικές δυνάμεις ώστε να μην εμπλέκονται στις δουλειές και τα εδάφη τους. Κατά την διάρκεια της παραμονής μου στην χώρα επισκέφτηκα την Rocinha, αρχικά στο πλαίσιο μιας οργανωμένης εκδρομής με την οποία όμως ένιωσα κάπως άβολα, έστω και αν οι κάτοικοι με διαβεβαίωσαν ότι τα λεφτά από τέτοιες εκδρομές βοηθούν την οικονομία της φαβέλας. Αργότερα, επέστρεψα στην Rocinha, αυτήν την φορά μαζί με έναν τύπο που δούλευε στο προσωπικό ασφαλείας του hostel στο οποίο διέμενα. Περάσαμε το βράδυ μας χορεύοντας σε ένα πάρτι φανκ μουσικής και καβαλήσαμε σκούτερ για να ανέβουμε σε ένα τμήμα της πλαγιάς υπό καταρρακτώδη βροχή. Ήταν το καλύτερο βράδυ όλου ταξιδιού. Πολύς κόσμος με προειδοποίησε για τους κινδύνους της φαβέλας, αλλά ίσως από αφέλεια, δεν ένιωσα να κινδυνεύω, έστω και αν είδα πολλές φορές διάφορους νεαρούς να περνάνε μπροστά μου με πολυβόλα περασμένα στα στήθη τους. Ίσως να αισθάνθηκα καλά επειδή όλα τα άτομα που γνώρισα με υποδέχτηκαν με μια φοβερή ζεστασιά. Μου έμεινε η εντύπωση πως οι φαβέλες είναι πολύ πιο πολύπλοκες από την περιορισμένη φήμη που τις συνοδεύει, πως είναι κάτι πολύ πιο πέρα από τις ιστορίες ναρκωτικών και όπλων που βγαίνουν από αυτές.

Με αυτήν ακριβώς την διάθεση έγραψε το βιβλίο του με τίτλο Nemesis: One Man and The Battle For Rio, o δημοσιογράφος και συγγραφέας Misha Glenn. Το βιβλίο ακολουθεί την πραγματική ιστορία του Antonio Francisco Bonfim Lopes a.k.a Nem, του ασυνήθιστου «αφεντικού» της φαβέλας που «έτρεχε» το εμπόριο του βασικού εξαγώγιμου προϊόντος της: της κοκαΐνης. Ο Glenny βρέθηκε στην Βραζιλία τον Νοέμβριο του 2011, όταν ο Nem -ο πλέον καταζητούμενος άνθρωπος της χώρας- συνελήφθη από τις αρχές υπό δραματικές συνθήκες. Όταν άρχισε να διαβάζει συνεντεύξεις του όμως, ο Glenny ανακάλυψε πως ο Nem δεν ήταν ο κλασσικός τύπος γκάνγκστερ. Με τον καιρό, κατάλαβε πως ο Nem ήταν απλά ένας τύπος που προσπαθούσε να φροντίσει την οικογένειά του, ώσπου μια μέρα μπήκε σε ένα επικίνδυνο παιχνίδι εξουσίας. Κατά την διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου, το οποίο αποκάλυψε μια ιστορία όπου συναντώνται τα ναρκωτικά, η πολιτική, η φτώχεια και η έννοια της οικογένειας, ο Glenny μετακόμισε στην Rocinha και είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί και να μιλήσει εκτενώς με τον Nem στην φυλακή. Το VICE συνάντησε τον συγγραφέα στο Τορόντο για να τον ρωτήσει περισσότερα για το βιβλίο του και για το πώς ήταν για έναν μεσήλικα λευκό να ζει μέσα στην φαβέλα.

VICE: Τι είναι αυτό που σου κέντρισε αρχικά το ενδιαφέρον με τον Nem;
Misha Glenny: Ο Nem συνελήφθη το 2011 και είχα ήδη διαβάσει μερικές από τις συνεντεύξεις που είχε δώσει πριν τον συλλάβουν. Η γλώσσα που χρησιμοποιούσε, ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη που χρησιμοποιούσαν οι περισσότεροι έμποροι ναρκωτικών. Ήταν μια γλώσσα που επικεντρωνόταν στην κοινότητα της Rocinha, τονίζοντας τις ανάγκες της περιοχής και λέγοντας πως το εμπόριο ναρκωτικών ήταν ουσιαστικά η απάντηση στο γεγονός της πλήρους απουσίας της κρατικής μέριμνας για την φαβέλα. Ένιωθε πως ήταν χρέος του να αντικαταστήσει αυτό το κενό.

Πώς ήταν οι συζητήσεις που είχες μαζί του;
Κατάλαβα πολύ γρήγορα πως είχε δώσει πάμπολλες συνεντεύξεις σε αστυνομικούς, δικαστές, δημοσιογράφους και δικηγόρους, αλλά πως κανείς δεν τον είχε ρωτήσει για τα παιδικά του χρόνια. Όχι μόνο για το πώς βίωσε την φτώχεια και τη βία ως παιδί, αλλά και για το πώς η ανατροφή του, του είχε χαρίσει μια πολύ δυνατή αίσθηση πατριωτισμού για την Rocinha. Και για τον ίδιο ήταν σημαντικό όμως αυτό, μιας και κατάλαβε ότι μιλούσε με κάποιον ο οποίος δεν ενδιαφερόταν μόνο για το εμπόριο ναρκωτικών. Αργότερα μιλήσαμε και για αυτό εκτενώς. Όταν όμως τελείωσα την πρώτη συνέντευξη μαζί του σκέφτηκα πως εδώ υπήρχε μια πολύ σημαντική ιστορία.

Περιγράφεις το πώς πάλεψε με σημαντικές ηθικές αποφάσεις.
Πώς ελέγχεις μια πόλη 120.000 ανθρώπων και την βασική της βιομηχανία, την ίδια στιγμή κατά την οποία ελέγχεις 120 νεαρούς ενόπλους; Πώς εξασκείς την εξουσία σου, τι ορίζεις ως ηθικά σωστό ή λάθος, τι ορίζεις ως σωστό ή λάθος σε οργανωτικό επίπεδο; Είναι μια απείρως πιο δύσκολη δουλειά από όσο φαντάζονται οι περισσότεροι, που ενδεχομένως εικάζουν πως απλά περπατάς με ύφος και πυροβολείς, μαζεύοντας τούβλα με λεφτά αφού εμπορεύεσαι το 60% της κόκας του Ρίο. Δεν είναι έτσι όμως. Στο τέλος, ήθελε και ο ίδιος να τα παρατήσει, αυτό είναι το μόνο σίγουρο.

Πώς διεύθυνε τους «εκτελεστές» του;
Κατάλαβε πολύ γρήγορα πως αν μειώσεις τα επίπεδα βίας και συγκεκριμένα αν μειώσεις τα επίπεδα δολοφονιών, τότε η παραγωγή αυξάνεται και όλοι είναι χαρούμενοι. Ήταν λοιπόν μια πρακτική απόφαση, μια επιχειρηματική απόφαση, αλλά και μια απόφαση που «έδενε» με τον τρόπο που ήθελα να λειτουργεί η φαβέλα. Διέταξε σχετικά γρήγορα να εξαφανιστούν τα όπλα από τους δρόμους, τα οποία έκαναν την εμφάνισή τους μόνο κοντά στα λεγόμενα smoke shops (τα σημεία παραλαβής της κοκαΐνης) και οργάνωσε πιο χαλαρά περίπολα στην ευρύτερη περιοχή.

Πώς τον έβλεπε ο κόσμος της Rocinha;
Όλοι μου είπαν το εξής: «Θα τον θέλαμε πίσω άμεσα. Κρατούσε τα πάντα ήρεμα, η οικονομά της φαβέλας πήγαινε καλά, όλοι ήξεραν τις θέσεις τους και όλοι αισθάνονταν ασφαλείς».

Πώς ήταν το να ζεις εκεί και πόσο δύσκολο ήταν το να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του κόσμου;
Ήταν δύσκολο σίγουρα. Στα 20-κάτι μου το να κάνω κάτι τέτοιο ήταν πολύ πιο εύκολο, αλλά στα 50-κάτι μου όταν και πήγα, οι συνήθειες που είχα αναπτύξει έκαναν τα πάντα πιο δύσκολα. Είναι δύσκολο να ζεις σε ένα δωμάτιο σε μέγεθος κελιού με ένα παλιοκρέβατο, ένα άθλιο στρώμα, ένα πλαστικό τραπέζι και μια καρέκλα. Είναι δύσκολο όταν στις 3 το πρωί, η βιβλική βροχή που κοπανάει την φαβέλα φτάνει και στην σκεπή σου. Είναι δύσκολο να ζεις με όλα τα σκατά των σκύλων που βγαίνουν από τους βόθρους με την βροχή, είναι δύσκολο να ζεις με τον αδιάκοπο θόρυβο. Δεν θυμάμαι να κοιμήθηκα ούτε ένα βράδυ όσο ήμουν εκεί. Αλλά ο κόσμος σεβόταν απόλυτα το ότι είχα πάει να ζήσω εκεί. Αυτό που πραγματικά τους εκνευρίζει είναι όταν μπαίνουν διάφοροι μέσα στην φαβέλα για μερικές ημέρες και γράφουν κείμενα γνώμης για το πώς είναι να ζεις εκεί.

Ένιωσες ποτέ άβολα;
Βίωσα μερικές κάπως πιο επικίνδυνες στιγμές, μιας και ήμουν αποφασισμένος να εξερευνήσω την φαβέλα πέρα από τους βασικούς της δρόμους. Πήγα βαθιά μέσα στην φαβέλα. Σε 4-5 περιπτώσεις είχα πετύχει παρέες νεαρών με αυτόματα όπλα και ξαφνικά έβλεπαν μπροστά τους εμένα. Σε αυτές τις στιγμές έκανα αυτό που θα έκανε κάθε λογικός άνθρωπος: έπαιξα τον ρόλο του ηλίθιου gringo, γιατί εδώ που τα λέμε αυτό ήμουν.

Τι συζήτησες με αυτούς;
Μια φορά, τους μίλησα για το Μουντιάλ που θα γινόταν στην Βραζιλία και μου είπαν πως πίστευαν ότι η Αγγλία είχε μηδενικές πιθανότητες για κάτι καλό και πως θα το έπαιρνε η Βραζιλία. Μια άλλη φορά, ήμουν με έναν φίλο που ήξερε τον αρχηγό της συμμορίας και καθίσαμε και τα είπαμε και φάνηκε πολύ εντάξει τύπος. Έμαθα ότι πυροβολήθηκε θανάσιμα από αστυνομικούς τρεις μέρες μετά.

Τι πιστεύεις ότι πρέπει να αλλάξει, ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στις φαβέλες;
Το βασικό στοιχείο που πρέπει να βελτιωθεί είναι η πρόσβαση στην παιδεία και η ανάγκη να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας. Το τελευταίο είναι σημαντικό γιατί η ενδοοικογενειακή βία εν τέλει μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και διατηρεί ζωντανή την κουλτούρα της βιας γενικότερα.

Πώς πιστεύεις πως θα δεχτεί τον βιβλίο σου η Βραζιλιάνικη κυβέρνηση;
Δεν θα τους αρέσει.

Περισσότερα από το VICE

Μια Φοιτήτρια της Εξέγερσης του '73 μας Μιλάει για τον Εορτασμό του Πολυτεχνείου Σήμερα

Ρωτήσαμε τους Παριζιάνους πως Σκέφτονται τη Ζωή τους Μετά τις Επιθέσεις της Παρασκευής

Οι Anonymous Κήρυξαν τον Πόλεμο στο Ισλαμικό Κράτος