De broodvergister maakt van oud brood nieuwe energie

De broodvergister. Foto door Oski Collado.

Brood, daar zit wat in: koolhydraten en Chinees haar, bijvoorbeeld. Maar brood vormt ook een lastig probleem voor supermarkten en steden. Er wordt namelijk veel te veel van gebakken, en daarom worden in Nederland elke dag 400.000 broden weggegooid. Omdat we geen tijd meer hebben om brood aan de eendjes te voeren of er wentelteefjes en tosti's van te bakken, belanden één op de vijf boterhammen in de prullenbak - of op straat.

Roel Schoenmakers is ontwerper. Met zijn collectief Cascoland werkt hij nu vier jaar in wat ooit de slechtste buurt van Nederland was: de Kolenkit in Amsterdam-West. Daar doet hij iets dat zo briljant is, dat je je afvraagt waarom nog niet elke bakker het doet: met een biovergister wekt hij uit tien kilo oud brood zoveel gas op, dat er twintig nieuwe broden gebakken kunnen worden. Of je kunt er drie huizen mee verwarmen, als je het een beetje gehad hebt met al dat brood.

"Het idee dat je voedselafval met bacteriën vergist tot biogas is niet nieuw," vertelt Roel. "Doomsday preppers in Amerika bouwen in hun achtertuin kleine vergisters om zelfvoorzienend te kunnen zijn, daarvoor vind je hele handleidingen online. In deze buurt was een speciaal probleem met rondslingerend brood op straat. De islam schrijft voor dat brood niet mag worden weggegooid maar aan de natuur moet worden teruggegeven." Het brood werd dus op straat uitgestrooid en dat trok ratten en ander ongedierte aan.

Roel Schoenmakers gefotografeerd door Felicia Alberding.

De gemeente Amsterdam zette in de Kolenkit - en ook in andere wijken - broodcontainers neer en beloofde moslims dat hun heilige brood een goede bestemming zou krijgen. Niets bleek minder waar: toen de kunstenaars op een dag de broodwagens volgden, zagen ze dat het brood gewoon tussen de tampons, sigarettenpeuken en vleesresten op de afvalberg werd gekieperd. In plaats van de gemeente aan de schandpaal te nagelen, ging Cascoland een samenwerking aan. De energie die met het brood kon worden opgewekt, zou bijvoorbeeld de moskee kunnen verwarmen.

Samen met Enki - een bedrijf uit Nijmegen dat biovergisters maakt voor bedrijven - kunstenaarscollectief Pink Pony Express, het stadsdeel en de Amsterdamse energiecoöperatie Amsterdam Energie werd tijd, geld en kennis in het project geïnvesteerd. Zo'n vergister is namelijk niet goedkoop. Om er een te bouwen heb je 15.000 euro nodig en dan heb je nog geen keuken en geen oven die bij Cascoland aan de vergister is gekoppeld. Dit voorjaar was de broodvergister niet langer alleen kunstproject, maar werd het ook een permanente lokale energiecentrale.

"Het werkt heel goed," vindt Roel. "Ik haal een paar keer per week brood uit de container aan de overkant en het gaat heel snel. Tien kilo brood, dat zijn ongeveer twee volle tassen, levert drieduizend liter methaangas op. Dan is de zak al vol." Elke donderdag koken buurtbewoners hier een buffet voor het pop-up restaurant op het veld aan de overkant. Zo maken ze bijvoorbeeld kaas, worst, ingemaakte groenten, ratatouille en hete sauzen. "Wat er op de borden ligt is een afspiegeling van de buurt." Het is de bedoeling dat straks de oven elke dag brandt en Cascoland een soort buurtbakkerij wordt, zoals je die hebt in Marokko en Turkije. Niet om te concurreren met bakkers, maar om mensen die bijvoorbeeld geen oven of heel weinig ruimte hebben de mogelijkheid te geven om toch een taart of brood te bakken. Ook kan de bakkerij gebruikt worden voor bijvoorbeeld een workshop zuurdesembrood bakken.

Foto door Oski Collado.

Wit brood vergist trouwens sneller dan het gezondere brood. Alhoewel, ook speltbrood doet het goed. "Dat heeft waarschijnlijk een hogere calorische waarde," denkt Roel. De geur van het rottingsproces doet hem niets. De zure broodpap die in een groot wit vat zit wordt van daaruit in het bacterievat gepompt. "Die bacteriën zijn wel een heel vies goedje. Het gas dat eruit omhoog stijgt is methaan, het ruikt ook naar koeienmest." Het geproduceerde biogas wordt tot slot gefilterd om de zwavelzuurverbinding eruit te halen, want dat is giftig. En is zo'n grote zak gas midden in een woonwijk gevaarlijk? "Nee hoor. En als er teveel druk komt waait het gewoon weg via de slang in de schoorsteen."

De moskee is nog gewoon aangesloten op het normale energienet. "De kosten zijn een beetje een probleem. Dat is ook de reden dat je als bakker het niet even in je bakkerij plaatst." Roel Schoenmakers denkt dat het voor huizenblokken met een goedgevulde VvE-pot wel mogelijk is om een vergister in bijvoorbeeld een kelder te bouwen. Dat zou dan meteen een vergister voor al het groente- en fruitafval kunnen zijn. Ook in dit geval is de techniek er, maar ontbreken er investeerders. Het broodprobleem is dan misschien niet het meest urgent, we zouden er wel een ander vraagstuk mee kunnen oplossen. Hoe leuk en decadent zou het zijn als we door het vergisten van de vijftig kilo eetbaar voedsel die per persoon elk jaar worden weggegooid minder afhankelijk zouden raken van Russisch gas?

Foto door Oski Collado.

Het broodgas werkt intussen wel aanstekelijk. In de Amsterdamse Transvaalbuurt werd afgelopen zomer ook een broodvergister geplaatst en in Rotterdam wordt er in december eentje geopend. Roel: "Laatst belde iemand me op en zei: 'je moet het probleem van broodverspilling aanpakken!' Dat probeert de overheid al met allerlei campagnes, maar dat wil nog niet echt lukken. Dan kunnen we het net zo goed gebruiken en er gas van maken."

Maar als we het zo makkelijk weggooien, heeft brood dan zo weinig waarde? "Dat denk ik juist niet. Brood is een heilig ding, dat gooi je niet weg. Het is ook onzin dat het een islamitisch probleem is. Elke cultuur heeft iets met brood. Christenen breken brood alsof het het lichaam van Jezus is. Toen we tienduizend jaar geleden begonnen met het verbouwen van grassen die granen opleverden, begon onze beschaving. Je zou dus kunnen zeggen dat brood als product van graan het icoon van onze beschaving is."