FYI.

This story is over 5 years old.

nieuws

Egypte lijdt aan collectief geheugenverlies

Nog geen twee jaar geleden was het Tahrirplein het toneel van demonstraties tegen het leger en het gewelddadige optreden van de militaire politie tegen demonstranten. Nu hangen er grote spandoeken op het plein met de tekst: “Het leger en het volk zijn...

Moslimbroeders bij de demonstratie in Nasr City. (Foto door Ester Meerman)

“Ze vermoorden vreedzame demonstranten! Ze slachten hun eigen mensen af!” Een compleet hysterische vrouw slaat met haar vuisten op de borst van een dode man. Het is haar zoon. “Dit is wat ons leger met ons doet,” schreeuwt ze in mijn gezicht terwijl de tranen over haar wangen lopen.

Ik sta bij een ziekenhuis vlakbij een sit-in van de Moslimbroederschap, die al dagenlang aan het protesteren zijn omdat de leider van hun partij, Mohammed Morsi, door het Egyptische leger uit zijn functie als president is gezet. Het is maandagochtend 8 juli en enkele uren eerder zijn even verderop meer dan vijftig mensen doodgeschoten. Volgens de mensen om me heen door het Egyptische leger, maar het leger beweert dat de demonstrerende Moslimbroeders zelf zijn begonnen met schieten en dat de aangevallen soldaten zichzelf slechts verdedigd hebben.

Advertentie

Er liggen tientallen lijken in rijen naast elkaar, en in een kamer verderop liggen levenloze mensenlichamen opgestapeld. Een dokter vertelt me dat er geen ruimte is om de doden fatsoenlijk neer te leggen. Er is een constante aanvoer van gewonden. Buiten vechten de demonstranten nog steeds met het leger en de inmiddels uitgerukte oproerpolitie. Op de achtergrond klinken af en toe geweerschoten. De vloer is door de vele plassen bloed bijna niet meer zichtbaar en iedere keer als ik stil blijf staan plakken mijn schoenen even aan de grond.

Het is hier een chaos van schreeuwende en als een kip zonder kop rondrennende mensen. Dokters proberen wanhopig hun werk te doen, terwijl familieleden zich overal tegenaan bemoeien en soms zelfs aan gewonden staan te trekken.

Ochtendgebed
Een paar dagen geleden was ik bij dezelfde sit-in, en zo afstandelijk als mensen toen waren, zo graag willen ze nu hun verhaal aan me kwijt. Ik word belaagd, en ze zeggen allemaal hetzelfde: tegen het einde van het ochtendgebed begon het leger opeens op ze te schieten, zonder enige aanleiding, terwijl iedereen aan het bidden was, met hun rug naar de soldaten toe.

Het leger heeft uiteraard een andere versie van het verhaal, die tegen het einde van de middag in een persconferentie uit de doeken gedaan wordt. Volgens hen zijn criminelen binnen de sit-in begonnen met schieten, en heeft het leger zichzelf slechts verdedigd. Hoe knullig en doorzichtig de persconferentie van het leger ook is, bij het gros van het Egyptische volk gaat hun versie erin als zoete koek. De reden daarachter ligt niet zozeer bij het leger, maar eerder bij de Moslimbroederschap, waar het merendeel van het Egyptische volk een diepgewortelde hekel aan heeft.

Advertentie

Die haat gaat terug tot de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw, toen de beweging een reeks bomaanslagen pleegde en gewelddadige aanvallen uitvoerde tegen onder meer politie, buitenlanders en politici. Een moordaanslag op de toenmalige president Gamal Abdel Nasser werd verijdeld. Veel Egyptenaren zien de Moslimbroederschap door dit schimmige verleden nog steeds als terroristische organisatie. En terroristen zijn per definitie niet te vertrouwen.

Het Egyptische volk lijdt bovendien aan collectief geheugenverlies als het op de rol van het leger en de (militaire) politie aankomt. Nog geen twee jaar geleden was het Tahrirplein het toneel van vele demonstraties tegen het leger en het gewelddadige optreden van de militaire politie tegen demonstranten. “Weg met het militaire regime,” klonk het. Nu hangen er grote spandoeken op het plein met de tekst: “Het leger en het volk zijn één hand” (zo luidt de slogan hier) en “Ode aan het leger, voor het verdedigen van onze revolutie.”

Toeschouwers moedigen het leger aan. (Foto door Ester Meerman)

Geweld
Een van de belangrijkste drijfveren van de revolutie van januari 2011 was het brute geweld van de politie. Diezelfde politie wordt nu omhelsd en toegejuicht op straat, omdat ze Egypte—samen met het leger—van de Moslimbroederschap ‘verlost’ hebben.

En dat brute geweld en die corruptie dan? Als je mensen daar nu naar vraagt, dan krijg je als antwoord dat het “allemaal wel meeviel” en dat alle doden die tijdens de revolutie gevallen zijn door het optreden van de militaire politie “noodzakelijk” waren om de orde te herstellen. Dat de politie zelf grotendeels verantwoordelijk was voor de chaos vergeet men voor het gemak ook maar even.

Advertentie

Uniform
In Egypte geldt: als je een uniform aan hebt, dan kun je alles maken. Het respect voor mensen in een pak met speldjes of een bepaald aantal streepjes op de revers is eindeloos en grijpt terug op de patriarchale cultuur binnen de Egyptische maatschappij en de algehele verheerlijking van het leger in schoolboeken en de media. Door de dienstplicht bestaat het leger uit “zonen en broers”, en zo wordt het leger door veel mensen ook gezien: bijna als familie. En je familie spreek je niet tegen, daar moet je respect voor hebben, en daar vecht je al helemaal niet tegen.

Het leger in Egypte heeft sinds de revolutie van 1952 een flinke vinger in de politieke en economische pap: de vier presidenten voor Morsi (Mohammed Naguib, Gamal Abdel Nasser, Anwar Sadat en Hosni Mubarak) waren allemaal afkomstig uit het leger en zo’n 40% van de Egyptische economie is direct of indirect in handen van het leger. De man op de straat interpreteert dat als de broodnodige ervaring nadat de onervaren Moslimbroeders er economisch en internationaal een potje van gemaakt hebben.

Oom
“Het leger is een beetje zoals een oude wijze oom,” legt een Egyptische vriend me uit. “Iemand met veel levenservaring, waar je maar beter naar kunt luisteren. Ook al zie je nu misschien de voordelen er nog niet van. Het land heeft nu leiding nodig die weet hoe het land en onze cultuur werkt.” Dat laatste heb ik de afgelopen dagen van bijna alle tegenstanders van de Moslimbroederschap gehoord.

Advertentie

Het Egyptische leger heeft daarnaast de PR-machine op volle kracht ingezet, en houdt zelfs complete air shows boven de stad waarbij ze gekleurde strepen door de lucht trekken en hartjes (!) boven het Tahrirplein maken.

Een show van het leger. (Foto door Ester Meerman)

Vanuit het ziekenhuis neem ik een taxi naar het Tahrirplein en vraag ik een paar mensen die de restanten vormen van een sit-in tegen voormalig president Morsi wat ze van het voorval vinden. Ze zijn niet onder de indruk van het extreme geweld, noch van het hoge dodenaantal. “Daar hebben ze het zelf naar gemaakt,” klinkt het. “De Moslimbroederschap deinst er niet voor terug om zijn eigen mensen tot slachtoffer te maken.”

De tegenwoordig veelgehoorde kreet “Egypte is verdeeld” lijkt me dan de lading ook niet meer dekken. Tussen de voor- en tegenstanders van de Moslimbroederschap broeit diepgewortelde haat, die—als deze niet wordt gesust—de komende tijd nog voor veel meer geweld zal gaan zorgen. De Moslimbroederschap vindt dat de macht hen ten onrechte is afgenomen en zal dat niet zonder slag of stoot over hun kant laten gaan. De rest van het land is blij eindelijk van de “terroristen” af te zijn, en zal er ongetwijfeld alles aan doen hen zo veel mogelijk te marginaliseren en de macht af te nemen. Wat de broeders alleen maar weer kwader zal maken.

Ester Meerman woont en werkt in Caïro. Lees hier haar verslag van de rellen van een half jaar geleden.