Οι Μαθητές ενός Λυκείου στον Πειραιά Έφτασαν ως την Ευρωπαϊκή NASA

Τα πρότυπα-πειραματικά σχολεία αποτελούν εσχάτως ένα σφοδρό πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης με εκατέρωθεν βολές, παραιτήσεις και πολυποίκιλη επιχειρηματολογία. Στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου η «χαρτογράφηση» της «αριστείας» - ενός θεσμού που διχάζει το χώρο της παιδείας, έχοντας δημιουργήσει δύο κυρίαρχα ρεύματα. Οι πολέμιοι υποστηρίζουν ότι τα πρότυπα σχολεία γεννούν ανισότητες, δημιουργούν εκπαίδευση δεύτερης και τρίτης διαλογής και γκετοποιούν πολλά σχολικά ιδρύματα, ενώ οι υποστηρικτές αντιτείνουν ότι δίχως την αριστεία οι μαθητές ομαδοποιούνται προχείρως, δεν εξελίσονται με βάση τις δεξιότητες τους, αλλά αντιθέτως εξισώνονται και οδηγούνται στη μετριότητα. Πριν από λίγες ημέρες ο Υπουργός Παιδείας, Αριστείδης Μπαλτάς ανακοίνωσε πως από την επόμενη χρονιά τα πρότυπα σχολεία θα διαχωριστούν από τα πειραματικά και οι νέοι μαθητές θα εισάγονται πλέον με κλήρωση και όχι με εξετάσεις. Πρότυπα θα παραμείνουν μονάχα πέντε ιδρύματα: η Ιωνίδειος Σχολή Πειραιά, η Βαρβάκειος Σχολή, η Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων, η Ευαγγελική Σχολή Νέας Σμύρνης και το Γυμνάσιο Αριστούχων Αναβρύτων.

Επισκέπτομαι το Ζάννειο Λύκειο στον Πειραιά για να διαπιστώσω ιδίοις όμμασι τι εστί πρότυπο-πειραματικό σχολείο στις μέρες μας. Επιλέγω το συγκεκριμένο σχολικό ίδρυμα για ακόμη ένα λόγο - πριν από λίγους μήνες το Ζάννειο κατέκτησε τη δεύτερη θέση σε ένα διεθνή διαγωνισμό ρομποτικής που πραγματοποιήθηκε υπό την εποπτεία του Tεχνολογικού Iνστιτούτου της Μασαχουσέτης [a.k.a ΜΙΤ], της NASA και Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, της ESA. Παρότι στο μυαλό μου, οι έννοιες «ρομποτική» και «ελληνικό σχολείο» στην ίδια πρόταση, μοιάζουν με ξεκίνημα ανέκδοτου, διαπιστώνω ότι δεν πρόκειται για αστείο.

Φτάνω στην οδό Κολοκοτρώνη - εκ πρώτης όψεως η λέξη «πρότυπο», κοιτάζοντας το Ζάννειο, αντηχεί κομματάκι ειρωνική. Είναι ένα «αρχαίο» κτίριο 60ετίας, γεμάτο γκράφιτι και σκουριές στα παράθυρα. «Καλωσήρθες…», με αιφνιδιάζει μια φωνή μπαίνοντας. Είναι ο Σωτήρης Τσαντίλας καθηγητής μαθηματικών στο σχολείο. «Από εδώ…», λέει και με οδηγεί σε μια «καταθλιπτική» αίθουσα. «Πάω να φωνάξω τους υπόλοιπους». Κοιτάζω τους τοίχους - είναι παλιοί, γεμάτοι «μπαλώματα». Τη μπεζ «γύμνια» τους, απ' άκρη σ' άκρη, καλύπτει μονάχα μια γκρίζα κορνίζα –το μοναδικό «στολίδι» έπειτα από κάμποσα τετραγωνικά «ξεφτισμένου» μπετόν. Στη φωτογραφία ένας διαστημικός σταθμός «αιωρείται» γαλήνια πάνω από τη γη, ενώ λίγα εκατοστά πιο κάτω ένα κομμάτι μαύρου υφάσματος φιλοξενεί τα αρχικά της «ESA». «Τι είναι αυτό;», ρωτώ το Σωτήρη, καθώς επιστρέφει στην αίθουσα με τους μαθητές του. «Το σήμα από τη στολή ενός βετεράνου Ιταλού αστροναύτη. Αυτό το κομμάτι υφάσματος έχει διανύσει 142 εκατομμύρια χιλιόμετρα γύρω από τη γη και μετρά περισσότερες από 3.000 μέρες στο διάστημα», μου λέει. Ενώ προσπαθώ να καταλάβω πως βρέθηκε το σήμα ενός Ιταλού αστροναύτη στον ετοιμόρροπο τοίχο ενός ελληνικού σχολείου στον Πειραιά, η πόρτα ανοίγει και στην αίθουσα μπαίνει ο Παντελής Μπουμπούλης, συνάδερφος του Σωτήρη και συνυπεύθυνος του ομίλου Αριστείας SIMA Club. Τους ρωτώ για τον όμιλο.

«To SIMA είναι μια λέσχη μαθητών του Ζαννείου -το όνομα προκύπτει από τις αγγλικές λέξεις Science, Informatics, Mathematics και Astronomy. Δημιουργήσαμε αυτή την ομάδα για όσα παιδιά ήθελαν να ξεφύγουν από την τυπική ύλη του σχολείου αναζητώντας την εφαρμογή των μαθηματικών σε άλλες επιστήμες, όπως ας πούμε στην αστρονομία. Tα τελευταία δύο χρόνια τα παιδιά δεν διδάσκονται αστρονομία στο σχολείο. Σε μια εποχή όπου συζητάμε για επανδρωμένες αποστολές στον Άρη οι μαθητές στην Ελλάδα γνωρίζουν τους πλανήτες από τα ζώδια. Την ίδια ώρα δεν υπάρχει η πληροφορική στην ύλη των πανελλαδικών, όταν όλες οι τεχνολογίες αιχμής βασίζονται εδώ και χρόνια στους υπολογιστές. Θαρρείς και είπε κάποιος στη χώρα μας "Που πραγματοποιούνται οι πιο σύγχρονες ανθρώπινες καινοτομίες; Στην πληροφορική και τη διαστημική. Ωραία ας τις αφαιρέσουμε από τη διδακτέα ύλη!"», μου λέει ο Σωτήρης.

Στο Ζάννειο λύκειο υπάρχουν περισσότεροι από δέκα όμιλοι Αριστείας, καθένας με διαφορετικό αντικείμενο - από θέατρο και τέχνες έως δημοσιογραφία. Ρωτώ τον Παντελή αν τα παιδιά συμμετέχουν με όρεξη σε αυτούς, δεδομένου ότι πρόκειται για εξωσχολική δραστηριότητα. «Ναι διότι εδώ δεν τους προσφέρεται μια ανούσια γνώση, δεν καλούνται να αποστηθίσουν και να παπαγαλίσουν - σε αυτές τις λέσχες τους δίνεται η δυνατότητα να μάθουν πράγματα με ένα διαφορετικό τρόπο. Ας πούμε το SIMA Club τα τελευταία δύο χρόνια έχει συμμετάσχει σε δύο σημαντικούς διεθνείς διαγωνισμούς. Ο πρώτος πραγματοποιήθηκε πέρυσι και τον διοργάνωσε το πανεπιστήμιο της Πάτρας σε συνεργασία με την Κομισιόν. Ήταν υψηλού επιπέδου και συμμετείχαν δεκάδες σχολεία απ' όλη τη χώρα. Στόχος ήταν να δημιουργήσει κάθε σχολείο ένα ολοκληρωμένο τεχνολογικό προϊόν. Κερδίσαμε καταθέτοντας μια πρόταση για τη δημιουργία ενός ιατρικού βραχιολιού με ποικίλες εφαρμογές. Ήταν εξαιρετική η δουλειά των παιδιών - βρήκαν φωτομετρικά τσιπ, τρόπο να αναλύουν τον ιδρώτα, να κάνουν επεμβατικές αναλύσεις αίματος μέσω μιας μικρής βελονίτσας. Μιλάμε για μια απολύτως υλοποιήσιμη και ολοκληρωμένη πρόταση. Και μάλιστα εξ ολοκλήρου δική τους ιδέα. Την επόμενη σεζόν, φέτος δηλαδή, η νέα φουρνιά που ήρθε στον όμιλο κατάφερε κάτι εξίσου σπουδαίο –να κερδίσει τη δεύτερη θέση στον κόσμο στο διαγωνισμό Zero Robotics».

«Έτσι εξηγείται το σηματάκι στον τοίχο;», στρέφομαι στον Σωτήρη. «Ναι, μας το δώρισε μετά τον τελικό ένας αστροναύτης της ESA, ο Πάολο Νέσπολι». Τον ρωτώ πως και ένα δημόσιο ελληνικό σχολείο πήρε μέρος σε ένα διεθνή διαγωνισμό υπό την αιγίδα φορέων όπως το MIT, η NASA και η ESA. «Μετά τη διάκριση που πετύχαμε στον πρώτο διαγωνισμό καταλάβαμε ότι υπάρχουν ωραίες ιδέες και πολύ όρεξη από τα παιδιά. Έτσι αναζητήσαμε ένα τρόπο να "προκαλέσουμε" τα όρια της γνώσης τους λαμβάνοντας μέρος στο Zero Robotics. Ένα δύσκολο διαγωνισμό που συμμετέχουν μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απ' όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Η αποστολή φέτος ήταν να γράψουν τα παιδιά κώδικα λογισμικού για μικροσκοπικούς δορυφόρους, στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, με στόχο τη λήψη καλύτερων εικόνων από έναν εικονικό αστεροειδή. Ήταν ουσιαστικά ένα ρομποτικό παιχνίδι. Τα σχολεία αντιμετώπιζαν καθημερινά το ένα το άλλο σε αγώνες -για τέσσερις μήνες- και αυτοί με τις περισσότερες νίκες έφτασαν στον τελικό όπου πλέον οι δύο φιναλίστ συνασπίστηκαν σε ομάδες των τριών. Εμείς είχαμε για συμμάχους στον τελικό το Charlottesville High School από τη Βιρτζίνια και το Lawrenceville School από το Νιου Τζέρσι. Βέβαια εκείνα τα σχολεία διαθέτουν τελείως διαφορετικές υποδομές», μου λέει ο Σωτήρης ανοίγοντας ένα φάκελο με φωτογραφίες από το high school της Βιρτζίνια. «Ρίξε μια ματιά που προετοιμάζονταν οι μαθητές τους…». Κοιτώ στη φωτογραφία μια πελώρια σχολική αίθουσα με οθόνες πλάσμα στους τοίχους και υπολογιστές τελευταίας τεχνολογίας. «Ίδια με τη δική μας, ε κύριε;», μου πετάει περιπαικτικά ένα νεαρό αγόρι. «Έστω και με αυτούς τους υπολογιστές βγήκατε δεύτεροι…» του απαντώ, χαϊδεύοντας αμήχανα το «απαρχαιωμένο» PC δίπλα μου. «Καλά μην το ακουμπάτε και πολύ, όμως, γιατί δε βλέπω να ξανανοίγει», συμπληρώνει ο διπλανός του γελώντας. «Προσπαθούμε να προσφέρουμε το καλύτερο δυνατό σε αυτά τα παιδιά όπως μπορούμε. Δεν διαθέτουμε υλικοτεχνικά και πολλά, βλέπεις πως είναι το σχολείο μας. Είναι ένα παμπάλαιο κτίριο και δυστυχώς δεν υπάρχει δυνατότητα συντήρησης από το δήμο. Κόβουμε απ' όπου μπορούμε για να βγάλουμε τη χρονιά. Από κιμωλίες και χαρτιά υγείας», μου αποκαλύπτουν οι δύο καθηγητές τους.

Ζητώ από τον Σωτήρη να μου πει πως βλέπει όλη αυτή την κουβέντα που έχει ανοίξει για τα πρότυπα πειραματικά σχολεία. «Ανεξαρτήτως των πρόσφατων ανακοινώσεων, αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι ότι σχολεία όπως το Ζάννειο δεν αφορούν μια ελίτ - δεν πρόκειται για ακριβά ιδιωτικά όπου φοιτούν γόνοι πλούσιων οικογενειών, οι μαθητές εδώ προέρχονται από τα λαϊκά στρώματα. Ζουν σε περιοχές όπως το Κερατσίνι, η Νίκαια, το Πέραμα. Το πρώτο καλημέρα το λέμε καθημερινά στις δημόσιες συγκοινωνίες. Οι περισσότεροι από τους γονείς δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να εξασφαλίσουν στα παιδιά τους μια εκπαίδευση ανάλογη των δεξιοτήτων τους, οπότε τα στέλνουν εδώ, επιθυμώντας κάτι καλύτερο γι' αυτά». Ρωτώ το Σωτήρη για τις διαφορές του Ζάννειου με οποιοδήποτε άλλο δημόσιο σχολείο. Στη συζήτηση παρεμβαίνει ο Παντελής. «Η διαφορά εδώ είναι ότι πρόκειται - πέρα από τον πειραματικό χαρακτήρα του σχολείου όσον αφορά κάποιες νέες εκπαιδευτικές μεθόδους- για ένα δημόσιο σχολικό ίδρυμα με ζητούμενο την αριστεία. Προσωπικά πιστεύω ότι αν μια κοινωνία θέλει να προοδεύσει οφείλει να καλλιεργεί τα έμφυτα ταλέντα των παιδιών της. Οι μαθητές είναι ίσοι αλλά δεν είναι ίδιοι. Ένας εκπαιδευτικός το διαπιστώνει καθημερινά αυτό. Καθένας μας έχει τις δεξιότητές του - άλλοι πιάνουν τα ολοκληρώματα με τη μία, άλλοι ζωγραφίζουν εξαιρετικά, άλλοι μπορούν να αναλύουν ένα λογοτεχνικό κείμενο σε βάθος, άλλοι διαθέτουν αθλητικά προσόντα. Κάθε παιδί οφείλουμε να το κατευθύνουμε προς τα ταλέντα του, κι όχι να τα ομαδοποιούμε τυχαίως προσφέροντας μια μέτρια μασημένη γνώση. Δεν είναι άδικο να κρατάς πίσω αυτά τα παιδιά, μόνο και μόνο επειδή οι γονείς τους δεν έχουν τη δυνατότητα να τους στείλουν στο τάδε κολλέγιο;». Του επισημαίνω ότι το κυνήγι της αριστείας εγκυμονεί ευρύτερους κινδύνους διαχωρισμών, όμως προτού προλάβω να επιχειρηματολογήσω μπαίνει στην αίθουσα ο διευθυντής του σχολείου, Γιάννης Γράψας. «Την κατάλληλη στιγμή ήρθατε, μόλις λέγαμε για τα πρότυπα-πειραματικά», τον υποδέχεται ο Σωτήρης. «Να φανταστώ ότι η κουβέντα έχει ανάψει;», με ρωτά. «Ελαφρώς», του απαντώ και ζητώ τη δική του άποψη.

«Κοιτάξτε, μια μερίδα του εκπαιδευτικού κόσμου, δεν είδε ποτέ με καλό μάτι τα πρότυπα-πειραματικά. Εκτιμούσε ότι έπρεπε να παραμείνουν πειραματικά όπως ήταν με το νόμο του '85. Από εκεί πυροδοτήθηκε όλη αυτή η θερμή συζήτηση των τελευταίων ημερών. Γενικότερα πάντως ο χώρος της εκπαίδευσης ήταν πάντοτε πεδίο αλλαγών - έχουν σημειωθεί αρκετές από τη δεκαετία του '80 έως σήμερα. Με την ένωση βέβαια του χαρακτήρα πρότυπων και πειραματικών πριν από τρία χρόνια, η κατάσταση έγινε κάπως συγκεχυμένη με την έννοια ότι ο ρόλος του πειραματικού σχολείου είναι να δοκιμάζονται νέοι τρόποι διδασκαλίας, ενώ το πρότυπο είναι ένα σχολείο με υψηλά στάνταρντ που επιδιώκει την αριστεία. Εκ πρώτη όψεως δύσκολα συνδυάζονται αυτά τα δύο -και να πειραματίζεσαι και να είσαι πρώτος. Υπάρχει μια αντίφαση. Όπως αντίφαση φαντάζει σε πολλούς και ο τρόπος εισαγωγής των μαθητών στα πειραματικά μέσω των εξετάσεων και όχι της κλήρωσης [που εν τέλει θα επαναφέρει ο υπουργός]. Πολλοί υποστηρίζουν πως αν είναι να πειραματιστείς σε νέες διδασκαλίες πρέπει να το κάνεις με ένα τυχαίο δείγμα μαθητών. Προσωπικά αν με ρωτάς, διαφωνώ σε αυτό - όταν κάνεις μία έρευνα κοιτάς το δείγμα σου να είναι σταθμισμένο, να έχει κάποια χαρακτηριστικά, π.χ. να έχουν οι μαθητές τους βασικούς εγγραμματισμούς στη γλώσσα, στα μαθηματικά, στις φυσικές επιστήμες που αναλογούν στο επίπεδο της τάξης που φοιτούν. Βέβαια απόψεις είναι αυτές. Το σημαντικό είναι ότι άνοιξε μια συζήτηση, η οποία ευελπιστώ ότι σύντομα θα μας οδηγήσει να δούμε συνολικά το θέμα της παιδείας στη χώρα. Υπάρχουν πολλά και σημαντικά θέματα , όμως το θεσμικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον που οδηγεί σε επιτεύγματα και διακρίσεις, όπως αυτές που διαπιστώνετε σήμερα στο σχολείο μας, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στους όποιους προβληματισμούς και σχεδιασμούς για τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης».

Βαδίζοντας προς την έξοδο μαζί με τον Σωτήρη και τον Παντελή, τους δύο καθηγητές μαθηματικών του SIMA Club, τους ζητώ να μου περιγράψουν την εμπειρία του τελικού στο διαγωνισμό μέσα στο Τεχνικό Κέντρο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕSA) στην Ολλανδία. «Ήταν κάτι μοναδικό, όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για εμάς. Πολύ δυνατά συναισθήματα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή, λίγο πριν από τον τελικό, όταν μας πλησίασε ένα άγνωστος επιστήμονας της ESA και μας ευχήθηκε στη γλώσσα μας καλή τύχη. "Έλληνας;", τον ρωτώ. "Πειραιώτης και απόφοιτος του Ζάννειου" μου απαντά. Έπειτα μας αγκάλιασε κατασυγκινημένος».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.