De glazen armonica maakt geluiden die je letterlijk gek kunnen maken

Benjamin Franklin was een fucking baas. Die gast was een alleskunner: hij beheerste alles, van verschillende talen tot diplomatiek, schaken, muziek en zelfs oceanografie. Hij was niet alleen een van de grondleggers van de Verenigde Staten en een notoir rokkenjager, maar ook een behoorlijke uitvinder. Deze jongen had zijn vingers in vele papjes, vrouwen en glazen kommen.

Wacht even… glazen kommen? Correct. Een van Franklins minder bekende, maar desalniettemin radicale uitvindingen was de glazen armonica, een instrument dat wordt bespeeld door natte vingers over de rand van glazen kommen te strijken.

Je weet wel, die truc die je altijd in saaie restaurants uithaalt. Een paar gasten in Frankrijk kwamen erachter dat als je zorgvuldig afmeet hoeveel water er in de glazen zit, je verschillende zuivere tonen kan spelen. Een serie glazen met verschillende hoeveelheden water kunnen dus een complete octaaf produceren, zodat je er liedjes op kunt spelen. Zo'n collectie glazen heet een glazen harp, en toen Franklin er een in Parijs tegenkwam dacht hij, “Leuk, maar dit kan ik beter.” Wat deed Franklin? Hij vond de hydrocrystalofoon uit, ook wel bekend als de glazen armonica.

De armonica is vernoemd naar het Italiaanse woord voor harmonie en maakt gebruik van de theorie van de glazen harp, maar geeft de speler de mogelijkheid om met tien vingers tegelijk complexere melodieën te spelen. Franklin werkte samen met de Londense glasblazer Charles James om 37 kommen te maken, die horizontaal aan een as werden bevestigd. De as draait de kommen op heuphoogte rond en wordt aangedreven door voetpedalen, die werken als een oude naaimachine. De speler doopt zijn vingertoppen in wat water en zet ze op de randen van de kommen, die al draaiend een vreemd, etherisch geluid produceren.

Dit stille, spookachtige instrument werd veel in de salons van Parijs en Londen gespeeld. Maar met de opkomst van de burgerij raakte het in vergetelheid. Bovendien werden concerten steeds grotere spektakels, waar de ijle tonen van de armonica niet tegen op konden. Het instrument was simpelweg te stil. Ook dachten mensen dat je er gek van werd. De Duitse musicoloog Friedrich Rochlitz schreef:

“De armonica stimuleert excessief de zenuwen en stort de speler in een aanhoudende depressie, vergezeld door een duistere, melancholische stemming waaruit grote kans op zelfvernietiging ontstaat.”

Dit is waarschijnlijk overdreven, maar luisteren naar de armonica maakt het brein wel een beetje gek. Dit heeft te maken met de manier waarop mensen geluid waarnemen. Als mensen een geluid horen, proberen ze automatisch de bron te lokaliseren. Als een geluid heel diep is, zoals een brommende motor of een lage toon, vertrouwen we op faseverschillen tussen ons linker- en rechteroor om de bron te vinden. In feite betekent dat gewoon bepalen welk oor het geluid het eerste hoort. Als een geluid erg hard is gebruiken we het volume als ruimtelijke indicator. Het probleem met het geluid van de armonica is dat het te luid is voor de eerste methode en te zacht voor de tweede. Deze eigenschap is precies wat de tonen van de armonica zo spookachtig maakt. We kunnen zien dat het instrument bespeeld wordt en dat het geluid produceert, maar onze oren zeggen tegen onze hersenen: “We hebben geen flauw idee waar dit geluid vandaan komt.” De hersenen weten dan niet meer wat ze moeten geloven en beginnen een beetje te imploderen. Als je ooit lang genoeg met je wijnglas hebt gespeeld weet je wat ik bedoel. Je raakt in een soort angstige trance en de realiteit begint te vervagen.

Zelf ben ik van mening dat het begrijpen van deze bio-akoestieke golftheorie sneller leidt tot zelfdestructie dan het luisteren van deze rare, mooie spookmuziek. Hier heb je een echte, 100% authentieke video van Ben Franklin zelf die het thema van De Notenkraker (die slechts honderd jaar na zijn dood geschreven is) speelt op een glazen armonica. Let op: VICE Media is op geen enkele manier verantwoordelijk voor eventuele krankzinnigheid na het luisteren van dit nummer.