Er komt een documentaire over waarom alle kinderen nachtmerries kregen van Karbonkel

Groep 3 van de basisschool was voor mij een turbulent leerjaar. Ik leerde lezen, ik leerde schrijven en begon een onfortuinlijke voetbalcarrière. Ook op emotioneel vlak was het aanpoten: ik werd voor het eerst doods- en doodsbang. Dat was te danken aan Karbonkel, een lelijke trolachtige pop die de rol van slechterik vervulde in de educatieve kinderserie Ik, Mik, Loreland, die van 1994 tot 1996 op Teleac/NOT werd uitgezonden.

Karbonkel achtervolgde mij, en een hele generatie kids geboren na ongeveer 1988, van de schooltelevisie in de aula, via de slaapkamers, tot in het diepst van onze koortsachtige nachtmerries. Andere enge personages uit kinderseries, zoals de plaaggeest in Bassie en Adriaan , Benjamin Ben in Ik ben Benjamin Ben en Lispel de Kwal in Alfred J. Kwak verbleekten bij dit demonische stuk addergebroed. Hij was zo eng dat de kleuterversie van mijzelf tot wel drie keer per aflevering zogenaamd naar het toilet moest, om maar niet in de richting van het televisiemeubel te hoeven kijken. Een aflevering duurde 23 minuten.

De nu 24-jarige Clemens Lambermont was ook één van die vele arme kinderen die halverwege de jaren negentig verstijfd van angst Ik, Mik, Loreland moest kijken onder schooltijd. Een kleine twintig jaar later dient de serie voor hem eveneens een educatief doel: hij studeerde af aan de Fontys Hogeschool Journalistiek met een documentaire over de serie. Het Monster van Groep 3 gaat specifiek over de doodsangsten die Ik, Mik, Loreland opriep bij kinderen. Ik belde Clemens om te praten over zijn documentaire, waarvan het eerste deel op 21 juni te zien is via NPO Doc.

VICE: Ha Clemens. Hoe kwam je erbij om de oude wonden van vroeger weer open te trekken en je angsten onder ogen te komen voor een documentaire?
Ongeveer een jaar geleden zat ik met wat vrienden bij elkaar, en toen kwam Karbonkel ineens ter sprake. Toen gingen we Ik, Mik, Loreland opzoeken en bleek dat ongeveer alle afleveringen gewoon op YouTube stonden. We keken er een paar en kwamen tot de conclusie dat het een eigenlijk een hele rare, bijna psychedelische serie was, zeker voor kinderen van een jaar of zes, zeven. Toen kwam ik op het idee om de serie, gekoppeld aan mijn angsten die ik had vanaf het eerste moment dat ik Karbonkel zag, te gebruiken als uitgangspunt voor de docu die ik voor mijn afstudeerproject moest maken.

Heb je er veel werk aan gehad?
Ik ben er vier maanden mee bezig geweest. Ik moest eerst uitvinden waar de mensen die de serie hadden gemaakt nu waren. Daarna moest ik gaan draaien. Ik besloot als camjo [camerajournalist] aan de slag te gaan, wat wil zeggen dat je alles zelf moet doen: het voorbereiden, schrijven van het script, het interviewen, het filmen en uiteindelijk de montage. Ook heb ik Ik, Mik, Loreland opnieuw gekeken met getraumatiseerden van toen en basisschoolkinderen van nu.

Vet. En het gaat uitgezonden worden via NPO Doc, gefeliciteerd!
Ja, klopt. Ze gaan 21 juni sowieso het eerste deel uitzenden. De andere twee delen komen samen met het eerste deel op de site. Maar aangezien het nu al een hele lading aan aandacht genereert hoop ik dat ze gewoon besluiten om alle drie de delen uit te zenden op de zender.

Heb je Karbonkel zelf ook gesproken?
Jazeker, dat is Siem van Leeuwen: een poppenmaker en tevens (stem)acteur. Hij doet ook Buurman & Buurman. De meeste mensen die ik sprak hadden een heel uitgebreid verhaal over waarom Karbonkel zo eng was. Siem zelf, die dus hoofdverantwoordelijke is voor al die slapeloze nachten, vond het zelf allemaal wel mee vallen. Hij deed er erg luchtig over. Ik vond het eigenlijk gekker om Mik, de heldin van de serie in het echt te zien. Ik zat al een maand lang door al die afleveringen te spitten.

Was het doorspitten van al die afleveringen taaie kost?
Eerder een beetje saai en dom, zoals je verwacht van een serie die kinderen leert lezen en makkelijk twintig minuten uittrekt voor aan het aanleren van een letter. De special effects zijn hilarisch op de meest knullige manier en de schrikmomenten zie je al van kilometers aankomen. Op het eind werd ik er zelfs een beetje melig van. Ik las ooit op de wikipediapagina van Twin Peaks dat die serie één van de voornaamste inspiratiebronnen was voor Ik, Mik, Loreland. Karbonkel heeft ook wel een beetje weg van Bob. Is dat niet wat heftig voor kinderen van vijf, die onderhuidse en surrealistische spanningsopbouw?
Ik had dit ook gelezen, maar toen ik dit aan de makers voorlegde bleek dit helemaal niet waar te zijn. Het is een internetgerucht geweest. Hoe het ooit op Wikipedia terecht is gekomen is me een raadsel, want de schrijver die Karbonkel als antagonist in het leven heeft geroepen had geen flauw idee wat Twin Peaks was. Ik heb het inmiddels maar van de Ik, Mik, Loreland-wiki verwijderd. Eigenlijk heb ik dus ook nog echt journalistiek werk verricht, haha. Wat was nou de precieze reden dat kinderen het zo eng vonden?
Nou ja, die Twin Peaks-vergelijking is niet helemaal uit de lucht gegrepen. De sound designer van Ik, Mik, Loreland zei dat hij Karbonkel introduceerde op een manier die vaak in thrillers gebruikt werd. Dat is tamelijk heftig voor de tere kinderziel. Er zaten ook heel veel schrikmomenten in, wat de spanning bij de kinderen goed vasthield. Toch was het de stem van Karbonkel die voor de grootste spanning zorgde. Ook al had hij heel weinig tekst, dat was vooral wat de kinderen de stuipen op het lijf joeg.

Ik las ook dat de makers later ook een beetje gas terug namen wat betreft het griezelen, nadat het klachten over hysterische kinderen begon te regenen.
Ja, maar ze konden natuurlijk niet echt meer terug; ze hadden gewoon alles uit de kast gehaald om hem zo eng mogelijk te maken en dat was goed gelukt. Het woord 'karbonkel' is een term voor een meervoudige steenpuist, kun je nagaan. Op een gegeven moment werden er Karbonkel-poppen meegeleverd met de lespakketten, om de kinderen te laten wennen aan het personage, zodat ze minder bang zouden zijn. Ook hebben ze de pop na een tijdje vervangen door een echte man met schmink, om de doodsbange kinderen een beetje tegemoet te komen.

Zou een kinderserie nu nog zo gemaakt kunnen worden?
Ik denk het niet. Karbonkel zat erin voor de spanning – hij moest zorgen dat kinderen bleven kijken. Dat is gruwelijk gebackfired en een les geweest voor de makers. Bovendien waren er destijds enorme budgetten beschikbaar voor educatieve televisie, dat besteed werd aan de poppen, gigantische decors, acteurs, schrijvers, sound designers en het koppelen van zo'n productie aan een lesmethode. Nu doet een animatiestudio de meeste van dat soort dingen, waardoor de budgetten omlaag konden.

Gelukkig maar. Thanks!

Het eerste deel van de documentaire Het Monster van Groep 3 is 21 juni te zien via NPO Doc.

We gaan verhuizen naar een andere facebookpagina! Like als de wiedeweerga VICE Nederland om niks te missen van alles wat we maken: