De aanslagen in Parijs, vluchtelingen en de wrede illusie van grenzen

Op de avond dat IS Parijs aanviel vertaalde ik een boek van de Syrische dichter Nizar Qabbani.

De eentonigheid van het werk zorgde ervoor dat mijn gedachten niet verstrikt raakten in een spiraal van paniek en pijn. Noteer de Arabische woorden die je kent en zoek de onbekende op. Zorg dat de zin logisch klinkt. Bel je vrienden in Parijs. Drink wat. Kijk vooral niet op Twitter. Vertaal nog een pagina.

Qabbani is de Pablo Neruda van Syrië, in de zin dat hij revolutionair sentiment combineert met erotiek. Ik vertaalde zijn boek Mussen hebben geen visums nodig, een collectie inleidende essays die hij voorlas in Arabische hoofdsteden, waarvan de meeste nu vernield zijn door oorlog. In een van zijn essays omschrijft Qabbani hoe de kracht van woorden ongrijpbaar blijft voor elke overheid. Woorden kunnen vliegen – niet als vliegtuigpassagiers maar als mussen.

Woorden, zegt Qabbani, hebben geen visum nodig.

De persoon van wie ik dit boek kreeg had een ongewenst paspoort, een paspoort waarmee je nergens welkom bent. Zelfs vóór de burgeroorlog in zijn land hadden mensen uit Syrie visums nodig om waar dan ook heen te gaan. Nu kruipen ze samen op rubberboten en drijven ze op de golven tussen Izmir en Lesbos. De overlevenden sjokken half Europa door op zoek naar asiel. Het is niet zo dat ze op deze manier reizen omdat ze arm zijn. Smokkelaars rekenen minstens duizend dollar. Ze reizen zo omdat rijke landen ze verbieden vliegtickets te kopen.

Woorden hebben geen visum nodig – mensen wel.

Nadat mijn vriend me het boek gaf bracht hij me naar het vliegveld van Istanbul. Terwijl we wachtten op mijn vlucht, vergeleken we onze paspoorten. Ze waren beide gemaakt van goedkoop leer, bekleed met gouden stempels. Maar de mijne gaf me de vrijheid om te reizen. De zijne niet.

Burgerschap is onze meest beladen vorm van fictie. Onze nationaliteiten zijn verzonnen, niets meer dan krabbels op een pagina, maar ze bepalen wel wie vrij is en wie niet – of wie sterft en wie leeft.

Elke god heeft zijn kerken, taboes en talismannen nodig. Dat zagen wij op Ataturk Airport, met zijn douaniers, gates en scanners. We namen afscheid en ik wachtte in de lange rij voor de security. Eenmaal aan de andere kant appte hij me om me een fijne vlucht te wensen.

Qabbani had gelijk: grenzen of geen grenzen, woorden reizen vrij via WhatsApp.

De Syrische vluchtelingencrisis stelde deze zomer het idee van grenzen ter discussie.

De Syrische crisis duurt al jaren en had eerst vooral betrekking op buurlanden. Miljoenen Syriërs leven en werken nu bijvoorbeeld in Turkije, en eenvijfde van de inwoners van Libanon bestaat uit Syrische vluchtelingen. De oorlog werd door de rijkere delen van de wereld echter grotendeels genegeerd.

Door een gebrek aan hulp en het ontstaan van nieuwe vluchtroutes naar Turkije ontvluchtten duizenden Syriërs de laatste maanden hun thuisland. Deze mensen behoren vaak tot de hoger opgeleide en ambitieuze middenklasse van het land.

Ik zag dit met mijn eigen ogen toen ik Syrische Koerden interviewde in het Domiz-kamp. Ik sprak een man die 12.500 dollar betaalde aan een smokkelaar om zijn complete familie over te brengen. Hij had net zo lief verblijfsvergunningen en vliegtickets gekocht, als dat een optie was geweest. De dokters hoopten hun werk weer op te pakken in Duitsland, als zij de oversteek per boot zouden overleven. Ik sprak families met slimme kinderen die graag naar een universiteit wilden. Ik sprak mensen die werk nodig hadden. Geen van hen liet zich ketenen door hun paspoort.

De meeste mensen in Domiz hadden smartphones en gebruikten "dezelfde mobiliteitstechnieken als tijdens de Arabische Lente" om naar Europa te komen, aldus de Iraakse journalist Ghaith Abdul Ahad. Hun voeten waren misschien afgestompt, maar hun GPS werkte onverminderd door, en hun woorden vlogen als mussen heen en weer naar hun geliefden thuis en naar kennissen in Europa.

Ze kenden het risico maar gingen toch. Ik sprak een zwaarmoedige vrouw met een baby. "Ja, we kunnen sterven op weg naar Europa," zei ze. "Maar in Domiz sterven we elke dag een beetje meer."

Aanvankelijk deden veel Europeanen net alsof deze vrouw een probleem was dat ze onder controle konden houden. Maar deze zomer, nadat de kleuter Aylan al Kurdi verdronk, werd de wreedheid van de grenzen te veel voor mensen. Wat deden paspoorten er toe in het licht van zoveel vluchtelingen, hun waardigheid, hun vastberadenheid, hun dood? Er kwamen scheurtjes in het Europese fort. Zelfs in Amerika begonnen mensen te praten over het belang van vluchtelingenopvang.

IS haat vluchtelingen. Ze zijn het tastbare bewijs van hun mislukking.

De groepering verspreidde propaganda tegen vluchtelingen en riep moslims op om naar hun kalifaat te verhuizen – een voorstel waar niet gretig op werd ingegaan. Ook legde IS strenge reisrestricties op. De ergste actie tegen vluchtelingen waren echter de aanslagen in Parijs. Het hoofddoel van de terroristen was het doden van burgers, maar het vervalste paspoort dat werd gevonden wijst op een complexere situatie: sommige analisten denken dat het paspoort bedoeld was om gevonden te worden. Het zou een manier zijn om vluchtelingen en moslims in een kwaad daglicht te stellen en zo, in de woorden van IS, het "grijze gebied te verkleinen", zodat moslims niet meer in het Westen kunnen leven.

Die strategie lijkt vruchten af te werpen. Een handvol Amerikaanse gouverneurs kondigde aan dat Syrische vluchtelingen niet welkom zijn in hun staat.

Ironisch genoeg waren alle daders Europese inwoners. Tenminste een van hen had volgens The New York Times op en neer gereisd naar Syrië. Hij had gebruikgemaakt van zijn vrijheid om die vervolgens van Syriërs af te pakken.

Vaak wordt gedacht dat asielzoekers vluchten voor IS. Voor veel Syriërs is dit ook zo, maar voor vele anderen ligt het complexer. Zij vluchten weg van oorlog, luchtaanvallen, bommen, arrestaties, dienstplicht, veroordeling vanwege hun religie, ontvoering, of 'gewoon' van armoede en wanhoop. Het moet vanzelfsprekend zijn dat we deze mensen een plek bieden om een nieuw bestaan op te bouwen. Maar als we het recht op vrijheid van beweging voor Syriërs ter discussie stellen, dan moeten we ook naar de keerzijde van de medaille kijken: de duizenden Europeanen die naar Syrië afreizen om daar terroristische aanslagen te plegen. In Raqqa verkrachten, martelen en moorden Europese jihadi's de plaatselijke bevolking. En terwijl er na de aanslagen argwanend wordt gekeken naar westerse moslims, stelt niemand de vrijheid waarmee Europeanen kunnen reizen ter discussie. Ons westerse privilege staat geen moment ter discussie.

Een dag voor de aanslagen in Parijs zorgde een zelfmoordaanslag van IS voor 43 doden op een marktplaats in Beiroet.

Beiroet wordt vaak het Parijs van het Midden-Oosten genoemd, maar dit is een luie omschrijving, verzonnen door mensen die niet begrijpen dat er ook in Arabische steden gedronken en gedanst wordt. Beiroet is Beiroet, en dat is meer dan genoeg.

Maar Parijs en Beiroet hebben overeenkomsten. Ze behoren allebei tot de grootste steden ter wereld en zijn vrij, divers en onderhoudend, centra voor kunst, het nachtleven en vrij gedachtengoed. In beide steden leven mensen met verschillende geloofsovertuigingen en achtergronden. Met andere woorden: ze hebben alles wat IS wil vernietigen.

Als het Westen iets moet hebben geleerd van de War on Terror, is het dat angst het belangrijkste wapen van terroristen is. Als een samenleving toegeeft aan deze angst, wurgt het zichzelf met paranoia en geweld en vernietigt het wat het in de eerste plaats zo mooi maakte.

Het Westen kan vluchtelingen niet afstoppen. Het kan migranten niet verhinderen om een poging te wagen een beter bestaan op te bouwen. Dat is onmogelijk, want grenzen zijn een illusie. Woorden reizen ze voorbij zonder moeite, en mensen ook, zelfs als ze niet zeker weten of ze levend de andere kant bereiken. Zelfs als we de grenzen veranderen in muren, zoals sommige domme politici willen, weerhouden we Europese burgers er niet van om aanslagen te plegen.

In de nasleep van een massamoord is het logisch om "iets te doen." Dat iets kan betekenen dat we onszelf voorhouden dat vluchtelingen terroristen zijn. Het kan meer veiligheid, meer gesloten grenzen en gedachten betekenen. Het kan betekenen dat we onze wereld verkleinen, door muren op te trekken voor een vals gevoel van veiligheid. Het kan betekenen dat we IS precies geven wat het wil.

Molly Crabapple brengt in december haar boek Drawing Blood uit.