De hiv-preventiepil PrEP is nu legaal, maar we zijn er nog niet

We besteden deze week aandacht aan de hiv-preventiepil PrEP. Behalve dit en andere artikelen, hebben we ook een documentaire over het onderwerp gemaakt: 'PrEP: De nieuwe seksuele revolutie?', die je morgen kunt bekijken, hier op VICE.

In augustus schreef ik een artikel met de vraag waarom de hiv-preventiepil PrEP in godsnaam nog niet beschikbaar was in Nederland. Ondertussen is PrEP hier legaal verkrijgbaar en mogen artsen het dus aan hun patiënten voorschrijven. Hiervoor is begin september door een aantal partijen – onder andere de initiatiefnemer Nederlandse Vereniging van HIV behandelaren – een richtlijn opgesteld. Zo is voor artsen in beeld gebracht wat eventuele indicaties zouden kunnen zijn om iemand PrEP voor te schrijven, wat de procedures zijn en hoe het gebruikt moet worden.

Dit klinkt allemaal fantastisch, maar hiermee is PrEP nog niet bepaald toegankelijk voor iedereen die zich tegen hiv wil beschermen. Het spul kost namelijk bakken met geld, en er wordt geen cent van vergoed. De fabrikant vraagt 587 euro voor Truvada, en dat is exclusief de kosten voor medische controles en laboratoriumonderzoek, waarmee je op bijna 800 euro per maand uitkomt. Heb je geen dikke portemonnee, maar loop je wel risico op hiv? Helaas, de overheid vindt dat je nog maar even moet sparen om jezelf te beschermen. Het solidaire idee dat gezonde mensen, of mensen die geen risico lopen, meebetalen aan de zorg van mensen die ziek zijn of wel risico lopen, gaat dus voor PrEP niet op.

En daar valt best wat tegenin te brengen. Bijvoorbeeld dat PrEP kosteneffectief is en de komende jaren tussen de 1000 en 2500 hiv-infecties in Nederland kan voorkomen. Bovendien leidt de torenhoge prijs van PrEP tot een tweedeling in de gayscene, aangezien alleen rijke homo's het zich kunnen veroorloven, en tot een groeiende groep mensen die via illegale manieren aan het spul komt. Zo kun je het goedkoop via louche sites bestellen, of naar het buitenland gaan.

Waarom is de politiek zo terughoudend met het beschikbaar stellen van PrEP? Allereerst zijn er financiële bezwaren, want het middel is dus peperduur. Maar daarnaast lijken er ook morele bezwaren mee te spelen, afkomstig van onder andere medici. Dat is althans het vermoeden van PrEPnu en Aidsfonds, die ik hier uitgebreid over heb gesproken, en ook waar bijvoorbeeld dit artikel op wijst.

En dat lijkt, in de verte, toch een heel klein beetje op de morele paniek die er ooit was toen de pil werd ingevoerd. Ook toen was er de angst dat alle remmen los gingen en vrouwen er op los zouden neuken, met alle ellende tot gevolg.

Ik schrijf dit artikel in een café in Parijs, en hier in Frankrijk wordt PrEP al bijna een jaar compleet vergoed. Ik raakte in gesprek met een Franse PrEP-gebruiker, die me vol verbazing vroeg waarom Nederland – een land dat hij kende van z'n gedoogbeleid rond softdrugs en van het eerste homohuwelijk ooit – de PrEP-zaak nog steeds niet op orde heeft.

Actiegroep PrEPnu zet zich in voor de beschikbaarheid en de betaalbaarheid van PrEP. Ze geven voorlichting over PrEP en zijn onder andere een petitie gestart om PrEP sneller beschikbaar te krijgen. Ik sprak Antony Oomen, een van de initiatiefnemers, over de consequenties van dit stroperige proces. "PrEP komt eigenlijk te laat. Als we het in de jaren tachtig hadden gehad was PrEP direct ingevoerd, want toen was het een kwestie van leven of dood. Maar tegenwoordig vindt de politiek dit geen prioriteit meer," aldus Antony.

Als ik Antony vraag waarom sommige dokters zo kritisch zijn over een middel dat hiv-infecties kan voorkomen, vertelt hij dat sommige dokters die de aidsepidemie hebben meegemaakt een sterk contrast zien tussen hoe sommige mensen toen en nu met de risico's op hiv omgaan. "Vroeger was het oplopen van hiv vaak dodelijk omdat je aan aids stierf, en door de komst van hiv-remmers is dat tegenwoordig allang niet meer zo. Artsen zien patiënten die aan chemseks doen of vaak een PEP-kuur [een kuur die je kunt nemen, binnen 48 uur nadat je onveilige seks hebt gehad, om een hiv-infectie te voorkomen] komen halen en zijn daarom misschien sceptisch, maar ik vind dat een professional moet werken met alle middelen die er zijn om een patiënt te helpen. Morele bezwaren laat je maar thuis," aldus Antony.

Wel moeten er natuurlijk richtlijnen zijn, en moet er goed worden gekeken of iemand PrEP wel echt nodig heeft, vindt Antony. Zo kun je je afvragen of iemand die relatief weinig risico loopt, bijvoorbeeld omdat-ie weinig verschillende partners heeft of het gewoon veilig doet, wel echt aan de PrEP moet. Het is volgens hem daarom ook belangrijk dat de homogemeenschap deze richtlijnen kent. "Momenteel rust er in de homogemeenschap een enorm stigma op PrEP – mensen die PrEP gebruiken worden door sommigen bijvoorbeeld voor 'Truvada-hoer' uitgemaakt," vertelt hij. Ze worden gezien als losbandig en hedonistisch, en mensen vragen zich af waarom ze het niet gewoon met condoom doen. Ook is er volgens Antony kritiek vanuit de generatie die de aidscrisis heeft meegemaakt. Zij hebben namelijk wel hun seksuele gedrag aangepast en altijd netjes condooms gebruikt, in de hoop hiv uit te bannen.

Volgens Antony kan PrEP juist bijdragen aan het uit de weg ruimen van het stigma op hiv, en bovendien kan het ervoor zorgen dat mensen zich regelmatiger laten controleren op hiv, omdat mensen die PrEP slikken of willen slikken zich regelmatig moeten laten controleren.

Ondertussen zorgt het niet reguleren van PrEP in Nederland er voor dat mensen voor eigen dokter gaan spelen. Zo sprak ik Benjamin* (39) uit Amsterdam, die twee jaar geleden over PrEP hoorde. Tot zijn verbazing liep Nederland enorm achter op bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Na wat navraag bij de GGD en de dokter werd hij niet veel wijzer, waarop hij besloot om het via een omweg te bestellen. Dit was overigens nog voordat hij PrEP via een onderzoek naar de toepasbaarheid van PrEP - de AMPrEP-studie - bij het GGD in Amsterdam kon krijgen.

"Ik bedacht dat je tegenwoordig alles online kunt kopen, dus begon ik daar te zoeken. Veel websites leverden helaas niet in Nederland, omdat het invoeren van medicijnen hier verboden is," vertelt Benjamin me. Uiteindelijk vond hij via een facebookgroep een website die wel leverde, vanuit de Vanuatu-eilanden in de Stille Oceaan. "Ik wist in eerste instantie niet of ik deze site kon vertrouwen, maar ik nam het risico. Eén potje van 30 pillen – genoeg voor één maand – kostte 110 euro. Het was binnen 10 dagen binnen, dus besloot ik meer te bestellen," vertelt hij. Een vriend van hem had minder geluk, want zijn bestelling werd door de douane onderschept.

Als het AMPrEP onderzoek is afgelopen, moet hij de pillen weer zelf betalen. "Zeshonderd euro is een hoop geld, dus als ik het ergens anders voor 500 euro minder kan kopen is dat nogal verleidelijk. Ik wil mensen trouwens adviseren om het zelf bestellen van pillen in overleg met een dokter te doen, want je moet regelmatig je nieren laten controleren, als je hiermee bezig bent," voegt hij nog toe.

Totdat PrEP niet voor iedereen die het nodig heeft betaalbaar, en dus beschikbaar is, zullen er mensen zijn die een hiv-infectie oplopen, terwijl dat voorkomen had kunnen worden. Het is goed om kritisch te blijven over voor wie PrEP nodig is, en we moeten er ook geen wonderpil van maken.

Tegelijkertijd zouden dokters dit aan hun patiënt moeten kunnen voorschrijven, en zouden ook homo's die niet bulken van het geld recht moeten hebben op deze pil. En als er morele bezwaren zijn, slaat het natuurlijk nergens op dat die bezwaren niet gelden voor mensen die veel geld hebben.

*Om privacyredenen is Benjamins gefingeerd.