Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is de Russische elite door grote veranderingen gegaan – van de arbeidersklasse naar een nieuwe wereld van hogere klassen en sociale verschillen. In de jaren negentig zegevierde het kapitalisme en werd het verschil tussen arm en rijk enorm. Fotograaf Lilia Li-Mi-Yan woont in Moskou en voor haar fotoserie Masters and Servants onderzoekt ze de relatie tussen rijke Russen en hun personeel, de sociale hiërarchie in het Rusland van nu, en de paradoxale situatie waarin de meest arme mensen samenwerken met de meest rijke mensen.
Advertentie
"Ik ben een heel barmhartig iemand en altijd zeer geïnteresseerd in de relaties tussen mensen," vertelde Li-Mi-Yan aan Broadly. "Ik bleef er maar aan denken hoe in Rusland eerst iedereen sociaal gelijk was, en toen opeens niet meer." Masters and Servants werd gemaakt in Moskou, en veel van de rijken op de foto's komen uit de vriendenkring van Li-Mi-Yan. Ze fotografeerde ze samen met hun personeel – butlers, schoonmakers, au pairs, nannies, chauffeurs en bodyguards – in hun eigen huis, wat je een kijkje geeft in het privé-leven van de allerrijksten.Gek genoeg was het niet moeilijk om toegang te krijgen. "Veel mensen gingen gelijk akkoord, zonder vragen te stellen over mijn project," herinnert ze zich. "Er waren natuurlijk ook mensen die niet mee wilden doen, bijvoorbeeld omdat ze niet in de publiciteit wilden komen. En na de eerste publicatie vroegen een paar mensen om uit het project verwijderd te worden."Uit de ouderwetse, archaïsche titel blijkt dat het project – naast een studie naar elitaire beroepen – menselijke relaties analyseert in een kader van machtsstructuren als geld en sociaal privilege. Mensen met huishoudelijk werk worden vaak gestigmatiseerd in Rusland, en de grenzen tussen wat persoonlijk en professioneel is, zijn in deze beroepsgroep vaag."In Rusland wordt werk in de dienstverlening gezien als minderwaardig, al moet ik zeggen dat alle werkgevers denken dat ze hun werknemers met respect behandelen – ze zien zichzelf als beschermers," legde Li-Mi-Yan uit. "Tegelijkertijd dromen alle werknemers ervan, hoe goed de relatie met hun werkgever ook is, om geld te sparen en een ander baantje te vinden. Vaak hebben ze een universitair diploma – ze zien hun werk als een omweg naar een gelukkige toekomst. Sommige huishoudsters weigerden op de foto te gaan, omdat ze niet als zodanig gelabeld wilden worden."
Advertentie
Li-Mi-Yan fotografeerde zowel mannelijke als vrouwelijke bedienden voor haar project. Ze geeft aan dat de baantjes bijna altijd bij een bepaald geslacht horen: "Huishoudsters, au pairs en kindermeisjes zijn vrouwen; chauffeurs, tuinmannen en beveiligers zijn mannen." Ze is altijd al geïnteresseerd geweest in het portretteren van vrouwen in bepaalde sociale klassen. Ze legde eerder het leven in de enige vrouwengevangenis in Armenië vast, en maakte portretten van de lijven van vrouwen van middelbare leeftijd. Je kan het maatschappelijke kader dat vrouwen een bepaald uiterlijk of gedrag oplegt ook goed zien in Masters and Servants; je ziet het aan het verschil in kleding, gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding tussen vrouwelijke werkgevers en hun personeel.
Huishoudelijk werk dient vaak als een uitvlucht voor economisch zwakke mensen, wat de foto's nog meer lading geeft. "Ik hoorde vaak hetzelfde verhaal van de mensen die ik fotografeerde," zei Li-Mi-Yan. "Ze hadden gestudeerd, waren getrouwd, werkten, kregen kinderen, en op een gegeven moment viel hun leven uit elkaar. Ze zaten in een positie waarin ze geen baan konden vinden met een fatsoenlijk salaris. Werken in deze sector geeft ze de mogelijkheid om te overleven en hun naaste familie te helpen. Van alle mensen die ik portretteerde, was er maar één vrouw die dit vak zelf had gekozen en niet was gedwongen door omstandigheden."
Advertentie
Masters and Servants vertelt de verhalen van echte mensen, maar het achterliggende doel is dat de kijker de sociale structuren bevraagd en er een eigen verhaal bij verzint. "In de begeleidende tekst bij dit project staat expres alleen hele formele informatie over de karakters. Ik wilde de kijker zelf de vrijheid geven om zijn of haar fantasie te gebruiken," zei Li-Mi-Yan. "Ik realiseerde me pas hoeveel invloed de beelden hadden op de kijker toen ik ze online had gezet. De recensies en reacties waren totaal onvoorspelbaar. Ik ben blij met het resultaat."
Masters and Servants is een waardevolle documentatie van een specifieke sociale klasse in het tijdperk na de Sovjet-Unie, maar het is ook een visueel raadsel. De beelden – bewegingloos en zorgvuldig qua compositie – laten genoeg ruimte over om jezelf te verliezen in het onderzoeken van de relatie tussen de geportretteerden; net zo lang tot het verschil tussen meester en dienaar compleet oplost. "Mijn doel was om een psychologisch portret te maken waarin niks de kijker zou afleiden van het bestuderen van de verschillende types," zei Li-Mi-Yan. "Er zit een valstrik achter deze op het eerste gezicht neutrale beelden, die ertoe leidt dat de kijker vergeet wie de meester is en wie de dienaar."
-Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.