Θυμάστε Τότε που η Αμερική Έριξε Κατά Λάθος Πυρηνικά στην Ισπανία;

Δεν είναι μυστικό ότι ο αμερικανικός στρατός είναι ένας αρκετά μπερδεμένος θεσμός. Όταν δεν βγαίνουν άπλυτα στη φόρα σχετικά με την αποτυχία του να καταπολεμήσει τα υψηλά νούμερα σεξουαλικών επιθέσεων σε γυναίκες αξιωματικούς από το υποψήφιο για Όσκαρ ντοκιμαντέρ The Invisible War, ερευνάται για την απόκρυψη των θανάτων πολλών πολιτών στο Αφγανιστάν στη διάρκεια της αμερικανικής κατοχής της χώρας (για το συγκεκριμένο διαβάστε το βιβλίο Dirty Wars του Jeremy Scahill).

Ωστόσο, ακόμα και με τέτοια αμαυρωμένη φήμη, προκαλεί σοκ ότι το 1966 ο αμερικανικός στρατός έριξε κατά λάθος τέσσερις ατομικές βόμβες στην Ισπανία, αλλά κατάφερε να υποβαθμίσει τόσο πολύ το περιστατικό που σχεδόν έχει σβηστεί από την ιστορία. Ένα μείγμα ξύπνιων χειρισμών από την αμερικανική κυβέρνηση και αποσπασματικών αναφορών από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης μας έχουν κάνει να μη γνωρίζουμε καν τι συνέβη.

Ορίστε τι έγινε τότε. Στις 17 Ιανουαρίου 1966, ένα αμερικανικό βομβαρδιστικό Β52 συγκρούστηκε με ένα αεροσκάφος ανεφοδιασμού στον ισπανικό εναέριο χώρο. Η σύγκρουση σήμανε επίσης ότι έπεσαν τέσσερις βόμβες υδρογόνου. Δύο χτύπησαν το έδαφος με ταχύτητα και υπέστησαν ενδόρρηξη, απελευθερώνοντας πλουτώνιο στο έδαφος της πόλης Palomares στην Ανδαλουσία. Στο μεταξύ, στις άλλες δύο βόμβες άνοιξαν αλεξίπτωτα. Μία χτύπησε το έδαφος χωρίς να εκραγεί και η άλλη έπεσε ανέπαφη στη Μεσόγειο.

Ο καθηγητής John Howard είναι Αμερικανός ακαδημαϊκός, συγγραφέας και φωτογράφος. Πέρασε τα τελευταία πέντε χρόνια ταξιδεύοντας στο Palomares προκειμένου να καταγράψει τα υπολείμματα της πυρηνικής καταστροφής με την κάμερά του. Ενώ δεν μπορεί να φωτογραφήσει χειροπιαστά υπολείμματα του πλουτωνίου –παρά το γεγονός ότι ακόμα βρίσκεται στο έδαφος–, αντ' αυτού αποτυπώνει τις επιπτώσεις αυτού του στρατιωτικού εφιάλτη στους ανθρώπους, στην οικονομία και τη γη του Palomares.

Το πρότζεκτ του Howard έχει τίτλο White Sepulchres (Λευκοί Τάφοι) και κυκλοφόρησε νωρίτερα φέτος. Αφηγείται την ιστορία της κάλυψης και των επιπτώσεων των βομβών μέσω των απόκοσμων εικόνων ερήμωσης, που έρχονται σε αντίθεση με τις αποτρόπαιες, βίαιες εικόνες που μπορεί να έχουμε δει από το Τσερνόμπιλ ή τη Φουκουσίμα. Μιλήσαμε με τον John για μια από τις ξεχασμένες πολεμικές ιστορίες του 20ού αιώνα.

VICE: Γεια σου, John. Θέλεις να αρχίσεις λέγοντάς μας πώς έμαθες για την ιστορία της Palomares σε πρώτη φάση;
John Howard: Λοιπόν, ταξίδεψα πρώτη φορά στην Ανδαλουσία το 1993, αλλά δεν άκουσα γι' αυτό το περιστατικό παρά το 2010. Άκουγα μια πολύ σύντομη αναφορά στον πόλεμο και πάντα ήταν ασαφής. Έκανα ερευνητική δουλειά. Όσο περισσότερα έβρισκα τόσο πιο πολύ θύμωνα και ντρεπόμουν που δεν το γνώριζα. Ως Αμερικανό πολίτη από γεννησιμιού και Αμερικανό ιστορικό από κατάρτιση, με ενοχλούσε πάρα πολύ. Όσο περισσότερο κοιτούσα τον βομβαρδισμό τόσα περισσότερα επίπεδα απόκρυψης έβρισκα.

Πώς το κάλυψε η Αμερική;
Αυτά τα γεγονότα ονομάζονται «σπασμένα βέλη» (broken arrows). Αυτή είναι η κωδική ονομασία που χρησιμοποιείται όταν η αμερικανική κυβέρνηση χάσει ή καταστρέψει μια βόμβα υδρογόνου. Αυτός ο τύπος στην ταινία Broken Arrow του John Woo λέει: «Δεν ξέρω τι είναι πιο τρομακτικό – το ότι χάνουμε πυρηνικά όπλα ή το ότι συμβαίνει τόσο συχνά που στην πραγματικότητα υπάρχει κωδική ονομασία γι' αυτό».

Οι ΗΠΑ παραδέχονται 32 από αυτά τα «σπασμένα βέλη». Ο δημοσιογράφος ερευνητής Eric Schlosser εκτιμά ότι έχουν σημειωθεί 100 μόνο τη δεκαετία του 1950 και μόνο όσον αφορά την αμερικανική αεροπορία· το ναυτικό και ο στρατός απέτυχαν να κρατήσουν λογαριασμό. Η συνήθης υπερασπιστική πρακτική των ΗΠΑ στην περίπτωση ενός «σπασμένου βέλους» είναι να αρνηθούν ότι συνέβη ή να το υποβαθμίσουν εάν ο κόσμος το ανακαλύψει. Αυτό σημαίνει ότι για πάντα θα υποβαθμίζουν το γεγονός του Palomares στις εκθέσεις τους – «μικροσκοπικό χωριουδάκι», «ήσυχο». Αυτούς τους υποτιμητικούς όρους χρησιμοποιούσαν και δημοσιογράφοι. Υπάρχουν σε όλες τις σχετικές αφηγήσεις.

Ο κόσμος δεν παρατήρησε ότι έγινε μεγάλη έκρηξη εκείνη την εποχή;
Λοιπόν, ένα πράγμα είναι σημαντικό για να γίνει κατανοητή η αμερικανική αντίδραση στο περιστατικό. Τη βόμβα που προσγειώθηκε στη Μεσόγειο, τους πήρε 80 μέρες για να τη βγάλουν έξω. Έφεραν 32 πλοία, έκλεισαν την ακτογραμμή. Ο κόσμος δεν μπορούσε να ψαρέψει – άνθρωποι λιμοκτόνησαν. Αυτή η βόμβα έγινε αντικείμενο της προσοχής του διεθνούς Τύπου και πολύ πονηρά η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ είπε στους φωτογράφους του Πολεμικού Ναυτικού να παραχωρήσουν φωτογραφίες στα μέσα ενημέρωσης. Η σκέψη ήταν να δώσουν κάτι ενδιαφέρον στους δημοσιογράφους έτσι ώστε να στρέψουν την προσοχή τους από τη στεριά στη θάλασσα. Αυτή η βόμβα έγινε η χαμένη βόμβα –ενικός αριθμός– και το σχέδιο λειτούργησε άψογα. Έπειτα, ακόμα και ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ισπανία επί προεδρίας Lyndon Johnson πήγε να κολυμπήσει στη Μεσόγειο για να αποδείξει ότι είναι ασφαλής –έγινε πρωτοσέλιδο στους New York Times.

Γιατί οι άνθρωποι στην Ανδαλουσία δεν μιλούν περισσότερο γι' αυτό σήμερα;
Άτομα με οικονομικά συμφέρονται στην περιοχή –πλούσιοι άνθρωποι, γαιοκτήμονες που εξακολουθούν να έχουν καλλιέργειες εκεί– δεν θέλουν οι μετανάστες εργάτες στα κτήματά τους να γνωρίζουν ότι η συγκομιδή που μαζεύουν περιέχει πλουτώνιο. Σήμερα, επίσης, έχει αναπτυχθεί η τουριστική βιομηχανία και οι ιδιοκτήτες αυτών των χώρων δεν θέλουν οι επισκέπτες τους να γνωρίζουν ότι γέμισαν χιλιάδες βαρέλια με ραδιενεργό χώμα και έπειτα τα μετέφεραν μακριά για θάψιμο. Στην πραγματικότητα δεν μεταφέρθηκαν όλα μακριά – κάποια αφέθηκαν εκεί και θάφτηκαν. Ήταν κυριολεκτικά συγκάλυψη.

Ποιος ακριβώς είναι ο κίνδυνος; Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την υγεία από ένα ατύχημα σαν κι αυτό;
Δεν γνωρίζουμε πόσο πλουτώνιο είναι ενεργό ακόμα. Κάποιοι εκτιμούν ότι διέρρευσαν περίπου δέκα κιλά πλουτωνίου. Για να το θέσουμε σε ένα πλαίσιο, να πούμε ότι ένα χιλιοστόγραμμο πλουτωνίου στους πνεύμονές σου θα προκαλέσει καρκίνο των πνευμόνων. Αυτός είναι ο βαθμός σοβαρότητας. Εάν ένα ή δύο κιλά είναι ακόμα στο έδαφος, τότε ο οποιοσδήποτε μπορεί να το εισπνεύσει στον αέρα. Γνωρίζουμε ότι το πλουτώνιο βρίσκεται στην τροφική αλυσίδα, αλλά η κατάποση δεν είναι τόσο σοβαρή όσο η εισπνοή, που λένε ότι αποτελεί εγγύηση για την πρόκληση καρκίνου των πνευμόνων. Δεν ανησυχώ μόνο για τους ανθρώπους που ζουν στο Palomares εδώ και χρόνια, αλλά και για εκείνους που περνούν από εκεί και στους οποίους δεν θα το πουν ποτέ.

Έχει χαρτογραφήσει κανείς τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία;
Όχι, πέρα από έναν ετήσιο έλεγχο που έκαναν σε μια ομάδα 150 ατόμων. Τους έβαζαν σε λεωφορείο και τους πήγαιναν στη Μαδρίτη. Τους παρακολουθούν ακόμα. Αλλά επειδή ο μισός πληθυσμός έφυγε -1.000 άτομα μετακόμισαν- είναι δύσκολο να βλέπεις τα ιατρικά αρχεία τους. Γνωρίζουμε ότι κάποιοι άνθρωποι πέθαναν, γνωρίζουμε για μια υπόθεση λευχαιμίας και αποβολές. Αλλά οι αρχές ελάχιστα κίνητρα έχουν για να ψάξουν την υπόθεση σε βάθος χρόνου. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε διεθνή, πολυμερή δράση, για παράδειγμα από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή ακόμα και τη Διεθνή Επιτροπή για την Προστασία από τη Ραδιενέργεια (ICRP). Οι ΗΠΑ έχουν διαχειριστεί την υπόθεση με κακό τρόπο, δεκαετίες τώρα, το ίδιο και η Ισπανία – εν μέρει επειδή ήταν στη μέση μιας δικτατορίας όταν αυτό συνέβη. Οπότε πρέπει να γίνει από αξιόπιστο διεθνή οργανισμό.

Το Palomares εξακολουθεί να εξάγει την παραγωγή του;
Ναι. Όταν συνέβη το ατύχημα, οι Γερμανοί και οι Βρετανοί συζητούσαν για το ότι μεγάλο μέρος των προϊόντων τους προερχόταν από αυτή την περιοχή. Ωστόσο στη συνέχεια έξι σοδειές ντομάτες χάλασαν, με συνέπεια η αγροτική οικονομία να υποστεί πλήγμα. Σήμερα, καλλιεργούν και πάλι στην περιοχή.

Δεν θα μπορούσε αυτό το πρότζεκτ να έχει επίδραση σε όλο αυτό;
Είμαι αναποφάσιστος. Πρέπει να επαναφέρω το θέμα του βομβαρδισμού και να θέσω σε κίνδυνο την αγορά των αγροτικών προϊόντων ξανά; Όχι. Όμως από την άλλη ανησυχώ για εκείνους τους μετανάστες αγρότες, σκέφτομαι τα χέρια τους στο χώμα. Έχουν μεγάλη πιθανότητα να εισπνεύσουν πλουτώνιο. Και σε πέντε χρόνια από τώρα, εάν πάθουν καρκίνο, δεν γνωρίζουμε πού θα είναι. Οπότε η απονομή δικαιοσύνης γίνεται πολύ δύσκολη υπόθεση.

Πώς άλλαξε την οικονομία του Palomares το γεγονός τα τελευταία 50 χρόνια;
Άνθισε η βιομηχανία του σεξ. Η περιοχή έχει γίνει προορισμός για γυμνιστές, για την LGBT κοινότητα και τους ετεροφυλόφιλους swinger. Υπάρχουν διαφημίσεις ιερόδουλων σε τηλεφωνικούς στύλους. Υπάρχει μια εξοχική περιοχή του σεξ γύρω από την περιφέρεια του Palomares. Έρχονται άνθρωποι από άλλες περιοχές της Ισπανίας. Υπάρχει ένα 4άστερο ξενοδοχείο γυμνιστών και τα μενού είναι σε τέσσερις γλώσσες –γερμανικά, γαλλικά, αγγλικά και ισπανικά– που σημαίνει ότι εξυπηρετούν διεθνή πελατεία. Υπάρχει ένα drag club, που το όνομά του σημαίνει «Ποιος νοιάζεται;» – σαν αντανάκλαση της νοοτροπίας «δεν γαμιέται, θα πεθάνουν έτσι κι αλλιώς».

Όσον αφορά τις φωτογραφίες, ήταν δύσκολο να αποφασίσεις τι θα φωτογραφίσεις; Έχεις απαθανατίσει την αίσθηση της απουσίας, οπότε πώς αποφάσισες τι θα φωτογραφήσεις;
Μάλλον αυτό για το οποίο λυπάμαι περισσότερο είναι που σ' αυτό το πρότζεκτ δεν υπήρχαν περισσότερα πορτρέτα. Είμαι πολύ προσεκτικός με το θέμα της συναίνεσης για τα πορτρέτα – έκανα πορτρέτα μόνο ανθρώπων που γνωρίζω καλά. Τράβηξα από γωνία ή απόσταση για να διασφαλίσω την ανωνυμία των γεωργών, για παράδειγμα. Το να τους πλησιάσω στα χωράφια θα δημιουργούσε προβληματικές καταστάσεις με τους παρατηρητές. Κατέγραφα κάτι που δεν ήταν ορατό με το γυμνό μάτι, οπότε υποθέτω ότι έψαχνα οδυνηρά ίχνη. Τα κλαμπ που προανέφερα μιλούν για τον εαυτό τους με θρασύτητα.

Ανησύχησες ποτέ για την υγεία σου πηγαίνοντας στο Palomares για να κάνεις την ιστορία;
Αρχικά ναι, αλλά το απέβαλα. Αποφάσισα ότι το να μιλήσω γι' αυτό στον κόσμο ήταν πιο σημαντικό.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE UK.

Περισσότερα από το VICE

Μια Βόλτα στα «Κόκκινα Φανάρια» της Γερμανίας

H Ζωή μου ως Διακινητής Ecstasy στα Κλαμπ των 90s

Έτσι Είπαν οι Καλλιτέχνες «Αντίο» στον Prince