Deze verlamde Syriër is de noodhulp voor duizenden vluchtelingen

"Hallo, Abu Amar?" kraakt een stem door de luidspreker van een smartphone. Het is een jonge man die 3000 kilometer verderop zit. Hij wil weten wat de beste tijd is om te vertrekken. "Waar zit je?" vraagt Abu Amar in het Arabisch. "Op een strand bij Izmir," is het antwoord. Zijn groep bestaat uit 39 mensen, onder wie vrouwen en kinderen. Hun rubberboot is klaar om te gaan. Hij stuurt Abu Amar de coördinaten via WhatsApp. De groep wil die avond de oversteek naar Lesbos maken. Het eiland ligt maar een paar kilometer van het Turkse vasteland, maar de Middellandse Zee wordt deze tijd van het jaar geteisterd door herfststormen. Binnen een paar seconden checkt Abu Amar de weersvoorspellingen op een app. "Het ziet er vannacht goed uit. Steek van wal zodra het donker is en stuur me je coördinaten," zegt hij. Er is een stilte aan de andere kant van de lijn, en dan zegt de beller: "Wees hierna bij ons, Abu Amar, wees alsjeblieft bij ons."

Mohammed Abu Amar is 31 jaar geleden geboren in Damascus. Hij is getrouwd en heeft twee kleine kinderen. Als beroep is hij stukadoor. Op dit moment is hij ook een soort noodtelefooncentrale voor Syrische vluchtelingen die Noord-Europa proberen te bereiken. Hij is de eerste persoon die ze bellen als ze de weg kwijt zijn, of als ze een betere route vinden. Hij is een one-man-army die niet weet wat 'openingstijden' betekenen. Hij neemt nooit pauze. Eén van zijn twee smartphones gaat constant af. Aan de andere kant van de lijn zitten mensen duizenden kilometers verderop, die hem om hulp vragen.

Terwijl hij dagelijks vluchtelingen door de Balkan begeleidt, ligt Abu Amar alleen in een bed in een steriele kamer van het ziekenhuis van Elmshorn, een klein stadje ten noorden van Hamburg. De burgeroorlog in Syrië bereikte de hoofdstad Damascus begin december 2012. Abu Amar was op weg naar zijn werk toen er een tankgranaat ontplofte tegen een appartementengebouw naast hem. Het Syrische leger begon zijn buurt te bestoken, omdat het een rebellenbolwerk was. Een stuk granaat raakte Abu Amar in zijn ruggengraat. Sindsdien kan hij zijn benen niet meer bewegen. Dat was bijna drie jaar geleden. Een dokter in Damascus haalde de scherf uit zijn rug, en raadde Abu Amar aan naar Europa te gaan. Niemand kon hem verder helpen in Syrië.

Zijn ontsnapping uit Syrië bracht hem en zijn familie eerst naar Egypte. Zijn vrouw, moeder en twee kleine kinderen wilden met hem (in rolstoel) met een boot naar Italië varen. Ze werden op het strand al gestopt door de Egyptische politie. Zijn hele gezin werd twee weken in de gevangenis gegooid. Toen ze vrijkwamen, kregen ze een ultimatum: ze konden teruggaan naar Syrië, of ze werden naar een vluchtelingenkamp in Turkije gebracht. Ze kozen het kamp in Turkije.

De volgende beller: een man was de grens tussen Griekenland en Macedonië 's nachts overgestoken met zijn groep. Ze wilden weten waar ze nu heen moesten. Abu Amar laat ze hun coördinaten sturen. Hij zoekt de dichtstbijzijnde stad met een busstation. "In Gevgelija kun je bussen pakken naar Skopje. Vanaf daar kun je door naar Servië." Hij plaatst op zijn Facebookgroepen coördinaten van onbewaakte grensgebieden.

Het vluchtelingenhulpnetwerk van Abu Amar werkt op verschillende manieren. Hij bereikt ongeveer 35.000 mensen met zijn privégroepen op Facebook (Fleeing and Migration Without Smugglers en The Marine Organization for Saving and Helping). Zijn persoonlijke pagina heeft 7000 likes. Zijn telefoonnummers worden mondeling verspreid onder Syrische vluchtelingen in kampen in Libanon en Turkije. Hij heeft meerdere WhatsAppgroepen, waar honderden mensen in zitten. Ze worden gesorteerd aan de hand van hun locatie op de vluchtroute. Hij heeft 2074 ongelezen berichten. Ook al weten vele Syriërs wie hij is, voor het westen bleef hij totaal onbekend, tot hij genoemd werd in het verhaal van een vluchteling dat geplaatst werd in New Yorker Magazine.

Er zit meestal een groep achter elke gebruiker van zijn netwerk. Bijna niemand reist alleen. Dat vergroot het aantal mensen dat hij bereikt exponentieel. Het idee achter zijn netwerk is het geven van een mogelijkheid voor vluchtelingen om zichzelf te organiseren. Om ze minder afhankelijk te maken van mensensmokkelaars. Het platform deelt informatie over Europees asielbeleid, onbewaakte grensgebieden, kustwachtpatrouilles, hotels die vluchtelingen huisvesten, smokkelaars, busroutes, oversteekprijzen en weersverwachtingen. Abu Amar is het brein achter de operatie. Of het nou een Grieks eiland is, de bossen van Macedonië, een Servisch landweggetje of een stad in Hongarije, Abu Amar heeft advies.

"Twee dagen geleden werd ik midden in de nacht gebeld vanaf een boot die de koers kwijt was. Hij vulde zich langzaam met water," vertelt Abu Amar terwijl hij een opname afspeelt van de wanhopige vrouw. Hij liet haar de coördinaten sturen, die hij vertaalde naar het Grieks met Google Translate. De tekst stuurde hij door naar de Griekse kustwacht via WhatsApp. Om drie uur 's nachts kreeg hij een berichtje: iedereen was gered.

Abu Amar vertelt het volgende verhaal, over hoe hij zijn roeping vond. In juni 2013 kwamen hij en zijn gezin aan in een Turks vluchtelingenkamp. Hij zat in een rolstoel en kon niets doen. "Ik hoorde dat er vluchtelingen beroofd waren in de Balkan," herinnert Abu Amar zich. Hij hoorde dat vrouwen verkracht werden door smokkelaars, of dat ze tot prostitutie gedwongen werden. De smokkelaars vroegen ook duizenden euro's per vluchteling. Hij begon dus kaarten te bestuderen en keek welke route smokkelaars namen. Hij las hoe eerder Afghanen en Irakezen vluchtten. Zo ontdekte hij kortere en veiligere routes. Hij begon zijn eerste Facebookgroep en plaatste daar kaarten met gunstige vluchtroutes.

Migratie is niets nieuws, maar sociale media heeft de moderne vluchtelingen- en migrantenbeweging fundamenteel veranderd. Het begin van de Arabische Lente in Tunesië was al zwaar beïnvloed door Facebook en Twitter. Rianne Dekker en Godfried Engbersen, sociologen van de Universiteit van Rotterdam, schreven in 2012 dat sociale media "actief migrantennetwerken zou veranderen. Daardoor worden potentiële migranten minder afgeremd." Dankzij digitale sociale netwerken nemen mensen in oorlogsgebieden sneller de lange, gevaarlijke route. Ze kunnen namelijk in contact blijven met geliefden die achterblijven en zich organiseren in grote online groepen.

Abu Amars gemeenschap groeide zo snel, dat ze een gevaar werd voor gevestigde smokkelaars. Smokkelaars in Turkije vroegen op straat rond naar zijn adres, ze stuurden hem doodsbedreigingen en wilden hem laten vermoorden. Abu Amar is slecht voor de zaken. Er zijn meerdere keren naaktfoto's op zijn Facebookgroepen geplaatst, in de hoop dat Facebook de pagina's zou blokkeren.

Abu Amar weet niet precies hoeveel mensen hij heeft geholpen in de afgelopen tweeënhalf jaar. Hij denkt dat hij elke dag gemiddeld met één of twee groepen direct contact heeft. Die groepen bestaan meestal uit ongeveer dertig mensen. Daarbovenop zijn de mensen die informatie van zijn Facebook halen. Het moeten er tien- zo niet honderdduizenden zijn.

Zijn telefoon gaat weer. "We zijn bij de bushalte in Belgrado. Welke bus moeten we nemen?" vraagt een stem aan de andere kant. Abu Amar hoeft niet lang na te denken. De meeste verbindingen kent hij uit zijn hoofd. Hij raadt aan dat ze de bus nemen naar Zagreb en vanaf daar door naar Oostenrijk. De weg door Hongarije is een doodlopend eind geworden voor vluchtelingen, sinds de regering daar het land probeert af te sluiten met grenshekken. "Duitsland en Zweden zijn de populairste bestemmingen, iedereen wil daar heen," legt de migrantenhelper uit.

Hij heeft zelf nooit de route afgelegd door de Balkan. Na twee jaar in het Turkse vluchtelingenkamp besloten hij en zijn gezin in de zomer van dit jaar nog een boottocht te maken. Ze vaarden naar Griekenland en kochten daar van een Griekse smokkelaar voor 13.000 euro valse paspoorten. Hij zegt dat hij ze veel goedkoper heeft gekregen dan normaal, want de smokkelaar had medelijden met de jonge vader in de rolstoel. Abu Amar wilde nooit weg uit Syrië. Het grootste deel van zijn familie zit daar nog. Hij hoopt in Duitsland een behandeling te kunnen krijgen, zodat hij ooit weer kan lopen.

De ziekenhuiskamer in Elmshorn is spartaans gedecoreerd, ook al ligt hij er al vier weken. Zijn persoonlijke eigendommen zijn een koran, een gebedskleedje en in plastic verpakte data. Hij kan het ziekenhuisvoedsel niet eten, zegt hij. Zijn vrouw brengt hem elke dag huisgemaakt eten. Zij en de kinderen van zes en zeven kregen een klein appartementje in Elmshorn. Ze bezoeken hem elke dag. Ze is trots, maar maakt zich ook zorgen.

Hij heeft ontzettend veel stress en het is emotioneel. Abu Amar zegt dat hij al tijden niet meer een hele nacht heeft geslapen. Zijn telefoons gaan onophoudelijk. Mensen vertrouwen op hem. Hij draagt de verantwoordelijkheid voor hun leven. "Als iemand je belt en zegt dat ze bijna gaan verdrinken, kun je niet zomaar ophangen." Elke maand sterven er mensen. Hij kreeg eens een berichtje van een boot in de zee tussen Turkije en Griekenland. Toen hij ze wilde bellen, was de boot al gezonken. Tot de dag van vandaag weet hij niet wat er met ze is gebeurd. Hij heeft geen tijd om stil te staan bij zulke tragedies. Continu komen er nieuwe hulpoproepen. Abu Amar moet weer verder met het schrijven en vertalen van berichten, het zoeken naar routes en het delen van updates over sluitende grenzen in de Balkan.

Abu Amar kreeg pas geleden wat hulp van een handjevol Syriërs in Zweden, Denemarken en Duitsland. Hij wil zich graag concentreren op zijn herstel, op fysieke therapie. Zijn plan voor de toekomst is weer leren lopen. Hij zou ook graag hulp krijgen van internationale hulporganisaties. "Het maakt een groot verschil of ik de Griekse politie bel of het Duitse Rode Kruis." Projecten als Watch The Med Alarm Phone helpen al vluchtelingen met noodgevallen. Toch is het niet te vergelijken met het wijdvertakte netwerk van Abu Amar.

Terwijl het donker wordt, blaast de herfstwind gele bladeren langs het ziekenhuisraam. We zeggen Abu Amar gedag. Ongeveer rond deze tijd stappen 39 mensen in een rubberboot bij Izmir. De wind stond gunstig. Abu Amar is bij ze. Hij zal de Griekse kustwacht snel op de hoogte stellen. Maar niet te snel, anders kunnen ze de vluchtelingen terugsturen naar Turkije.