Joshua Oppenheimer en de moorddadige playboys van Indonesië

De geschiedenis van Indonesië is veelbewogen, maar de gevolgen van één specifieke gebeurtenis worden door veel inwoners nog steeds gevoeld. Een mislukte (maar nog veelbesproken) coup in 1965 bracht president Soeharto aan de macht, en maakte een plotseling en bloederig einde aan de Communistische Partij van Indonesië (PKI). Iedereen die ervan verdacht werd een communist te zijn werd vermoord en de lijken werden gedumpt in greppels en massagraven. Het precieze dodental is niet bekend, maar zeker is dat in een paar jaar tijd bijna een miljoen mensen stierven.

Vele jaren later, in 2004, reisde regisseur Joshua Oppenheimer naar Indonesië voor een project dat hem in contact bracht met een paar mensen die deze slachtpartij hebben overleefd. De oude mannen waarmee hij sprak woonden nog steeds in dezelfde dorpen als waar ze hun misdaden hadden gepleegd, en wilden er maar wat graag over praten. Die getuigenverklaringen waren de inspiratie voor Oppenheimers nieuwste film, The Act of Killing. “De daders die ik ontmoette schepten erover op, en voerden allemaal een soort toneelstukje op in plaats van gewoon een verklaring af te leggen,” zei Oppenheimer toen ik hem sprak op het Berlinale filmfestival in Berlijn. “Tegen 2005 was ik niet meer op zoek naar een bekentenis van de dingen die er in 1965 waren gebeurd. Ik wist dat alleen maar het vastleggen van de misdaden niet genoeg zou zijn om de stilte te doorbreken. Sterker nog, de moordenaars praatten constant over wat er was gebeurd. Daarom wilde ik uitzoeken waarom ze er zo over opschepten, en hoe dat gerelateerd was aan de angst die ik ook in hen zag.” De film richt zich vooral op Anwar Congo: een zelfbenoemde gangster, playboy en liefhebber van Amerikaanse films, die z’n geld verdiende door kaartjes te verkopen bij de bioscopen van Medan, de hoofdstad van die regio. Naarmate de gevoelde dreiging van het communisme toenam in het land, gingen Anwar en z’n vrienden—waaronder een paar hooggeplaatste ambtenaren—op een bloederige killing spree en vermoordden ze duizenden mensen, aangemoedigd door het machismo van de buitenlandse films waar ze zo van hielden. Tot nu toe is niemand van de groep vervolgd voor z’n daden.

_Een scène uit The Act of Killing._

The Act of Killing heeft al veel indruk gemaakt nadat de film voor het eerst gescreend werd in Telluride, gevolg door de officiële première op het Toronto filmfestival. Maar nog belangrijker: de film is al meer dan driehonderd keer vertoond in Indonesië, ondanks dat de film verboden is in het land.

In zekere zin is dit Oppenheimers belangrijkste doel: dat z’n film gezien wordt door een zo groot mogelijk publiek. “Als we hem niet kunnen vertonen in bioscopen daar, dan houden we de discussie gaande tot er iets groots gebeurt—zoals een Oscar-nominatie. Dat zou de Indonesische overheid dwingen om er aandacht aan te besteden, of in ieder geval het Indonesische volk. Dan zouden we het op dvd uitbrengen, zodat iedereen een exemplaar kan hebben. En ik denk dat dit een film is die z’n beloftes waarmaakt. Mensen hebben over de film gelezen, en gedacht: zo goed kan ‘ie niet zijn. En dan zagen ze de film en dachten ze dat ‘ie nog beter was dan ze hadden gelezen. Daar ben ik eigenlijk het meest trots op.”

The Act of Killing is vanaf 23 mei in de Nederlandse bioscopen te zien.