​Een expert legt uit hoe je psychologische hulp biedt aan slachtoffers van een aardbeving

Het dodental van de aardbeving in het midden van Italië staat inmiddels op 267; zeker 387 mensen raakten gewond. De noodtoestand is gisteravond uitgroepen en nog steeds zoeken reddingswerkers onder het puin naar overlevenden.

Naast de brandweer, het Rode Kruis en de Protezione Civile (een Italiaanse dienst speciaal voor dit soort gebeurtenissen), zijn er ook hulpverleners in het rampgebied aanwezig die psychologische hulp bieden, waaronder vrijwilligers van het SIPEM SoS Federazione (SIPEM staat voor Italiaanse Dienst voor Psychologische hulp bij Noodgevallen). Deze dienst richt zich al jaren op het bieden van psychologische hulp aan slachtoffers van rampen. Ze waren ook aanwezig op de rampplekken in Aquila (waar in 2009 een aardbeving plaatsvond) en Puglia, waar begin deze zomer een trein crashte.

We spraken met de voorzitter van SIPEM, dr. Cristiana Dentone, over wat er psychologisch met mensen gebeurt die zo'n ramp meemaken, en hoe je die mensen psychologisch kunt bijstaan.

VICE: Wat is het eerste dat je doet, als je aankomt op de plek van een ramp?
Dr. Dentone: We zitten op dit moment nog in de zogenoemde 'impactfase', waarin we hulp verlenen aan de mensen in de ziekenhuizen of andere opvangplekken – zowel de gewonden als de niet-gewonden. Het is ook heel belangrijk om tijd te besteden aan de reddingswerkers – de derde-niveauslachtoffers zoals wij die noemen. Je moet niet vergeten dat de reddingswerkers in dit soort omstandigheden vaak zelf uit het getroffen gebied komen en vaak ook zelf slachtoffer zijn, maar toch alles op alles zetten om hulp te bieden. Onze vrijwilligers staan al die mensen bij.

In wat voor staat tref je mensen aan, na een aardbeving als deze?
Als zoiets nog maar net is gebeurd, tref je mensen aan die kort geleden zijn geconfronteerd met iets waarvan ze nooit hadden kunnen bevroeden dat ze zoiets ooit met eigen ogen zouden meemaken; iets dat niet alleen heel erg eng is, maar ook het hele gevoel van innerlijke veiligheid overhoop heeft gemaakt. Wanhoop en angst overheersen. Tegelijkertijd zie je dat mensen zichzelf bijeen rapen en proberen te helpen in de reddingswerkzaamheden.

Dit is dus allemaal nog in de beginfase – later zijn er ook andere emoties die gaan opspelen, zoals de weerzin om weer terug naar huis te gaan, de angst om nooit meer je oude plek terug te kunnen krijgen. Deze emoties zie je bij zowel directe slachtoffers als bij de mensen die zelf geen vrienden of familie verloren hebben.

Het lijkt me dat ieder persoon een totaal verschillend verhaal heeft; iedereen is andere dierbaren, huizen en spullen kwijtgeraakt. Hoe ga je om met al die verschillende verhalen?
Laten we zeggen dat je in eerste instantie laat leiden door de situatie van de ramp. Dus het eerste wat je doet is mensen helpen met het terugvinden van vrienden en familie, en in het geval van dodelijke slachtoffers mensen helpen met het identificeren van lichamen.

Later, als de situatie enigszins gestabiliseerd is, kunnen we overgaan tot een meer persoonlijke aanpak, zodat mensen hulp en steun krijgen bij het verwerken van traumatische ervaringen, en grotere geestelijke problemen kunnen worden voorkomen. Het is in ieder geval in alle fasen zeer belangrijk om mensen van alle relevante informatie te voorzien.

Wat kunnen langetermijneffecten zijn van een traumatische ervaring als deze?
De grootste gevaren hebben te maken met posttraumatische stressstoornis. De realisatie van het belang van psychologische hulp is ontstaan na onderzoek bij Vietnam-veteranen, en bij slachtoffers van de bomaanslag in Oklahoma City. Onderzoek toonde aan dat het niet kunnen verwerken van bepaalde ervaringen kan leiden tot emotionele onbalans. Dat kan al heel snel na de ramp opspelen. Ons doel is om zo snel mogelijk in te grijpen om precies dat te voorkomen.

De vorige ramp waar je hulp hebt verleend was na het treinongeluk in Puglia. Is zoiets een vergelijkbare situatie?
De grootste verschillen tussen verschillende rampen zitten hem in het aantal mensen dat erbij betrokken is, en het aantal mensen daarvan dat in kwetsbare groepen zit: ouderen, kinderen die alleen zijn gelaten, chronische zieken. In het geval van een aardbeving zijn de dodentallen doorgaans veel hoger dan bij een ongeluk als in Puglia. In dit geval is het eerste probleem om de middelen die we hebben zo goed mogelijk te managen.

In het geval van een aardbeving hebben slachtoffers te maken met ontzettend veel onzekerheid over hun toekomst. Hoe ga je daarmee om?
Het is misschien geen spannend antwoord, maar het beste is om feiten en zekerheden te geven. Daar zitten mensen op te wachten. En in het begin is het goed om mensen gerust te stellen dat er hulp onderweg is, en, hoe simpel het ook mag klinken, door te zeggen dat ze niet vergeten worden.

Ik kan me voorstellen dat als je weet hoe vergelijkbare gebeurtenissen zijn vergeten door de instellingen – zoals die in Aquila – dat dat een negatieve invloed kan hebben op de psyche van mensen die alles zijn verloren.
Ja, dat kan de mate van angst beïnvloeden: als je weet dat dat kan gebeuren. Zoals het is gegaan na Aquila is niet fraai en dat heeft een grote negatieve impact. Het is natuurlijk zo dat we professionals zijn, maar ook vrijwilligers, en we doen alles wat maar nuttig kan zijn. Voor de rest kunnen we alleen maar het beste hopen, net als iedereen.