Ontsnapt

Illustraties door Joseph Remnant

Donald E. Westlake schreef in zijn vijftig jaar durende carrière meer dan honderd boeken, voornamelijk misdaadthrillers vanuit het perspectief van de daders. In 1993 werd hij door de Mystery Writers of America dan ook uitgeroepen tot Grand Master, een titel die hij vooral te danken had aan zijn twee populairste boekenseries: de Parker-boeken, over een geharde beroepsinbreker (die in de verfilmingen door onder andere door Lee Marvin, Robert Duvall, Mel Gibson en Jason Statham is gespeeld), en zijn serie over de klungelige overvaller John Dortmunder (die de mazzel had op het witte doek vertolkt te worden door niemand minder dan Robert Redford).

Westlake heeft ook een hele hoop non-fictie geschreven, die vaak op de een of andere manier wel te maken had met misdaad. Een selectie van zijn waargebeurde werk verschijnt in oktober onder de titel The Getaway Car: A Donald E. Westlake Nonfiction Miscellany bij de University of Chicago Press. Het onderstaande artikel is een fragment uit een essay dat voor het eerst verscheen in 1961 in het derde nummer van Ed McBain’s Mystery Book, en biedt een kijkje in het hoe en waarom van de beste en bekendste ontsnappingspogingen uit Amerikaanse gevangenissen.

Alcatraz is waarschijnlijk de beruchtste gevangenis in de Verenigde Staten, en wordt gezien als een ondoordringbare en volledig ontsnappingsbestendige gevangenis. Bijna alle mannen die er vastzitten zijn zware gevallen die overgeplaatst zijn vanuit minder streng bewaakte gevangenissen. Het eiland waarop de gevangenis is gebouwd, ligt middenin de San Francisco Bay en wordt omringd door verraderlijke stromingen en een eeuwige dikke mist. Een groot percentage van de gevangenen zijn mannen die al eerder uit een of meerdere gevangenissen zijn ontsnapt. “Maar nu zit je in Alcatraz,” krijgen ze te horen. “Alcatraz is ontsnappingsproof. Je komt er niet weg”

Dat klinkt als een uitdaging, en het was een kwestie van tijd totdat iemand die zou aannemen. Die iemand was de crimineel Ted Cole. Cole was al een keer eerder ontsnapt uit een gevangenis in Oklahoma, waar hij in de wasserette werkte. Daar ontsnapte hij door zich te verstoppen in een grote linnen zak met wasgoed. Maar nu zat Cole in Alcatraz en uit Alcatraz, zo werd hem keer op keer verteld, valt niet te ontsnappen.

Cole werd aan het werk gezet in de technische werkplaats van de gevangenis, wat voor hem ideaal was. Met een ingewikkelde code in z’n brieven naar buiten regelde hij hulp van vrienden die in de buurt van San Francisco woonden. Terwijl zij buiten de muren van Alcatraz hun voorbereidingen troffen, ging Cole in de werkplaats aan de slag. Elke dag besteedde hij een deel van zijn tijd aan het stiekem doorzagen van de tralies voor een raam dat uitkeek op de woeste baai.

Op een dag was het zover. Gelijk na de hoofdelijke telling, zodat hij een uur of twee had voordat iemand zou merken dat hij weg was, wurmde Cole zich door het raam van de werkplaats en dook hij in het water. Hij zwom in een rechte lijn van het eiland weg, onzichtbaar in de mist die zo dik was dat hij amper zijn eigen armen kon zien terwijl hij zwom.

Dit was het enige deel van zijn ontsnapping dat echt gevaarlijk was. Als z’n vrienden hem niet konden vinden in de mist, kon hij niet anders dan gewoon doorzwemmen tot hij verdronk door uitputting of opgepikt werd door een politiepatrouille.

Plotseling doemde er uit de mist een sloep op. De motor viel sputterend stil, en Cole tuurde al watertrappelend naar de boot, zich afvragend of hij ontsnapt of betrapt was. Hij was ontsnapt. Zijn vrienden visten hem uit het water, gaven hem dekens en cognac, en de sloep tufte door naar het vasteland. Het systeem had hem uitgedaagd, en Cole had de uitdaging met beide handen aangenomen en een ondoordringbare gevangenis gekraakt.

Het aangaan van een maatschappelijke uitdaging op zijn eigen asociale manier is tweede natuur voor de beroepscrimineel. Het verlangen naar vrijheid leeft sterk bij de meeste mannen, en is misschien het sterkst onder hen die, door het plegen van misdaden, zichzelf hebben geprobeerd te bevrijden van het juk van de wetten van de maatschappij. De veel strengere en completere beperking van een smalle gevangeniscel en het gestructureerde en geroutineerde bestaan binnen de gevangenismuren, plus de uitdaging als wordt gezegd dat ontsnapping uit deze gevangenis onmogelijk is, vergroten dit verlangen naar vrijheid tot het punt waarop geen risico te groot lijkt als er een kans op bevrijding is. Wat de bouwers van de gevangenis ook beweren – de creatieve en vastberaden gevangene kan altijd ergens, in een stuk hout of een roestige spijker of het rooster van de bewakers, een kleine mogelijkheid vinden die misschien tot vrijheid leidt.

Dit verlangen naar vrijheid heeft natuurlijk niet altijd originele en vindingrijke ontsnappingspogingen tot resultaat. Soms leidt het alleen tot massale en bloederige rellen, met gijzelaars en woedende eisen en onzinnige verwoesting van zowel levens als staatseigendom. Zulke opstanden zijn verschrikkelijk voor het gevangenispersoneel, maar leiden nooit tot succesvolle uitbraken. Ze zijn te luid en te emotioneel. De succesvolle ontsnapper is stil, en luistert naar zijn verstand in plaats van zijn gevoel.

De gevangene die zorgvuldig de details van een ontsnappingsplan aan het uitwerken is, heeft net zo’n hekel aan rellen als de bewakers.

Na een rel wordt de gevangenis altijd van top tot teen doorzocht. Dat betekent dat zijn tunnel of pikhouweel of neppistool of geïmproviseerde touwladder of valse papieren ook gevonden zullen worden – en de gevangene dus een nieuw ontsnappingsplan zal moeten bedenken.

Want dat doet hij wel. Het maakt niet uit hoe goed de controle is, hoe streng de beveiliging, hoe frequent de inspecties of hoe ondoordringbaar de gevangenis, de man die verlangt naar vrijheid boven alles zal altijd iets anders bedenken.

Neem John Carroll, misschien de enige man ter wereld die zowel bij een gevangenis heeft in- als uitgebroken. In de jaren twintig waren Carroll en zijn vrouw Mabel in het Middenwesten van de VS beroemd als de ‘Millionaire Bandits’. Nadat ze waren opgepakt en veroordeeld, werd John Carroll naar Leavenworth gestuurd en Mabel naar een vrouwengevangenis in Leeds in Missouri. In die tijd (1927) werd Leavenworth nog gezien als een van de veiligste gevangenissen in het land. De constante doorzoekingen van de cellen en het strakke dagelijkse schema hielden Carroll een tijdje tegen. Maar niet voor lang.

Ook Carroll kreeg een baantje toegewezen in de gevangeniswerkplaats. Hij bestudeerde maandenlang de bewakers, in de wetenschap dat zijn ontsnapping een veel grotere kans van slagen had als hij een van hen zover kon krijgen om met hem samen te werken.

Hij koos uiteindelijk de voorman van de werkplaats, een pessimistische en ontevreden man van middelbare leeftijd die duidelijk geen plezier in zijn werk had. Op een middag wachtte Carroll tot iedereen de werkplaats verlaten had en hij alleen was met de voorman. De voorman wilde weten wat hij nog in de werkplaats deed. Carroll besloot de gok te wagen, en vroeg: “Wil je 34 duizend dollar verdienen?”

De voorman leek niet echt geïnteresseerd, maar ook niet geschokt. In plaats daarvan vroeg hij alleen: “Hoe dan?” “Ik heb ergens 68 duizend verstopt,” zei Carroll. “Als jij me hieruit kan krijgen, dan is de helft van jou.”

De voorman schudde zijn hoofd en stuurde Carroll weg. Maar de volgende dag, nadat het werk was gedaan, gaf hij Caroll een seintje dat hij nog even moest blijven. Deze keer wilde hij weten wat Carrolls plan was.

Carroll legde zijn idee aan hem voor. In de werkplaats werden onder andere houten kratten gemaakt, waarin de spullen verscheept werden die door andere gevangenen waren gemaakt. Carroll en de voorman zouden een speciale krat maken, en op het juiste moment zou de voorman Carroll helpen om zichzelf uit de gevangenis en naar het appartement van de voorman te laten brengen.

De voorman stemde in met z’n plan en de twee gingen aan het werk. Carroll was een voorzichtige man, en ze werkten langzaam. Nadat de krat klaar was, probeerde Carroll niet gelijk te ontsnappen. In plaats daarvan wachtte hij op precies het juiste moment.

Een briefje van zijn vrouw dat naar Carroll gesmokkeld werd, dwong hem om op te schieten. In het briefje, dat hij op 28 februari 1927 kreeg, stond: “Je meisje heeft tbc en het is ernstig. Ik ga dood als je me hier niet uithaalt. Ik zit in Slaapzaal D in Leeds.”

Carroll wist dat de grootste angst van zijn vrouw was om dood te gaan in de gevangenis, om niet als een vrije vrouw te sterven. Hij vertrok dezelfde nacht nog in de krat uit Leavenworth. Maar de krat werd ondersteboven in de vrachtwagen gezet, en na meer dan een uur in die benarde positie viel Carroll flauw. Hij werd bewusteloos bij de voorman afgeleverd.

Toen hij weer bij kennis was, schopte Carroll zich een weg uit de krat. Het appartement van de voorman was verlaten, maar de nieuwe kleren waar Carroll om had gevraagd, hingen op hem te wachten over een stoel. Hij trok ze aan en vertrok voordat de voorman thuiskwam. De voorman heeft nooit een cent van die 34 duizend dollar gezien.

Carroll ging rechtstreeks naar Leeds. Hij deed zich voor als een ingenieur en raakte bevriend met een van de bewaarsters van de gevangenis. Zo kwam hij er niet alleen achter waar Slaapzaal D precies was, maar ontdekte hij zelfs de precieze locatie van de cel van zijn vrouw.

Het kostte hem vijf maanden om z’n plan helemaal uit te werken. In de nacht van 27 juli parkeerde hij een tweedehandsauto die hij had gekocht naast de hoge buitenmuur van de gevangenis. In de auto lagen een ladder, een ijzerzaag, een stuk touw, een blok groene zeep, en een busje cayennepeper.

Carroll zette de ladder tegen de muur en klom naar boven. Hij ging plat op de rand van de muur liggen, zodat niemand hem zou zien. Daarna tilde hij de ladder over de muur naar de andere kant, klom naar beneden naar de binnenplaats, en liep snel en doelgericht naar Slaapzaal D. Bij de muur van de slaapzaal aangekomen floot hij even; een kort, schel signaal dat zijn vrouw zou herkennen. Toen ze antwoorde door een getralied raam op de derde verdieping, gooide hij het touw naar haar toe.

Na drie keer lukte het haar om het touw te vangen. Ze bond het uiteinde vast in haar cel en Carroll klom via het touw naar boven.

Door de tralies van het raam zei Mabel: “Ik wist dat je zou komen.” Carroll overhandigde de spullen die hij had meegenomen aan z’n vrouw en bond daarna met één hand het touw om zijn middel, zodat hij zijn handen vrij zou hebben. Ondertussen smeerde Mabel de ijzerzaag in met groene zeep om het geluid te dempen. Ze hielden allebei een kant van de zaag vast, en zaagden een voor een door de tralies, met regelmatige pauzes zodat Carroll even de druk van het touw om zijn middel kon verlichten.

Het was al bijna licht toen ze de laatste tralie hadden doorgezaagd. Carroll hielp zijn vrouw door het raam te klimmen en ze lieten zich naar beneden zakken. Carroll bestrooide hun route naar de buitenmuur met cayennepeper, zodat de speurhonden hun geur niet konden oppikken. Ze klommen over de muur en reden weg.

Carroll werd een jaar later weer opgepakt en ging terug naar de gevangenis. Zijn vrouw was overleden, al vijf maanden eerder. Maar ze was in ieder geval niet in de gevangenis gestorven.

De meeste gevangenen lukt het niet een jaar lang op vrije voeten te blijven nadat ze zijn ontsnapt. Het merendeel lijkt al hun inventiviteit op te hebben gebruikt om weg te komen uit de gevangenis, en niks meer over te hebben voor de moeilijke taak om er ook uit weg te blijven. Zulke mannen zijn enorm dapper en vindingrijk als het gaat om het plannen en uitvoeren van één taak – of dat nou een moord of een bankoverval of een gevangenisuitbraak is – maar lijken niet in staat om net zoveel moeite en bedachtzaamheid in het dagelijkse leven in de buitenwereld te steken.

Een andere gevangenisuitbraak uit Leavenworth is daar een goed voorbeeld van. Vijf mannen waren betrokken bij de uitbraak, onder leiding van een crimineel die Murdock heette. Murdock, die werkzaam was in dehoutbewerkingswerkplaats van de gevangenis, was een begenadigd houtsnijder en een opmerkzame en fantasierijke man. Tijdens z’n rookpauzes op de binnenplaats had Murdock de routine van de bewakers van de hoofdingang bestudeerd.

Er waren twee zware deuren, en in principe waren die nooit tegelijkertijd open. Als iemand de gevangenis verliet werd de binnendeur geopend, en de buitendeur hoorde niet open te gaan voordat de binnendeur weer gesloten was.

Maar de bewakers die de deuren bedienden deden al veel te lang hetzelfde werk, zonder dat er ooit problemen waren geweest. Ze waren lui geworden. Murdock zag dat knop die de buitendeur opende vaak al ingedrukt werd voordat de binnendeur helemaal dicht was. Dat kleine detail, in combinatie met zijn houtsnijkunsten, vormde de kern van Murdock’s ontsnappingsplan. Hij vertelde vier andere gedetineerden over zijn plan, overtuigde hen ervan dat het kon werken, en samen besloten ze ervoor te gaan. Murdock verstopte vijf stukjes hout in de werkplaats waar hij dienst had. Hij deed er maanden over, maar slaagde erin om uit het hout vijf replica’s van 9 mm pistolen te snijden, inclusief veiligheidspal en trekkerbeugel.

Het plan werd in werking gezet. Een leveringstruck reed weg uit de gevangenis terwijl Murdock en zijn vier vrienden rookpauze hielden op de binnenplaats. Murdock zag dat de buitendeur geopend werd voordat de binnendeur helemaal dicht was. Hij riep het van tevoren afgesproken codewoord, en rende met de andere vier op de deuren af. Net voordat de binnendeur dichtviel, wurmden ze zich erdoorheen. Murdock, met zijn neppistool in z’n hand, waarschuwde de bewakers dat ze de binnendeur dicht moesten laten. De vijf renden door de open buitendeur en sprintten weg.

Ze hadden zoveel energie en creativiteit gestoken in hun ontsnappingsplan. Maar hadden ze ook gepland hoe het verder moest? Murdock, de bedenker van het plan, was de eerste die gepakt werd, minder dan 24 uur later. Hij werd gevonden in een greppel, bibberend en verkleumd, tot z’n middel in het water. De tweede gevangene werd de volgende ochtend gevonden, verstopt in een schuur. Ook nummer drie en vier waren weer terug in Leavenworth voordat de week voorbij was.

De vijfde was de gelukkige uitzondering. Het kostte de autoriteiten bijna twintig jaar om hem te vinden, en toen ze hem vonden ontdekten ze dat hij de burgemeester was geworden van een klein dorpje in Canada. Na zijn ontsnapping had hij zich keurig en voorbeeldig gedragen. De autoriteiten besloten hem dus maar te laten gaan en zijn nieuwe leven in rust te laten leiden.