De afgelegen eilanden in de Stille Oceaan waar vluchtelingen jarenlang worden vastgehouden

Of je nou kijkt naar het Europese debat over de vluchtelingencrisis, of de rampzalige Amerikaanse verkiezingscampagne, het is duidelijk dat de wereld momenteel worstelt met een diepgewortelde identiteitscrisis, die draait om vragen omtrent afkomst, religie en nationalisme. En de westerse wereld gaat hier over het algemeen niet zo goed mee om.

De afgelopen paar jaar heeft de Australische overheid zich vastgeklampt aan een anti-vluchtelingenplan dat de "Pacific Solution" wordt genoemd. Het doel is om ervoor te zorgen dat er geen boten vol asielzoekers uit landen als Indonesië, Irak, Iran en Afghanistan meer naar het land komen, en in grote lijnen klinkt het plan als iets dat Donald Trump bedacht zou kunnen hebben: schrik vluchtelingen af door ze allemaal op te pakken, en ze voor onbepaalde tijd op te sluiten in een detentiekamp op een afgelegen eiland. Het is een ongelofelijk wreed plan, maar zoals de nieuwe documentaire Chasing Asylum laat zien, wel een plan dat schokkend effectief is geweest.

Door miljardendeals te sluiten met Papua Nieuw-Guinea, heeft de Australische overheid twee detentiecentra op kunnen zetten op de eilanden Nauru en Manus. Sinds 2013 worden er honderden vluchtelingen vastgehouden in deze kampen, waar ze in tenten onder zulke slechte omstandigheden leven dat zelfbeschadiging en zelfmoordpogingen regelmatig voorkomen. In de kampen wonen mannen, vrouwen en kinderen. Veel van hen zitten er al maanden, soms zelfs jaren. De paar rapporten en berichten die door de ijzeren grip van de Australische overheid zijn geglipt, maken melding van massale geweldpleging, seksueel misbruik, rellen en doden – waarvan een groot deel door de gevangenisbewaarders en lokale autoriteiten wordt gepleegd.

In Chasing Asylum probeert de Australische regisseur Eva Orner het stilzwijgen over de kampen te doorbreken met een compilatie van beelden die illegaal geschoten werden door klokkenluiders en sociaalmaatschappelijk werkers in de detentiecentra. VICE sprak met haar in Toronto voor de première van haar film op het Hot Docs Festival.

VICE: Hoe kwam je op het idee voor deze film?
Eva Orner: Ik ben vertrokken uit Australië drie jaar nadat we vluchtelingen begonnen te weigeren [in 2001], rond dezelfde tijd dat de Tampa Crisis plaatsvond. John Howard stond op het punt om de verkiezingen te verliezen, dus deed hij iets dat politiek heel gewiekst en extreem was. Hij stond op en zei: "Wij bepalen wie er naar dit land komt en op welke manier." Hij verbrak de vluchtelingenconventie, wat toen erg schokkend was.

Maar veel mensen steunden het, omdat mensen bang waren voor een 'mosliminvasie'. Dit was vlak voor 11 september. Die politieke mindset heerste nog steeds toen de detentiecentra werden opgezet in Papua Nieuw-Guinea, en de manier waarop we vluchtelingen behandelen is alleen maar slechter geworden. Eerst deden ze heel erg lang over de procedure voordat ze mensen Australië binnenlieten. Maar nu laten ze gewoon niemand meer binnen. Ze zitten echt vast in een vagevuur. De meeste mensen in de kampen zitten daar al meer dan duizend dagen.

Wat inspireerde je om deze film te maken?
Ik ben zelf geboren in Australië, maar mijn ouders zijn Joods en werden in 1937 geboren in Polen. Drie van mijn vier grootouders werden vermoord in de holocaust, dus ik ben wel opgegroeid in de schaduw van genocide. Mijn ouders emigreerden naar Australië in de jaren vijftig, en ik ben opgegroeid in een middenklassemilieu. Ik ging naar een privéschool en had een heel bevoorrechte jeugd, maar alle dingen die mijn familie zijn overkomen hebben wel invloed gehad op het werk dat ik maak – inclusief deze film.

Zelfs als journalist begreep ik niet echt de omvang van dit probleem tot ik de film zag. Was het moeilijk om toegang te krijgen tot deze kampen?
Ja, enorm. Ik ben degenen die dit naar buiten hebben gebracht en het aandurfden om zulke gedetailleerde beelden naar buiten te brengen erg dankbaar. Veel mensen weten niet precies wat er allemaal gebeurt op die eilanden, of ze zijn erover in de war. Er is veel geheimzinnigheid en de Australische overheid voert een enorme propagandacampagne, dus weinig mensen weten hoe het er echt aan toegaat in de detentiekampen. Ik kan niet in detail treden over hoe we er binnen zijn gekomen, maar het was een erg lastig en spannend proces.

Lopen jij of de klokkenluiders het gevaar dat jullie gearresteerd worden door de Australische overheid nu de film uit is?
Sinds deze film afgerond is, zijn er nieuwe wetten aangenomen die zich specifiek richten op klokkenluiders – zoals artsen en verpleegsters, mensen die seksueel misbruik van kinderen door bewakers en gedetineerden hebben gezien. De overheid kan nu iedereen die zich hierover uitspreekt in de gevangenis gooien, en dat is een angstaanjagende gedachte, waardoor ik me serieus begin af te vragen of Australië op dit punt nog wel een democratie is. Ik heb weinig respect voor de beslissingen van de Australische regering, maar ik wil dat de Australische burgers en politici zien wat hun beleid en belastingcenten doen. Hopelijk zal het gezonde verstand het uiteindelijk winnen van de angst en haat.

De focus op de klokkenluiders in de film in plaats van de verhalen van de vluchtelingen was een interessante keuze. Waarom heb je daarvoor gekozen?
De asielzoekers en vluchtelingen in de film vertellen een groot deel – zo niet bijna alles – van het verhaal, en ik wilde dat ook echt goed laten zien, maar ik heb wel het gevoel dat de klokkenluiders, zoals altijd in dit soort situaties, de helden zijn. Veel van hen zijn behoorlijk getraumatiseerd door hun ervaringen in het kamp. Bijna iedereen die ik sprak [voor de film] had een vorm van PTSS overgehouden aan hun tijd in de kampen. Ze waren totaal onvoorbereid en hadden geen idee waar ze aan begonnen.

Er zijn wel eerder nieuwsverhalen geweest over deze kampen, maar we hebben tot nu toe niet echt beelden van binnenuit gezien. Wat vond jij het schokkendste toen je voor het eerst beelden van de toestanden in de kampen zag?
Nou, vlak nadat ik de beelden had gezien, moest ik vluchtelingen die eruit waren gekomen vragen of dit echt was hoe het was, en zij zeiden me dat dit precies is hoe het is in de kampen. Ik was geschokt door de tenten, het gebrek aan privacy, de omstandigheden waarin kleine kinderen leefden. Ik vind het verschrikkelijk dat mijn belastinggeld hiervoor gebruikt wordt. Ik vind dat we ons daar allemaal diep voor zouden moeten schamen.

Er zit een scène in de film waarin de voormalige premier Malcolm Fraser liefdevol praat over de 70 duizend Vietnamese vluchtelingen die na de Vietnamoorlog naar Australië kwamen. Waarom heb je die scène erin gestopt?
Nadat Fraser die vluchtelingen toeliet, veranderde ons land. We hebben nu een grote en bloeiende gemeenschap van Vietnamees-Australiërs, en ik ken geen enkele Australiër die niet minstens een keer per week pho eet [lacht]. Voor mij was dat zo'n enorme toevoeging aan ons land. Maar nu, tijdens deze crisis, is onze vluchtelingenopname het laagste dat het in tien jaar is geweest. Mensen zeggen dingen als: "Wat moeten we dan: iedereen maar binnenlaten? Dan wordt het een invasie."

Maar ze weten dat dit niet waar is. Het ding is dat we in een andere wereld leven, en we ons steentje moeten bijdragen. We moeten verantwoordelijkheid nemen voor het feit dat we bloed aan onze handen hebben.

Wat denk je dat er achter de xenofobie zit die op plekken als Australië heerst?
Dat is vrij simpel: ze zijn bruin, ze zijn moslims, ze komen uit landen die we zien als onwenselijk. Sinds 11 september is daar heel erg de nadruk op gelegd, dat bruine mensen terroristen zijn. Stel dat er oorlog zou uitbreken in Europa en Engeland bezet werd, en een hele hoop witte mensen naar de kust gingen, op een boot stapten, en naar Australië vluchtten. Denk je nou echt dat we hen dan naar Manus en Nauru zouden sturen? Ik denk dat het behoorlijk duidelijk is dan dit om racistische vooroordelen draait.

Ik nodig graag de politici die dit beleid steunen uit om de film te komen zien. Het mooie was dat toen Malcolm Fraser overleed, er heel veel Vietnamese mensen bij zijn begrafenis waren. Ze hielden borden omhoog waarop ze hem bedankten, omdat hij ze een kans had gegeven. Wij moeten deze mensen nu ook een kans geven.

Bedankt!