De wonderlijke keuze voor Wonder Woman als symbool voor gendergelijkheid

Vorige maand, op 21 oktober, werd stripheld Wonder Woman in het hoofdkantoor van de VN in New York op feestelijke wijze tot ere-ambassadeur benoemd van een van de zeventien 'sustainable development goals' die de VN zichzelf heeft gesteld. De benoeming is de start van een jaar lange wereldwijde campagne voor 'gendergelijkheid en de empowerment van vrouwen en meisjes', iets wat sinds vorige week alleen maar extra aandacht verdient.

Een aantal mensen binnen de Verenigde Naties zette direct vraagtekens bij de geschiktheid van Wonder Woman als boegbeeld van empowerde vrouw – zij stelden een petitie op, die inmiddels door meer dan 30.000 mensen werd ondertekend, en keerden zich tijdens de benoeming met hun rug naar het podium. Ze protesteren onder andere tegen het feit dat Wonder Woman 'een geseksualiseerde verbeelding van een vrouw' is, en ze vinden het personage niet representatief voor verschillende culturen.

Wonder Woman debuteerde al in de jaren veertig als stripfiguur, en sindsdien verscheen ze in meerdere films (in 2016 nog in Batman v Superman), kreeg ze een eigen televisieserie, en volgend jaar komt er een nieuwe actiefilm uit met Wonder Woman in de hoofdrol. De benoeming van de VN valt samen met Wonder Womans 75e verjaardag: een mooi verjaardagscadeau aan een populair, fictief personage, maar waarom is de keuze op haar gevallen?

Je zou kunnen zeggen: het doel heiligt de middelen. Wonder Woman is een uitzonderlijk krachtige vrouw die in staat is haar eigen boontjes én die van anderen te doppen. Dat is bewonderenswaardig, maar welke boodschap draag je uit als je stelt dat elk meisje en iedere vrouw ter wereld haar als rolmodel zou moeten zien? Dat we het allemaal in ons eentje moeten kunnen redden? Verantwoordelijkheid bij het individu neerleggen in plaats van bij de samenleving als geheel, dat is misschien niet de meest wenselijke boodschap die je als VN kan uitdragen.

Feminisme, racisme en bondagefantasieën
Wonder Woman werd in 1941 ontworpen door psycholoog William Moulton Marston, en ze ontstond als reactie op stripfiguren als Superman en Batman die geweld verheerlijkten, in een wereld waar de Tweede Wereldoorlog woedde.

Marston ontwierp Wonder Woman vanuit het idee dat zij kon dienen als psychologische propaganda voor het type vrouw waarvan hij graag zou zien dat ze de baas werd van de wereld; hij geloofde als gender-essentialist dat vrouwen inherent puurder en vredelievender waren dan mannen.

Een vrouwelijke superheld die de ondergeschikte rol van vrouwen uitdaagde, dat was een welkome ontwikkeling. Toch zitten er aan het verhaal en personage van Wonder Woman twee kanten: ze is inderdaad krachtig, empowered zoals de VN graag zegt, en ze strijd voor een rechtvaardige en vredige planeet. Maar ze verbeeldt ook stereotiepe lichamelijke vrouwelijkheid, en ze moet haar macht op een masculiene manier bewijzen. Haar patriottistische pakje en haar witte huid maken het bovendien lastig om haar als voorbeeld voor alle vrouwen en mensen op de hele wereld te zien.

De creatie van Wonder Woman en haar avonturen zijn gedeeltelijk geïnspireerd op Marstons vrouw, op Margaret Sanger – een feminist die haar leven lang streed voor de beschikbaarheid van anticonceptiemiddelen – en op Marstons vriendin Olive Byrne (hij was polyamoreus). In een van de stripverhalen zorgt Wonder Woman er eigenhandig voor dat de vrouwelijke werknemers van een warenhuis loonsverdubbeling krijgen – dat verhaal is gebaseerd op Sangers frustratie over lagere lonen voor vrouwen.

Wonder Woman kwam voort uit een feministisch klimaat in de jaren vijftig van de vorige eeuw; maar dat was tegelijkertijd een klimaat dat, nog veel openlijker dan nu, ruimte liet voor racisme. Marston tekende naast Wonder Woman ook andere krachtige vrouwelijke personages in zijn strips, en die waren allemaal wit. In stripboek #19 verschijnen er voor het eerst zwarte karakters, maar die dragen een lendendoek met een Nazi-symbool.

Dit maakt het lastig om Wonder Woman nu als voorbeeld van inclusiviteit en diversiteit te zien, iets wat de VN juist wel nastreeft. En behalve dit racisme werden de avonturen die Wonder Woman beleefde vaak op seksuele wijze vormgegeven.

Wonder Woman raakt voortdurend verwikkeld in bondagescènes, en daarom plaatste de Nationale Organisatie voor gepaste literatuur de stripboekserie in 1942 op de zwarte lijst van 'publicaties ongeschikt voor de jeugd'. Ook binnen DC Entertainment klaagden mensen (voornamelijk vrouwen) over de frequentie waarmee Wonder Woman met kettingen en touwen werd vastgebonden. Marston reageerde er onverschillig op: 'Het geheim van vrouwelijke allure is het feit dat zij graag vastgebonden worden'.

Hoeveel Wonder Woman gelijkheid en empowerment propagandeert, is dus maar de vraag. Vanzelfsprekend zal ieder personage dat deze functie toegeschreven krijgt in uiterlijke kenmerken niet divers zijn, maar je zou denken dat er wel karakters bestaan die iets meer inclusiviteit uitstralen dan Wonder Woman. De zigeunerin Esmeralda uit De klokkenluider van de Notre-Damestrijdt bijvoorbeeld tegen racisme en corruptie, maar haar verschijning is erg seksueel. Ook Belle, van Belle en het Beest, zou een optie kunnen zijn: zij lijkt in haar partnerkeuze niet door uiterlijke schoonheidsidealen beïnvloed te worden, maar tegelijkertijd is haar kracht gekarakteriseerd door vergiffenis en opoffering: ze wordt verliefd wordt op de man die haar levenslang wil opsluiten.

Een fictief vrouwelijk karakter vinden dat als rolmodel voor empowerment kan functioneren is lastig. Maar waarom zou de VN geen echte vrouw als ambassadrice aanwijzen? Zoals verschillende protesterende VN-medewerkers op protestborden schreven: 'Real women deserve real ambassadors'. Vrouwen als Chimamanda Ngozi Adichie of Emma Watson lijken voor die rol geknipt.

Wonder Woman is een patriottistisch-Amerikaans, commercieel, feministisch en seksistisch personage tegelijk. Het feit dat zij gekozen wordt als belichaming van een boodschap die op elke vrouw in deze wereld van toepassing zou moeten zijn, is een sprekend voorbeeld van het idee dat de hele wereld gelijke kansen mag hebben – maar dan moet je je wel conformeren aan een westers model.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.