Γιατί τα Βίντεο των Αποκεφαλισμών του ISIS Κατακλύζουν το Ίντερνετ;

Screenshot via YouTube

Αρκεί να βάλεις δύο λέξεις κλειδιά στο Google search, «ISIS και αποκεφαλισμός» και θα δεις ένα τρομακτικά μεγάλο νούμερο: 7.190.000 results. Τόσα είναι τα αποτελέσματα, που σου δίνει αυτή η αναζήτηση. Κι αν κάνεις ένα κλικ στο σύνδεσμο “images”, αμέσως η οθόνη του υπολογιστή σου θα γεμίσει με μικρά τετραγωνάκια, στα οποία απεικονίζεται ένας άντρας στα γόνατα, δεμένος πισθάγκωνα, ντυμένος με μια πορτοκαλί στολή -που θυμίζει αυτή των κρατουμένων στο Γκουαντάναμο- ενώ δίπλα του στέκεται ένας μαυροφορεμένος άνδρας, με καλυμμένο το πρόσωπο, κραδαίνοντας ένα μαχαίρι μπροστά, πίσω, αλλά σε κάθε περίπτωση, χιλιοστά από το λαιμό του άτυχου άνδρα, δευτερόλεπτα πριν τον εκτελέσει. Σκρολάροντας προς τα κάτω, οι εικόνες γίνονται ολοένα και πιο φρικιαστικές. Μέχρι που κάπου στη μέση της σελίδας, θα βρεθείς να κοιτάς το κεφάλι του ακέφαλου πλέον σώματος, τοποθετημένο στην κοιλιά του θύματος.

Τον τελευταίο καιρό, παρακολουθώ με μεγάλη προσοχή την ανάρτηση αυτών των βίντεο, αλλά και των φωτογραφιών, με τελευταία την υπόθεση του 55χρόνου Γάλλου Hervé Gourdel, ο θάνατος του οποίου ανακοινώθηκε πριν λίγες ημέρες. Πλέον, πολλά ΜΜΕ και social media, αποφάσισαν να μην τα αναρτούν, τα κατέβασαν ή έβαλαν περιορισμούς (άνω των 18) στο ποιος μπορεί να τα παρακολουθήσει, ενώ τα περισσότερα μεταδίδουν πλέον μόνο κάποιες στατικές εικόνες από τα βίντεο. Οι αμερικανικές αρχές μάλιστα όταν πρωτοκυκλοφόρησε το βίντεο του αποκεφαλισμού του James Foley, είχαν προειδοποιήσει ότι ακόμη και η θέαση του βίντεο μπορεί να θεωρηθεί τρομοκρατική πράξη, γεγονός που πολλοί έσπευσαν να αντικρούσουν.

Κάθε φορά, όμως, που βγαίνει κάποια ανάλογη είδηση, οι εικόνες των ακέφαλων σωμάτων, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, κατακλύζουν το ίντερνετ. Και αναρωτιέμαι: Πρέπει τα ΜΜΕ, όσα εν πάσει περιτπώση το αποφάσισαν, να προβάλλουν τα βίντεο αυτά; Τι ορίζουν οι κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας; Και, τέλος, για ποιον λόγο μπορεί να αντέξει να παρακολουθήσει κάποιος την ψυχρή δολοφονία ενός ανθρώπου;

Επικοινωνώ με την Ιωάννα Βώβου, διδάκτωρ Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Paris III-Sorbonne Nouvelle, και Επίκουρη Καθήγητρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου. «Πρέπει να υπάρχει όριο στο τι μπορεί να δείξει κάποιο μέσο;», την ρωτώ. «Η βία υπάρχει παντού γύρω μας και δεν θα πάψει να υπάρχει αν απλώς αποφασίσουμε να μην την δείχνουμε», εξηγεί η Βώβου. «Στην συγκεκριμένη περίπτωση όμως, πέρα από την βαρβαρότητα και τη φρίκη της δολοφονίας, υπάρχει και η βιντεοσκόπησή της, η οποία έγινε από πρόθεση με σκοπό την διάδοση ενός μηνύματος και εν προκειμένω υπάρχει και το ζήτημα της προπαγάνδας. Στα βίντεο που έκαναν οι τζιχαντιστές έλεγαν ότι ο πραγματικός υπαίτιος του αποκεφαλισμού είναι οι Δυτικοί πολιτικοί».

Στο ερώτημα αν έπρεπε να προβληθούν τα βίντεο ή αν αυτό συνιστά λογοκρισία η Βώβου υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση. «Τείνω να απαντήσω αρνητικά. Και ο λόγος είναι ότι είναι άλλο πράγμα η βία του κόσμου και άλλο η βία της εικόνας και συχνά, από λάθος, τα συγχέουμε. Το ότι σκοτώνονται και αποκεφαλίζονται δεκάδες άνθρωποι στο Ιράκ, στο σημείο όπου βρίσκονται οι τζιχαντιστές, είναι γεγονός. Το ζήτημα όμως, είναι ότι η αλήθεια δεν βρίσκεται στην εικόνα. Η πληροφορία μπορεί να μεταφερθεί και χωρίς αυτήν. Έτσι κι αλλιώς, οι περισσότερες εικόνες πάντοντε συνοδεύονται από ένα κείμενο πλαισίωσης. Τα media θα έκαναν την δική τους πλαίσίωση, όπως και την έκαναν, με ή χωρίς την χρήση των εικονών. Το πρόβλημα δηλαδή για εμένα έγκειται στο ότι η βιντεοσκόπηση έγινε με συγκεκριμένο σκοπό. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα του ποιος είναι ο ρόλος ενός δημοσιογράφου. Ο δημοσιογράφος πρέπει να σέβεται την αλήθεια και να προασπίζει την ελευθερία της πληροφόρησης», ξεκαθαρίζει και συνεχίζει, «και όχι να καταντάει απλός δίαυλος και φερέφωνο».

Πέρα από τον δημοσιογράφο όμως, υπάρχει και ο θεατής. Ο Στυλιανός Ν. Λαγαράκης, ψυχίατρος, εξειδικευμένος στην Κοινοτική Ψυχιατρική, στην Ομαδική Ανάλυση και στο Ψυχόδραμα μου δίνει μία άλλη διάσταση.

VICE: Για ποιο λόγο κάποιος αποφασίζει να παρακολουθήσει την ψυχρή δολοφονία ενός άλλου ανθρώπου;

Στυλιανός Ν. Λαγαράκης: Bιώνουμε μια κοινωνική κρίση όπου έτσι κι αλλιώς παρατηρούνται καθημερινά δίπλα μας πολλαπλά επεισόδια βίας, τόσο έντονης ώστε εμείς γινόμαστε παθητικοί συμμέτοχοι. Δεν αντιδρούμε, αδιαφορούμε ή συμμετέχουμε έμμεσα παρακολουθώντας τα μέσα από το παγωμένο, πλέον, συναίσθημα του φόβου. Για ποιο λόγο κάποιος παρακολουθεί την ψυχρή δολοφονία ενός άλλου ανθρώπου; Διότι, μέσα από αυτά που προανάφερα, έχουμε γίνει παθητικοί λαγνο-βιαιο-ηδονοβλεψίες.

Δηλαδή;

Να εξηγήσω: Ένα τέτοιο βίντεο σε βάζει απέναντι σε δύο επίπεδα απόφασης. Πρώτον, «δεν συμμετέχω σε όλο αυτό και αλλάζω κανάλι τηλεθέασης ή «προσπερνώ το βίντεο», ή δεύτερον, «το παρακολουθώ συμμετέχοντας ως έμμεσος πρωταγωνιστής του βίαιου αυτού επεισοδίου».

Με τι σκοπό;

Στη δεύτερη περίπτωση, μέσα από την ηδονοβλεπτική αυτή παθολογική συμπεριφορά ορισμένα άτομα εκφράζουν την μη εκφραζόμενη θαμμένη οργή τους.

Εσείς τα παρακολουθήσατε;

Προσωπικά, επέλεξα την πρώτη οδό. Η επιλογή μου ήταν άμεση και ως ένα βαθμό και αυτοπροστατευτική.

Θεωρείτε ότι τα ΜΜΕ πρέπει να προβάλλουν αυτά τα βίντεο;

Τα ΜΜΕ πρέπει να ξέρουν πού να τραβούν την γραμμή. Η απάντηση δεν είναι η μη ενημέρωση αλλά η προστασία του θεατή από την λεπτομερή ηδονοβλεπτική έμμεση παρουσία μας σε αυτά.

Γενικά, έχω την αίσθηση όμως, ότι είμαστε μουδιασμένοι κι ότι δεν παθαίνουμε σοκ εύκολα πλέον.

Το σοκ είναι μια κατάσταση πολύ τραυματική. Μέσα από τα συναισθήματα του φόβου, του τρόμου, της στεναχώριας, παραλύουμε σωματικά και ψυχικά με συνέπεια να μην αντιδράμε σε κάθε πρόκληση και να αυξάνεται η κοινωνική μας παθητικότητα. Αυτό συντελεί στο να μεταφέρονται τέτοιου είδους κοινωνικές τάσεις και μηνύματα με ροή.

Τι είναι αυτό που μας εντυπωσιάζει στη βία ή που μας εξιτάρει, το οποίο μας κάνει να "μοιραζόμαστε" και να "ποστάρουμε" στο διαδίκτυο εικόνες βίας;

Ο λόγος που μας εξιτάρει η βία, είναι η ασυνείδητη ηδονή που αισθανόμαστε μέσα από τον ρόλο του βιαστή.

Γιατί αισθανόμαστε ηδονή;

Πολύ απλά: δυστυχώς οι περισσότεροι από εμας και κυρίως στη παιδική μας ηλικία, πέσαμε λίγο ή πολύ θύματα λεκτικής ή σωματικής βίας ή γίναμε ακόμα και συμμέτοχοι ενδοοικογενειακής βίας. Η μη υγιής αντιμετώπιση των τότε βίαιων γεγονότων, αντιστρέφει τους κοινωνικούς ρόλους. Έτσι από θύμα μετατρέπεσαι σε βιαστή ή σε έμμεσο βιαστή μέσα από την έμμεση παρουσία σου συναινώντας στη διάδοση της βίαιης οπτικής πράξης.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.