Enkele kritische noten van Rob Riemen

Foto door Sanne Poppeliers

Als je je tegenwoordig inlaat met de schrijver Rob Riemen, dan is de kans groot dat je een berg kritiek over je heen krijgt. Het overkwam Lowlands-organisator Eric van Eerdenburg toen hij Riemen vorig jaar uitnodigde op het festival een college te geven over het fascisme. Het overkwam een vriend van me, Henk Bovekerk, toen hij een bachelorscriptie had geschreven waarin hij het publieke debat rondom een boek van Rob Riemen—De eeuwige terugkeer van het fas- cisme—als uitgangspunt had genomen om eens te kijken of de PVV nu inderdaad een fascistische partij is, zoals Riemen in zijn boek betoogt.

De blogs spraken er schande van. Misschien heb je er iets van meegekregen. Al die haat voor en controverse rondom Riemen fascineerde me. En zijn persoon zelf ook. Zo hoorde ik dat hij iedere ochtend om zes uur opstaat om vervolgens tot het middaguur moeilijke boeken te lezen in zijn bibliotheek.

En verder is hij oprichter van het Nexus Instituut, een cul- tureel platform dat schrijvers en denkers van over de hele wereld naar Nederland haalt voor lezingen en debatten. Hij brengt een eigen tijdschrift uit en is een onbeschaamd intellectueel, waarover hij zonder enige schaamte spreekt. Waar kom je dat nog tegen? Daarom wilde ik hem graag spreken. In een café in Den Bosch vertelde hij over zijn leven en ideeën. Ik zat vooral te luisteren. Mocht je dus boos worden van iemand die met ronkende taal spreekt, moet je wat volgt niet lezen. Is niet goed voor je bloeddruk. K?

VICE: Wat vond u, je, mag ik je zeggen? Ja? Oké, wat vond je van de ophef rond de scriptie van Henk Bovekerk?

Rob Riemen: Ik vind het werkelijk triest, gewoon triest, dat een jongeman die op integere wijze iets onderzoekt zo beschimpt wordt in de media. Als je zijn scriptie leest moet echter iedereen tot de conclusie komen dat hij voor een bachelorscriptie bijzonder goed werk heeft geleverd. Hij schreef geen proefschrift, maar een bachelorscriptie. De kwaliteiten daarvan staan buiten kijf. Hij had ook tot de conclusie kunnen komen dat ik ongelijk had. Maar wat hij schrijft in de scriptie, dat de PVV fascistisch zou zijn, dat mag dus al niet meer gevonden worden. Het hele onderwerp is taboe verklaard. We spreken over het f-woord. Dat mag niet uitgesproken worden, mag niet onderzocht worden. Als je dat toch doet, dan halen de PVV-aanhangers verbaal de machinegeweren van stal en gaan ze in het wild rondschieten. Dat is heel erg. We leven in sombere tijden. Zullen we een broodje bestellen? Een broodje rosbief alstublieft.

Er zijn mensen die zeggen dat de PVV op zijn retour is.

Ik mag het hopen. Het enige wat ik constateer is dat het giftige gedachtegoed van de PVV in veel kringen geaccepteerd is, en bijna vanzelfsprekend is geworden. We hebben met een funda- mentele crisis van onze democratie, onze politiek en van ons denken te maken. Er is iets fundamenteel mis met de ethiek van onze politiek. Er is iets fundamenteel mis met hoe onze elites functioneren. Dat wil zeggen dat ze hun verantwoordelijkheid niet weten waar te maken. Dat zie je op alle terreinen: de financiële wereld, de politiek zelf, de media, de universiteiten, en ga zo maar verder. De hele maatschappij is op drift. Dat opent deuren voor types à la Wilders, of Marine Le Pen, of de fascisten die nu ook al Hongarije in hun greep hebben. Nu besteden wij er pas aandacht aan, maar de facto heb je in Hongarije met een fascistisch regime te maken.

Je noemt die mensen fascistisch.

Ja. We weigeren om echt te kijken wat er aan de hand is. En in zo’n geval worden er tal van taboes op tafel gelegd. De ene keer is dat om strategische redenen. Zoals bij Bas Heijne. Hij en ik verschillen niet zo vreselijk veel van mening, maar hij denkt dat het beter is om de PVV populistisch te noemen. Maar populisme is een hele brede term waar je zo verschrikkelijk veel mee kunt vangen dat je er helemaal niets mee zegt. De enige reden waarom we de term populisme ge- bruiken is omdat we de facto niet durven te zeggen wat er aan de hand is. We durven niet te erkennen dat er opnieuw iets fundamenteel mis is, en we durven niet te beseffen dat we daar niet verrast over zijn, want nogmaals, de maatschap- pij anno nu is niet zo heel erg anders dan in de jaren ‘30. Maar: er zijn geen historische wetmatigheden. Dat spijt me voor het marxistisch gedachtegoed, maar die zijn er niet. Dat is goed nieuws en dat is slecht nieuws. Het goede nieuws is dat we niet per definitie de afgrond in hoeven gaan. Het slechte nieuws is dat het ook geen wetmatigheid is dat het altijd wel weer goed komt. Daar is geen sprake van. Op dit moment springen bijna alle signalen op rood.

Wat is er dan zo mis?

Kijk naar dit kabinet. Het is totaal verlamd, omdat het in de macht is van Wilders. Dat is één. Twee is de media. Toen Martin Bosma zijn gevaarlijke kulboekje De schijnelite van de valsemunters publiceerde, werd de rode loper uitgelegd. Bij Pauw en Witteman, bij Moraalridders, en ga zo maar verder. Hij mocht overal aanschuiven, en er werd geen kritische vraag gesteld! En hij had ook gewoon een column in NRC! Verder heerst er een stemming van: het zijn toch aardige mensen? Hallo! Alleen in films als, zeg, Batman, kunnen we de slechterik herkennen aan het feit dat hij er gek uitziet, rare dingetjes doet en een gek hoog lachje heeft, hehe! Dit is de slechterik! Maar dit is geen film.

Batman.

Dit is de werkelijkheid. En in de werkelijkheid kun je niet precies zien hoe een fascist eruitziet. We mogen nooit vergeten dat waar je ook kijkt, het fascisme kan opduiken. In Italië, in de Sovjet-Unie, in Zuid-Amerika, in het Midden- Oosten. Het is een fenomeen met vele gezichten, en het levert nooit iets positiefs op. Bij Wilders en in zijn hele programma staat niet één positief punt.

Een paar jaar terug publiceerde je je eerste boek: Adel van de Geest. In dat boek ben je niet alleen kritisch op Wilders, maar ook op linkse intellectuelen.

Postmoderne intellectuelen kunnen niets met woorden als goedheid, schoonheid, adel van de geest, ethiek. Daar zijn ze allemaal op tegen. Omdat ze dan worden geconfronteerd met hun eigen leegte. Nou: de politieke consequentie van deze leegte is een maatschappij die zich alleen nog maar richt op economie, geld, en nut. Dat schept een geestelijke leegte, en fascisme is het gevolg van deze onwetendheid, deze geestelijke armoede.

Oké.

En dat is 2.500 jaar geleden al door Plato voorspeld. Als je De Staat van Plato leest, en je kunt dit teruglezen in mijn tweede essay De eeuwige terugkeer van het fascisme, dan zie je dat Plato al voorspelt dat democratie altijd zeer kwetsbaar is. We moeten nooit vergeten dat vrijheid altijd de moeilijke vrijheid is, omdat we bepaalde verantwoordelijkheden moeten accepteren. Dat vrijheid iets van ons vraagt, dat het iets van ons eist, bijvoorbeeld dat we boven onszelf uitstijgen. Op het moment dat we dat niet doen en de vrijheid wordt gereduceerd tot “ik moet toch kunnen doen waar ik zin in heb, ik kan toch kopen wat ik wil kopen, en mijn mening is nu eenmaal mijn mening, en wie ben jij om daar iets over te zeggen?”, zegt Plato al: dan staat de dictatuur om de hoek.

Hoe komt het dat je, in tegenstelling tot die intellectuelen die je bekritiseert en die niet zo hard stelling nemen als jij, wel heel zeker van je zaak lijkt te zijn?

Daar schrijf ik ook over in Adel van de Geest. Het heeft volgens mij alles te maken met het feit dat te veel intellectuelen er moeite mee hebben te erkennen dat er wel degelijk geestelijke en morele waarden bestaan. Maar als intellectuelen zelf van mening zijn dat het goede, het ware en het schone niet bestaan, dan worden zij zelf nihilisten. De intellectuele armoede in onze maatschappij heeft alles te maken met de de morele armoede van een intellectuele elite. Het interessante is dat ik 25.000 exemplaren van het boek verkocht, wereldwijd. Het resoneert enorm.

Vorig jaar sprak je op Lowlands. Vanwaar de behoefte om nu een jonger publiek aan te spreken?

Ik wil tegen mensen van jouw generatie zeggen: let op, jullie worden belazerd waar je bij staat! Jullie kunnen maar kort studeren, maar de dingen die echt betekenisvol zijn worden jullie niet geleerd. Jullie worden opgevoed in een kitschmaatschappij, waarin je wordt geleerd dat Facebook belangrijker is dan echte vrienden. Je wordt geconfronteerd met een onderwijs waarin je wordt gereduceerd tot een soort nuttigheidsobject omdat je anders niets waard bent. De leugen wordt jullie voorgehouden dat het leven altijd leuk, hip en lekker moet zijn, en wanneer alles niet meer leuk, hip en lekker is, dan drop je je relatie, of dan ga je lopen balen of rare dingen doen, een pilletje slikken. Maar dit zijn aperte leugens! Een ristretto alstublieft.

En dat wil je veranderen?

Mijn generatie gaat deze maatschappij niet veranderen. Daar is geen sprake van. Dit is een uitgebluste, cynische flutgeneratie. De enigen die de boel kunnen veranderen zijn jullie. Daarom vond de Arabische Lente plaats. Door jongeren. Maar je leven is pas zinvol als je in staat bent er zelf over na te denken. Maar ja, waar moeten jullie die kennis vandaan halen? Niet van de universiteit, niet van de media, niet van televisie en ook niet van internet. Dus gaan dit hele spannende tijden worden. We gaan met het Nexus Instituut ook de jongerenorganisatie Nexus Connect opzetten. En ik begin met een vriendin in Den Bosch een ouderwets Europees koffiehuis, wat de beste boekhandel van Europa wordt en wat zal fungeren als culturele salon.

In een radio-interview vertelde je dat je in de periode tot je dertigste in je kamer in Tilburg-Noord boeken hebt zitten lezen. Had je in die periode nooit enorme twijfels over wat je moest doen met je leven?

Je moet eerst ontdekken wat je passie is. En je passie is altijd wie je zelf bent en wilt zijn. En niet wie je ouders willen dat je bent, niet wat de maatschappij wil dat je bent. Als je nog zo aan het denken bent ontdek je nooit wat je eigen passie is. Je passie kan iets heel radicaals zijn. Neem het extreme voorbeeld van Vincent van Gogh. We kijken nu nog steeds naar zijn werk. En dan spreek je over kunstenaars, maar er is zoiets als de kunst van het leven. Dat betekent zo dicht mogelijk bij jezelf blijven, maar je kunt al- leen maar bij jezelf blijven als je het gevoel hebt dat hetgeen je doet zinvol is en betekenis heeft.

Je hebt daar veel over te vertellen.

Mensen kunnen talent hebben voor knippen, voor bloemschikken of voor een boek schrijven, maar wat het ook is: ga ervoor, trek je niks van de wereld aan en zorg ervoor dat je een wijs mens wordt. Twee dingen zijn daarvoor verschrikkelijk belangrijk. Op de eerste plaats: voor filosofie moet je niet naar de universiteit gaan. Filosofie is niets anders dan het vermogen jezelf over de wereld te verwonderen en daarover na te denken, en dat begint bij nalezen hoe een aantal denkers erover hebben gedacht. En je hebt echt geen universiteit nodig om werk van Nietzsche of Plato te lezen. Twee: de wereld van kunst, poëzie, beeld, fotografie, film, noem maar op, is belangrijk, omdat het je helpt iets over jezelf te begrijpen. En dan mag iedereen helemaal zelf weten welk gedicht, welke roman en ga zo maar door ze willen lezen, maar onthoud: je kunt niets ervaren wat niet al een keer ervaren is. En als mensen vragen: wat moet ik met mijn leven? Dan denk ik: lees Anna Karenina van Tolstoj. Of lees De Toverberg van Thomas Mann. Veel Nederlandse literatuur kun je overslaan, want dat gaat over niks. Dat bespaart ook weer een hoop tijd. Maar die grote geweldige romans, die gaan over jou! Er moet weer gelezen worden en er moet weer worden nagedacht. Het hele idee van geen boeken lezen, dat is jezelf voor de gek houden.

Hoe sta je er tegenover dat je op blogs en door bepaalde media in een kwaad daglicht wordt gezet?

Twee dingen. Eén: die mensen van GeenStijl zijn sneue mensen. Sneue tiepjes. Ik voel me door die lui niet gemarginaliseerd, integendeel. Mijn lieve vriend Johan Polak heeft me altijd voorgehouden: wat goed is maakt vijanden. Twee: met het Nexus Instituut en deze op te richten culturele salon wil ik in de traditie van het Europees humanisme staan. Dat is een hele oude traditie van Socrates, Spinoza, tot aan de Russische dichter Josef Brodsky. Al deze denkers stellen dat er zoiets is als een Europees beschavingsideaal, en dat alleen een leven dat betekenisvol is de moeite van het leven waard is. Maar je hebt democratie nodig voor vrijheid! En de mensen in die democratie moeten weten wat vrijheid is, ze moeten zelf durven denken. En dat heeft politieke consequenties. Nu je ontwikkelingen ziet die veel parallellen kennen met wat we al eerder hebben gezien in de jaren ‘30, dan is het onbestaanbaar voor mij dat ik niks zou zeggen. We leven in een tijd waarin alles politiek is. Wie nu zwijgt, doet ook aan politiek. Wie nu zwijgt, is medeplichtig.